در سال‌های اخیر شهرداری تهران جدول تفصیلی حقوق و مزایای کارکنان مناطق ۲۲ گانه و معاونت‌ها را در لایحه بودجه منتشر می‌کند. براساس لایحه بودجه ۱۴۰۴، از مجموع نزدیک به ۲۳۸ همت بودجه شهرداری تهران در سال ۱۴۰۴، حدود ۹۴ هزار و ۳۸۰ میلیارد تومان مربوط به بودجه جاری است. از این رقم، حدود ۵۲ همت مربوط به حقوق و مزایا و کمک به زیان زیرمجموعه‌های شهرداری پایتخت است.
اخیراً کلیات بودجه شهرداری تهران با رقم ۲۲۵ همت به تصویب شورای شهر رسید. البته این رقم در لایحه ارسالی علیرضا زاکانی نزدیک به ۲۳۸ همت بوده است. گزارش پیش‌رو نگاهی به اعداد و ارقام لایحه بودجه بلدیه تهران (لایحه ارسالی و نه مصوب) در سال ۱۴۰۴ و تغییرات آن در دوره علیرضا زاکانی دارد. این داده‌ها می‌تواند جهت‌گیری کلی شهردار فعلی در تخصیص بودجه‌ها، تأمین منابع و اولویت‌های شهردار فعلی را در اداره پایتخت نشان دهد. نتایج اولیه بررسی‌ها نشان می‌دهد در دوره علیرضا زاکانی چندین اتفاق قابل تأمل رخ داده است. اولی، رشد چشمگیر بودجه شهرداری تهران است. در حالی که بودجه پایتخت طی ۱۰ سال یعنی از سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ حدود ۵ برابر شده، این میزان از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴ رشد ۵ برابری را تجربه کرده است.
به گزارش فرهیختگان، همچنین در حالی که طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۷ رشد بودجه شهرداری سالانه بین ۱۰ تا ۱۷ درصد، در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به ترتیب ۳۹ و ۲۶ درصد بوده، این میزان در سال ۱۴۰۰ حدود ۶۰ درصد و در سال‌های ۱۴۰۲.۱۴۰۳ و لایحه ۱۴۰۴ به ترتیب ۵۱.۹۹ و ۴۹ درصد رشد داشته است. توجه زیاد به بودجه فرهنگی و اجتماعی در لایحه بودجه‌های زاکانی بسیار قابل تأمل است. مورد دیگر، کاهش سهم دیون از کل مصارف بودجه شهرداری در دوره شهردار فعلی است.
۷ بهمن لایحه بودجه ۱۴۰۴ شهرداری تهران تقدیم شورا شد. ۱۴ بهمن شورای شهر کلیات بودجه را به تصویب رساند. نکته حائز اهمیت اینکه، علیرضا زاکانی رقم کل بودجه در لایحه را نزدیک به ۲۳۸ همت تقدیم شورا کرده بود که آن‌ها درنهایت با رقم ۲۵۵ همت به تصویب رساندند. البته باید متذکر شویم این رقم صرفا رقم بودجه عمومی شهرداری تهران بوده و شامل زیرمجموعه‌های این نهاد اعم از شرکت‌ها و موسسات نمی‌شود. نگاهی به آمار و ارقام ۱۶ساله بودجه شهرداری تهران نشان می‌دهد رقم بودجه بلدیه تهران درحالی از ۹.۳ همت در سال ۱۳۹۰ پس از گذشت ۱۰ سال با رشد ۵.۲ برابری به حدود ۴۹ همت در سال ۱۴۰۰ رسیده که این میزان طی چهار سال اخیر از حدود ۴۸.۸ همت در سال ۱۴۰۰ با رشد ۴.۶ برابری به ۲۲۵ همت در سال ۱۴۰۴ رسیده است.
