مذاکره زیر سایه تهدید؛
سیاست دولت ترامپ در قبال ایران میان فشار حداکثری و تمایل به مذاکره در نوسان است. اگرچه نشانههایی از تغییر لحن و تمرکز بر راستیآزمایی هستهای دیده میشود، اما تردید درباره صداقت این رویکرد باقی است. ایران مذاکره با آمریکا را فعلاً رد کرده است. در آستانه فعالسازی مکانیسم ماشه، سرنوشت دیپلماسی به تصمیم واشنگتن وابسته است: واقعگرایی یا تکرار تقابلهای بیثمر گذشته.
مکانیسم ماشه و فشارهای جهانی؛ ایران در تقاطع دیپلماسی و مقاومت؛
سیاست خارجی ایران در مواجهه با فشارهای شدید ترامپ وارد مرحله بحرانی شده است. ادامه سیاست فشار حداکثری و تحریمهای گسترده، ایران را در شرایط دشواری قرار داده است. در حالی که واشنگتن تمایل به مذاکره را اعلام میکند، شروط سخت و فشارهای بیشتر میتواند ایران را مجبور به انتخاب بین دیپلماسی یا مقاومت کند. از سوی دیگر، احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریمها تهدید جدی است که باید با دیپلماسی فعال و بهرهگیری از شکافهای بینالمللی مدیریت شود.
ایالات متحده باید با تعیین خطوط قرمز مشخص، در برابر اقدامات هستهای ایران ایستادگی کند. همچنین واشنگتن میتواند با اعمال فشار بر چین و روسیه، ایران را در محدوده آستانه هستهای نگه دارد. همکاری با پکن برای کاهش درآمدهای نفتی ایران و مدیریت دقیق تحریمها نیز میتواند اهرمی برای پیشبرد مذاکرات باشد. در عین حال، باید هرگونه امتیازدهی به روسیه یا چین از جمله کاهش تحریمها، به دقت و همراه با محدودیتهای سختگیرانه بررسی شود.
کمالوندی تأکید کرد: ۱۵ گزارش آژانس به صورت پی در پی نشان داد که ایران به تعهدات خود پایبند بوده است. یک سال پس از خروج آمریکا از برجام هم صبر کردیم که شاید شرایط فراهم شود و اوضاع به گونهای رقم بخورد که جبران اقاماتشان صورت گیرد. در نهایت ایران با استفاده از حقوق خود، بخشی از تعهدات خویش را معلق کرد. همواره تأکید کردهایم که این تعهدات قابل بازگشت است به شرط اینکه حقوق جمهوری اسلامی ایران نادیده گرفته نشود.
حقیقت پور، فعال سیاسی اصولگرا:
حقیقت پور درباره هزینه سازی تندروها برای حاکمیت بیان کرد: این اقدامات هزینههای فوق العادهای برای نظام دارد. در جایی مقام معظم رهبری میفرمایند که انسجام کافی را داشته باشید و تمام قوا را حمایت کنید تا بتوانیم از در مقابل کشورهای دیگر از فشارهایی که به ایران اعمال میکنند، عبور کنیم.
دیپلماسی زیر سایه تهدید؛
ایران و آمریکا در طول دههها رابطهای پرتنش داشتهاند که سیاستهای تحکمآمیز واشنگتن مانع پیشرفت مذاکرات شده است. در حالی که تهران خود را در محور چین و روسیه میبیند، آمریکا به دنبال مهار نفوذ ایران است. در حالی که جامعه جهانی در برابر جنایات جنگی اسرائیل سکوت کرده، سیاستهای آمریکا و اسرائیل همچنان در جهت تضعیف ایران و مقاومت فلسطین هماهنگ باقی ماندهاند.
احیای مکانیزم ماشه؛ ابزار جدید کاخ سفید علیه تهران
رویکرد ترامپ که بر مبنای دکترین «صلح از طریق قدرت» بنا شده، تهران را در برابر یک معادله سخت قرار میدهد: یا در برابر فشارهای واشنگتن سر خم کند یا بهای سنگینی در زمین بازی استراتژیک بپردازد. اما تجربه تاریخی نشان داده که سیاستهایی که تنها بر تهدید استوار هستند، بهجای دستیابی به اهداف مطلوب، معمولاً عواقب پیشبینینشده و حتی مخربی به همراه دارند.
سخنگوی ارشد کمیسیون اروپا ضمن تکرار ادعاهای سیاسی درباره برنامه هستهای کشورمان گفت که این اتحادیه همچنان به برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ پایبند است و یافتن یک راهحل دیپلماتیک پایدار را برای حلوفصل این پرونده ضروری میداند.
دیپلماسی زیر فشار حداکثری؛
مسعود پزشکیان با انتصاب محمدجواد ظریف بهعنوان معاون راهبردی، سیگنالی از آمادگی ایران برای مذاکره با آمریکا ارسال کرد؛ اما فشار اصولگرایان و سیاست «فشار حداکثری» ترامپ این روند را متوقف کرد. همزمان ایران و روسیه توافق راهبردی امضا کردند که همکاریهای هستهای و عدم اشاعه را تقویت میکند. با تداوم فشارهای واشنگتن، ایران تأکید دارد که تحت فشار مذاکره نخواهد کرد؛ اما همچنان به همکاریهای بینالمللی و تعهدات «انپیتی» پایبند است.
