خبرگزاری دولت نوشت: آنچه ایران و اروپا در یک دهه گذشته پیرامون مذاکرات هستهای تجربه کردند، با تمام فراز و فرودهای آن، میتواند مبنای فعالیتهای آینده هم باشد. راهحل مذاکراتی مورد نظر ایران در این میان همان فرمول سابق برجام است؛ یعنی به تصریح وزیر امور خارجه «اعتمادسازی درباره برنامه هستهای ایران در مقابل رفع تحریمها» و در این فرمول تروییکای اروپا میتوانند نقش سازندهای ایفا کنند.
این بند از توافق برجام همواره مورد انتقاد مخالفان توافق هستهای بود. در صورتی که مرور مواضع و اخبار نشان میدهد این انتخاب مطلوبی نبوده، اما مذاکرهکنندگان ایران و ۶ کشور به علاوه اتحادیه اروپا برای به دست آمدن توافق آن را طراحی کردند. چرا که ایران به راحتی میتوانست برنامه هستهای خود را از سر بگیرد و به قول معروف با چرخاندن یک سوئیچ وضعیت را به قبل برگرداند.
نقش کلیدی چین در معادلات نفتی و تحریمی ایران
دونالد ترامپ همچنان بر فشار حداکثری علیه ایران تأکید دارد، اما اظهاراتش نشاندهنده تناقض در سیاستهاست. کاخ سفید در یک یادداشت ریاستجمهوری از اقدامات سختگیرانهای برای محدود کردن برنامه هستهای و فعالیتهای منطقهای ایران خبر داد، اما چین بهعنوان خریدار اصلی نفت ایران چالشی مهم برای واشنگتن است.
رئیس هیات پارلمانی ایران در اتحادیه بینالمجالس جهانی گفت: به نظر من مسئولین کشور باید درباره برجام از مردم عذرخواهی کنند. ما در برجام ضمانت دادیم، اما ضمانت نگرفتیم.
تحریم یا مذاکره؛ سردرگمی ترامپ در قبال ایران
دونالد ترامپ اعلام کرد که خواهان «توافق هستهای راستیآزماییشده» با ایران است، اما همزمان با بازگشت به سیاست «فشار حداکثری» فرمان اجرایی تحریمهای شدید را امضا کرد. ایران این رویکرد را شکستخورده دانسته و تأکید کرده که بهدنبال سلاح هستهای نیست. ترامپ، که پیشتر برجام را «فاجعهبار» خوانده بود، اکنون مذاکره را محتمل میداند.
چشمانداز اقتصادی و امنیتی یک توافق جدید
دونالد ترامپ با فرصتی تاریخی برای دستیابی به توافقی سرنوشتساز با ایران روبهروست؛ توافقی که میتواند از وقوع درگیری جلوگیری کرده، منافع اقتصادی چشمگیری برای آمریکا ایجاد کند و میراث او را بهعنوان یک مذاکرهکننده بیهمتا تثبیت نماید. در ایران، دولت مسعود پزشکیان با رویکردی عملگرایانه، برای مذاکرات معنادار آماده است. با وجود موانع سیاسی در هر دو کشور، اراده قوی و دیپلماسی هوشمندانه میتواند این فرصت را محقق کند.
آینده روابط ایران و آمریکا در ابهام
آینده روابط ایران و آمریکا در هالهای از ابهام قرار دارد. دولت جدید آمریکا احتمالاً سیاست «فشار حداکثری» را احیا میکند که میتواند شامل تحریمهای سختگیرانهتر و اقدامات نظامی محدود باشد. اروپا در تنگنای ژئوپلیتیک به دنبال احیای دیپلماسی هستهای است، اما روابطش با ایران به دلیل جنگ اوکراین تیره شده است. در این میان، ایران استراتژی دوگانهای از دیپلماسی و بازدارندگی را دنبال میکند و در حالی که همکاری با چین و روسیه را تقویت کرده، برای کاهش تنشها در منطقه نیز تلاش دارد.
کاهش نفوذ نئوکانها در ساختار امنیتی آمریکا؛
دوره دوم ریاستجمهوری دونالد ترامپ با تغییرات در سیاست خارجی و کاهش نفوذ نئوکانها همراه است. دولت جدید ضمن حفظ رویکرد دیپلماتیک با ایران، بر پایان جنگهای منطقهای تأکید دارد. انتصاب شخصیتهایی با دیدگاههای واقعگرایانه و محدودگرایانه، بهجای جنگطلبان قبلی، نشاندهنده تغییر رویکرد کاخ سفید است.
توافق دوجانبه یا مذاکرات چندجانبه
تنش و اختلافات ایران و آمریکا در حالی تشدید شده که ترامپ بر جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هستهای تأکید کرده است. برنامه هستهای ایران پیشرفتهایی داشته و اختلافات داخلی بر سر رویکرد مذاکرات ادامه دارد. اصلاحطلبان خواهان توافق محدود برای کاهش تنش و اختلاف هستند، در حالی که محافظهکاران بر بی اعتمادی و ضرروت اقدامات اعتمادساز تاکید میکنند.