همچنین در سال ۱۴۰۴ ازمجموع بودجه ۲۳۸ همتی درج شده در لایحه، ۷۱.۶ درصد از آن مربوط به بخش درآمدها، نزدیک به ۱۷ درصد واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و ۱۱.۶ درصد نیز مربوط به واگذاری دارایی‌های مالی است. از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴ سهم سه بخش مذکور در منابع بودجه عمومی شهرداری تهران تغییر محسوسی نداشته است. در بخش مصارف، از بودجه ۲۳۸ همتی لایحه ارسالی به شورا، حدود ۴۰ درصد مربوط به هزینه‌ها یا بودجه جاری بوده، حدود ۵۴ درصد مربوط به تملک دارایی‌های سرمایه و ۶.۵ درصد نیز مربوط به تملک دارایی‌های مالی است.
اما در بخش مصارف مقایسه آمار و ارقام نشان می‌دهد کفه ترازو در دوره علیرضا زاکانی با کاهش سهم تملک دارایی‌های مالی، به سمت بودجه جاری و عمرانی چرخیده است، به‌طوری‌که سهم فعلی ۴۰ درصدی بودجه جاری در سال ۱۴۰۰ حدود ۳۴ درصد و سهم فعلی بودجه عمرانی ۵۴ درصدی در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۷ درصد و سهم فعلی ۶.۵ درصدی تملک دارایی‌های مالی در آن سال ۱۸ درصد بوده است. این موضوع نشان می‌دهد سهم پرداخت دیون و بدهی‌های شهرداری تهران از کل مصارف این نهاد کاهش قابل توجهی نسبت به سال ۱۴۰۰ دارد. این کاهش چشمگیر از دو حالت خارج نیست.
یا اینکه شهرداری توانسته در دو یا سه سال اخیر بخش زیادی از بدهی و دیون خود را تسویه کند یا اینکه این بدهی‌ها را در لایحه بودجه به سال‌های آتی حواله داده است. به نظر می‌رسد بخش اول نزدیک به واقعیت باشد، اما به هر حال این موضوعی است که باید نسبت به پروژه‌های در دست اقدام و رضایت پیمانکاران آن را سنجید.
نگاهی به جزئیات مصارف بودجه در بخش‌های اجتماعی، فرهنگی، حمل و نقل و محیط زیست و ایمنی و شهرسازی می‌تواند اولویت‌های شهرداری در تخصیص بودجه طی سال‌های اخیر را ترسیم کند. این اولویت‌ها هم می‌تواند از جنس دغدغه فرهنگی و اجتماعی باشد و هم از جنس ارتقای کالبدی شهر. البته باید متذکر بود که به اذعان جامعه‌شناسان، روانشناسان و جرم‌شناسان، ارتقای کالبدی شهر (اعم از زیباسازی شهر، کاهش ترافیک، بهبود دسترسی مردم به فضای سبز و پارک‌ها، بهبود دسترسی مردم به محل پارک خودرو و امثال آن) می‌تواند اثرات مثبت فرهنگی و اجتماعی بی‌نظیری نسبت به هزینه‌های فرهنگی و اجتماعی که بی‌ارتباط با ارتقای کالبدی هستند، داشته باشد.
اما به هر حال، نگاهی به داده‌های لایحه بودجه ارسالی شهرداری تهران به شورای شهر نشان می‌دهد درمجموع، هم در بخش عمرانی و هم در بخش بودجه جاری و درنهایت کل بودجه، سهم بخش اجتماعی و فرهنگی در دوره مدیریت علیرضا زاکانی با افزایش چشمگیری روبه‌رو بوده و رکوردشکنی کرده است.
برای مثال، سهم بخش اجتماعی و فرهنگی از ۱۱.۳ درصد بودجه جاری در سال ۱۴۰۰ به ۲۰ درصد در سال ۱۴۰۴ رسیده است. در این دوره، سهم محیط زیست از ۲۱.۸ به ۱۸ درصد کاهش یافته، سهم حمل و نقل بدون تغییر مانده، سهم ایمنی و مدیریت بحران از ۸.۸ به ۸ درصد کاهش یافته، سهم شهرسازی و معماری از ۴.۸ درصد به ۲.۶ درصد کاهش یافته، سهم مدیریت و هوشمندسازی نیز از حدود ۳۰ درصد به ۲۸ درصد کاهش یافته است.
با لحاظ کل بودجه، سهم اجتماعی و فرهنگی از ۷ درصد در سال ۱۴۰۰ به ۱۲ درصد در سال ۱۴۰۴ رسیده است. در این مدت سهم خدمات شهری و محیط زیست از ۱۳ به ۱۶.۶ درصد افزایش یافته، سهم حمل و نقل و ترافیک از ۳۹ به ۴۴.۷ درصد رسیده، سهم ایمنی و مدیریت بحران از ۴ به ۴.۶ رسیده اما در مقابل اینها، سهم شهرسازی و معماری از ۵ به ۳ درصد افت پیدا کرده و سهم توسعه مدیریت و هوشمندسازی شهری از ۳۲ به ۱۹ درصد تقلیل پیدا کرده است.
در سال‌های اخیر شهرداری تهران جدول تفصیلی حقوق و مزایای کارکنان مناطق ۲۲گانه و معاونت‌ها را در لایحه بودجه منتشر می‌کند. براساس لایحه بودجه ۱۴۰۴، از مجموع نزدیک به ۲۳۸ همت بودجه شهرداری تهران در سال ۱۴۰۴، حدود ۹۴ هزار و ۳۸۰ میلیارد تومان مربوط به بودجه جاری است. از این رقم، حدود ۵۲ همت مربوط به حقوق و مزایا و کمک به زیان زیرمجموعه‌های شهرداری پایتخت است.
۱۴.۵ همت برای نگهداشت شهر، ۸.۸ همت مربوط به هزینه جاری، ۱۴.۳ همت مربوط به اجرای برنامه و مطالعه و ۴.۷ همت نیز مربوط به عنوانی به نام «کمک» است. از ۵۲ همتی که با عنوان حقوق و مزایا و کمک به زیان زیرمجموعه‌های شهرداری پایتخت آمده، ۱۷.۵ همت با عنوان پرداخت حقوق و دستمزد و مزایا به ۲۳ هزار و ۸۰۰ نفر از کارکنان در مناطق ۲۲گانه و معاونت‌های مختلف درج شده است. با تقسیم رقم مذکور بر تعداد کارکنان، رقم ناخالص حقوق و مزایای آن‌ها به‌دست می‌آید.
لازم به ذکر است شهرداری تهران در سال‌های اخیر تعداد پرسنل خود را ۵۵ هزار نفر اعلام کرده که فقط حقوق و دستمزد و مزایای ۲۳ هزار و ۸۰۰ نفر شاغل در مناطق و معاونت‌ها در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ درج شده و از جزئیات حقوق و مزایای ۳۱ هزار و ۲۰۰ نفر مابقی اطلاعاتی منتشر نشده است.
شهرداری تهران دریافت‌کنندگان حقوق و مزایا را در چهار گروه ۱- کارمندان رسمی، ۲- کارگران رسمی، ۳- نیروی خرید خدمات (هادیان و…) و ۴- مأموران انتظامی شاغل در شهرداری دسته‌بندی کرده است.
براساس آمارهای ارائه‌شده در لایحه بودجه، رقم ناخالص حقوق و مزایای مستمر و غیرمستمر پرداختی به کل کارکنان شهرداری تهران در سال آینده ۱۷.۵ همت برای ۲۳ هزار و ۸۰۰ نفر است.
این میزان برای کارمندان رسمی ۸.۶ همت با ۱۱ هزار و ۱۵۳ کارمند است، برای ۱۶۵۷ کارگر رسمی این مقدار ۱۱۶۰ میلیارد تومان بوده، برای ۱۰ هزار ۸۶۲ نیروی خرید خدمات (هادیان و…) رقم ۷ هزار و ۵۲۰ میلیارد تومان حقوق و مزایا در نظر گرفته شده و برای ۲۲۸ مأمور انتظامی شاغل در شهرداری نیز ۲۲۰ میلیارد تومان حقوق و مزایا در نظر گرفته شده است.
توجه به این نکته ضروری است که این مبالغ پیش از کسر کسور قانونی شامل مالیات، بیمه، سهم کارفرما و کارکنان بوده و پس از کسر این مبالغ، متوسط حقوق و مزایای دریافتی کارکنان ارقام پایین‌تری از این اعداد ناخالص خواهد بود.