محمد هاشمی رفسنجانی در گفتوگو با فرارو مطرح کرد:
ظاهرا برای برخی که دلشان نمیخواهد با جهان در ارتباط باشیم، تحریمها «نان و آب» دارد. اینها از وضعیت تنگنای اقتصادی کشور، مستفیض میشوند و سودهای اقتصادی و سیاسی میبرند. این منافع در تضاد مستقیم با منافع ملت ایران است که زیر بار تحریمها، فشاری سنگین را تحمل میکنند. مگر میشود چشم را به روی فشارهای وجود تحریم بست و منافع مذاکره و لغو تحریم را نادیده گرفت، فقط با این شعار که ما با غربیها کاری نداریم و نباید کاری داشته باشیم؟ خوب است آقایان ببینند منافعشان در چه چیزی گره خورده است. آیا منافعشان در تنگدستی مردم، انزوای ایران در عرصه بین الملل و محدودیتهای تجاری گره خورده است؟
مدیرمسئول کیهان چندی پیش نوشت: «آقای پزشکیان رئیسجمهور محترم کشورمان در مصاحبه با شبکه NBC آمریکا گفته است «ایران اصولاً آماده گفتوگو با دولت دوم ترامپ است»! که با عرض پوزش باید گفت: جناب پزشکیان شما صاحب ایران نیستید! شما رئیسجمهور ایران هستید که مسئولیت قوه اجرائی کشور برای ۴ سال به عنوان «یک امانت» به شما سپرده شده است. سازوکار بهکارگیری این امانت و میزان اختیارات شما به وضوح در قانون مشخص شده است و جنابعالی ملزم به حرکت در چارچوب قوانین یاد شده هستید. از این روی، اظهارنظر حضرتعالی در مصاحبه با شبکه NBC آمریکا، اولاً؛ بیرون از حوزه اختیارات شماست، ثانیاً؛ در تضاد کامل با منافع ملی کشورمان است و ثالثاً؛ پیام ذلت به دشمن قسمخورده ایران اسلامی است.
توافق استراتژیک ایران و روسیه با اهداف اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک، تردیدهایی درباره پایبندی روسیه ایجاد کرده است. همزمان، سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه ایران نتیجهای معکوس داشت و به توسعه فعالیتهای هستهای ایران انجامید. اکنون پرسش اصلی این است که دولت ترامپ جنگ یا دیپلماسی را برای مواجهه با ایران انتخاب خواهد کرد.
نقش تیم جدید پنتاگون در بازتعریف اولویتهای نظامی واشنگتن
محمدجواد ظریف در مجمع جهانی اقتصاد به امید اتخاذ رویکردی عقلانیتر از سوی ترامپ در دوره دوم ریاستجمهوری او اشاره کرد. ایران که در پی تحریمهای شدید آمریکا با بحران اقتصادی مواجه است، آمادگی خود را برای بهبود روابط اعلام کرده. با این حال، اگر ترامپ همچنان مواضع سختگیرانهای اتخاذ میکند، اما انتصاب مقاماتی با دیدگاههای محتاطتر نشان میدهد ممکن است مسیر متفاوتی در پیش گیرد.
ظریف درخصوص خروج آمریکا از برجام گفت: خود ترامپ ادعا کرد که خروج از برجام به او تحمیل شد. بعد از خروج ترامپ از برجام ، ایران توان هستهای چند برابری را کسب کرد.
رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس گفت: «یقیناً آمریکا پای میز مذاکرات همانند گذشته مسائل منطقهای یا موشکها را مطرح خواهند کرد. این در حالی است که اینها خطوط قرمز ایران تلقی میشود، وگرنه متن برجام توسط غربیها نوشته شد و ایران امضا کرد. یقیناً برجام به نفع آمریکاییها بود، اما همه شاهد بودیم که برای آن نیز احترامی قائل نشدند.»
برنامههای ویژه صداوسیما در دعوت از مخالفان مذاکره و حمله به تیم مذاکره قبلی برجام و بهویژه جواد ظریف و تهیه گزارشهای خبری درباره آثار و تبعات زیانبار برجام به تعبیر متولیان و برنامهسازان سیمایی، از جمله تلاشهایی است که در جریان است تا قبل از اینکه حتی مذاکرهای در کار باشد یا گفتگویی آغاز شود، مرگ آن را از همین حال رقم بزنند.
«امروز در تلاشند تا تجربهی برجام را به عنوان یک تجربهی موفق معرفی کنند! همین افراد در سالهای ۹۸ و ۹۹، FATF را مانع خرید واکسن میدانستند، اما در ماههای نخست دولت شهید رئیسی، هم واکسن خریداری شد، هم فروش نفتمان انجام میشد و هم مقامات آمریکا به شکست فشار حداکثری اعتراف کردند».
سعید جلیلی با حمله به برجام نوشت: میگفتند «اگر آمریکا و حتی کشورهای اروپایی از توافق خارج بشوند، ما به تعهدات خود عمل خواهیم کرد!»
دبیرکل اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق میگوید: قاعدتا با توجه به اینکه اقتصاد ما به اقتصاد بینالملل نیاز دارد و وابسته است، حتما اگر مذاکرات به یک توافق منصفانهای برسد، میتواند گشایشهای زیادی در اقتصاد ایران ایجاد کند و خود مذاکره و توافقهای اولیه میتواند بر رشد اقتصادی کشور و قیمت ارز و تورم اثر بگذارد.
آیا دیپلماسی میتواند جایگزین فشار حداکثری شود؟
روابط پرتنش ایران و آمریکا، بهرغم چالشهای عمیق، همچنان فرصتی برای جلوگیری از فاجعهای بزرگتر در منطقه دارد. تجربه سیاست فشار حداکثری و اقدامات تهاجمی نشان داده که این رویکردها نهتنها برنامه هستهای ایران را متوقف نکرده، بلکه موجب تقویت تندروها و تشدید مقاومت داخلی در ایران شده است. در مقابل، دیپلماسی، هرچند دشوار و پرهزینه، بهترین راه برای کاهش تنشها، دستیابی به توافقی پایدار و حفظ ثبات منطقه است. اکنون بیش از هر زمان دیگری، واشنگتن و تهران نیازمند تصمیمات واقعبینانه و اجتناب از مسیر تقابل نظامی هستند تا از پیامدهای فاجعهبار برای دو طرف و منطقه جلوگیری کنند.