نکته مهم دیگر اینکه از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۴ میانگین ناخالص حقوق و دستمزد کارکنان شهرداری تهران حدود ۳.۲ برابر شده و این میزان برای برخی مناطق مانند منطقه ۲۱ و ۲۲ به ترتیب ۳.۶ و ۳.۵ برابر شده است. این عدد در مناطق ۹ و ۱۹ نیز ۳.۵ برابر بوده است.
نگاهی به وضعیت منابع شهرداری تهران نشان می‌دهد از رقم ۲۳۸ همت منابع درج‌شده در لایحه ارسالی به شورای شهر، حدود ۱۷۰ هزار و ۲۶۸ میلیارد تومان معادل ۷۱.۵ درصد از آن مربوط به بخش درآمدها، ۴۰ هزار و ۱۵۱ میلیارد تومان معادل ۱۶.۹ درصد مربوط به واگذاری‌های سرمایه‌ای و ۲۷.۵ همت معادل ۱۱.۵ درصد نیز مربوط به واگذاری دارایی‌های مالی است.
در بخش درآمدها از رقم ۱۷۰ همت این بخش، حدود ۹۱ درصد از آن مربوط به درآمدهای ناشی از عوارض عمومی است. سهم اعانات، کمک‌های اهدایی و دارایی‌ها ۵ درصد، سهم بهای خدمات و درآمدهای موسسات انتفاعی شهرداری ۲ درصد و سهم سه بخش درآمدهای ناشی از عوارض اختصاصی شهرداری، درآمدهای حاصل از وجوه و اموال شهرداری و کمک‌های اعطایی دولت و سازمان‌های دولتی نیز هر کدام یک درصد است.
شاید در ظاهر کمک دولت به شهرداری تهران (یک درصد) ناچیز برسد، اما باید توجه داشت در سال‌های اخیر دولت رقم قابل‌توجهی در قالب مالیات بر ارزش افزوده به شهرداری‌ها پرداخت می‌کند که سهم این مالیات در سال آینده از کل منابع شهرداری تهران حدود ۳۸.۲ همت و معادل ۱۶ درصد از کل منابع شهرداری پایتخت است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد ازجمله مهم‌ترین اعداد در بخش منابع شهرداری تهران طی سال آینده، درآمدهای ناشی از توسعه شهر یا همان عوارض ساخت‌وساز و فروش تراکم است.
رقم این بخش در سال آینده ۱۰۰ هزار و ۸۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده که معادل ۴۲ درصد از کل منابع ۲۳۸ همتی در لایحه بودجه سال آینده است. بخش درآمدهای ناشی از توسعه شهر یا همان عوارض ساخت‌وساز و فروش تراکم در لایحه بودجه ۱۴۰۴ به ترتیب شامل نزدیک به ۵۶ همت عوارض زیربنای مسکونی، ۳۸.۴ همت عوارض زیربنای غیرمسکونی، عوارض تعیین کاربری ۱.۸ همت، عوارض آتش‌نشانی در هنگام صدور پروانه ۱.۶ همت، عوارض تغییر کاربری یک همت، عوارض قطع درختان ۹۰۰ میلیارد تومان، عوارض تمدید پروانه ساختمانی ۳۰۰ میلیارد تومان، عوارض ناشی از اجرای طرح‌های توسعه شهری ۳۰۰ میلیارد تومان، عوارض صدور مجوز حصارکشی و دیوارکشی املاک ۱.۳ میلیارد تومان و عوارض مستحدثات واقع در محوطه املاک نیز ۱.۲ میلیارد تومان بوده است.
یکی از چالش‌های وضعیت درآمدی شهرداری‌ها در ایران وابستگی بسیار زیاد آن‌ها به درآمدهای ناشی از ساخت‌وساز، توسعه شهر و فروش تراکم است. این موضوع علاوه بر اینکه منجر به ناپایداری درآمدی شهرداری‌ها می‌شود در مرحله بعدی منجر به تضعیف حقوق شهروندی با فروش تراکم، رخداد فساد و زدوبندها در شهرداری‌ها و شورای شهر و تبعات وحشتناکی بر سرانه‌های شهری ناشی از افزایش تراکم جمعیت، افزایش فشار به معابر و حتی آسیب‌های زیست‌محیطی همچون قطع گسترده درختان و از بین رفتن ذخایر ارزشمند فضای سبز و باغات شهری نیز می‌شود.
در این خصوص، مقایسه بخش‌های درآمدی شهرداری‌های کشور با شهرداری‌های شهرهای بزرگ جهان در کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه بسیار قابل‌تامل است. برای مثال درحالی سهم «شارژ شهری» در شهرداری تهران طی سال آینده ۲.۲ درصد بوده، این میزان در شهرداری‌های کشورهای توسعه‌یافته ۳۲ و در کشورهای درحال توسعه ۱۷درصد است.
درخصوص عنوان شارژ شهری بهروز شیخ‌رودی، کارشناس مالیه و اقتصاد شهری می‌گوید در مالیه شهری ایران و بودجه شهرداری‌ها همچون سایر کشورها، رقم مشخصی به عنوان «شارژ شهری» پیش‌بینی نمی‌شود، بلکه شهروندان با پرداخت مجموعه عوارضی همچون «عوارض نوسازی»، «عوارض بر مشاغل»، «عوارض سالانه وسائط نقلیه»، «بهای خدمات مدیریت پسماند» و «بهای خدمات آتش‌نشانی»، نسبت به پرداخت هزینه «شارژ شهری» سالانه خود اقدام می‌کنند.
نگاهی به بودجه شهرداری تهران نشان می‌دهد شهرداری برای سال آینده رقم ۵ هزار و ۲۷۰ میلیارد تومان در حوزه‌های ۵ گانه‌ای که کارشناسان آن را شارژ شهری می‌گویند، دریافت خواهد کرد، رقمی که در سال ۱۴۰۰ حدود دو هزار و ۳۵۹ میلیارد تومان بوده است.
سهم عوارض ساخت‌وساز و فروش تراکم درحالی در شهرداری تهران طی سال آینده حدود ۴۲ درصد خواهد بود (در سال‌های اخیر به‌واسطه کاهش ساخت‌وساز درآمد شهرداری‌های کشور از عوارض ساخت‌وساز و فروش تراکم به زیر ۵۰درصد رسیده)، این مقدار در شهرداری کشورهای توسعه‌یافته یک و در کشورهای درحال توسعه نیم درصد است.
در شهرداری تهران عوارض محلی ۹.۶ درصد بوده که این میزان در کشورهای توسعه‌یافته ۱۱ و در کشورهای درحال توسعه ۱۹درصد است. در شهرداری تهران درحالی کمک‌های دولت یک درصد از منابع را تشکیل می‌دهد (در شهرهای کوچک‌تر این میزان بیشتر است) که در کشورهای توسعه‌یافته این مقدار ۱۲ و در کشورهای درحال توسعه ۱۷درصد است.
درآمد شهرداری تهران از بهای خدمات شهری ۱.۱ درصد بوده که این میزان در شهرداری‌های کشورهای توسعه‌یافته ۸ و در کشورهای درحال توسعه ۱۵درصد است. درحالی برای منابع حاصل از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بودجه شهرداری پایتخت رقمی ذکر نشده که این میزان در کشورهای توسعه‌یافته ۸ و در کشورهای درحال توسعه ۵درصد است.
فروش اموال و دریافت وام و فروش اوراق درحالی سهم ۲۸.۲ درصدی در منابع شهرداری تهران دارد که سهم آن در کشورهای توسعه‌یافته ۱۲ و در کشورهای درحال توسعه ۱۶درصد است. اما سهم مالیات نیز درحالی در کشورهای توسعه‌یافته ۱۶ و در کشورهای درحال توسعه ۱۰.۵درصد است که این میزان برای شهرداری تهران طی سال آینده بیش از ۱۶ درصد خواهد بود.