سرگئی لاوروف وزیر خارجۀ روسیه گفت: ما در گفتوگو با آمریکاییها درباره اوضاع خلیج فارس و همچنین برنامه جامع اقدام مشترک ( برجام ) صحبت کردیم. روسیه خواهان احیای توافق اولیهای است که آمریکا در دوره نخست ریاستجمهوری دونالد ترامپ از آن خارج شد. برخی تماسهایی با اروپاییها در این زمینه برقرار شده است
نماینده روسیه در سازمانهای بینالمللی در وین از احتمال گسترش غیرقابل کنترل تنشها بهدلیل وضعیت نامشخص توافق هستهای ( برجام ) خبر داد.
پیشنهاد خودجوش روسیه برای کمک به حل بحران ایران
نیکلای کوژانوف، استادیار مرکز مطالعات خلیج فارس در دانشگاه قطر معتقد است که «ایالات متحده و ایران هر دو در جستجوی راههایی برای ایجاد کانالهای ارتباطی جدید هستند که بتواند به آغاز یک گفتوگوی سازنده منجر شود.»
روزنامه اصلاحطلب:
«همانطور که گشایش مسیر مذاکره را کسی آسان نمیبیند، گشایش در اینترنت نیز با مقاومتهای جدی روبهروست که نمیتوان در مقام نقد و مطالبه، با آن بهسادگی برخورد کرد. در حقیقت، برجام و تلگرام که مهمترین دستاورد دولت اول حسن روحانی بودند، همچنان مهمترین مسئله پیش روی دولت پزشکیان است؛ دو مسئلهای که یکسوی آنها، اقلیتی است برخوردار از منافع نامحدود از تداوم وضع موجود؛ و سوی دیگر، اکثریتی خواستار خروج از این وضعیت و بازگشت به شرایطی که قبل از اردیبهشت ۱۳۹۷ بود. در این مواجهه فرسایشی و دشوار، هیچ میانبر و راه آسانی هم وجود ندارد.»
نماینده اتحادیه اروپا در وین، با انتشار بیانیهای، بدون اشاره به بدعهدیهای انگلیس، آلمان، فرانسه یا آمریکا، از ایران خواستار پیروی از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و تعهدات برجام ی خود شد.
آیا تحریمها تنها مسیر بازگشت ایران به دیپلماسی است؟
ترامپ با بازگرداندن تحریمهای گسترده، سعی داشت ایران را وادار به تغییر رفتار و پذیرش توافقی جامعتر کند که علاوه بر برنامه هستهای، فعالیتهای موشکی و منطقهای را نیز شامل شود. وی از سیاست سنتی هویج و چماق فاصله گرفت و بیشتر بر فشار اقتصادی متمرکز شد. با این حال، تأثیر این رویکرد بر بازگشت ایران به مذاکرات همچنان مورد بحث است.
بازگشت به فشار حداکثری؛ راه حل یا تکرار شکست؟
سیاست فشار حداکثری آمریکا که تحریمها را تشدید کرده و اقتصاد ایران را تحت فشار قرار داده، به کاهش برنامه هستهای ایران یا تحریک شورشهای گسترده منجر نشده است. این رویکرد، علیرغم ایجاد مشکلات اقتصادی، موجب تقویت تندروهای ایران شده و آنها را به استراتژی مقاومت و تعمیق روابط با چین و روسیه سوق داده است. در این میان، تلاشهای رئیسجمهور مسعود پزشکیان برای اصلاحات داخلی و بهبود روابط خارجی با موانع ناشی از این سیاستها روبروست.
از مقاومت اقتصادی تا بازدارندگی نظامی
دونالد ترامپ در صورت پیروزی در انتخابات ریاستجمهوری آمریکا، فشارهای اقتصادی علیه ایران را تشدید کرده و احتمال همکاری نظامی با اسرائیل برای حملات محدود به تأسیسات هستهای ایران را بررسی خواهد کرد. با این حال، حمله مستقیم آمریکا و اسرائیل به این تأسیسات بعید است، زیرا تبعات زیستمحیطی و امنیتی گستردهای دارد. ایران با راهبردی هوشمندانه، ضمن افزایش توان بازدارندگی، به مدیریت بحرانهای منطقهای پرداخته و تلاش کرده فشارهای بینالمللی را کاهش دهد.
خبرگزاری دولت نوشت: آنچه ایران و اروپا در یک دهه گذشته پیرامون مذاکرات هستهای تجربه کردند، با تمام فراز و فرودهای آن، میتواند مبنای فعالیتهای آینده هم باشد. راهحل مذاکراتی مورد نظر ایران در این میان همان فرمول سابق برجام است؛ یعنی به تصریح وزیر امور خارجه «اعتمادسازی درباره برنامه هستهای ایران در مقابل رفع تحریمها» و در این فرمول تروییکای اروپا میتوانند نقش سازندهای ایفا کنند.
این بند از توافق برجام همواره مورد انتقاد مخالفان توافق هستهای بود. در صورتی که مرور مواضع و اخبار نشان میدهد این انتخاب مطلوبی نبوده، اما مذاکرهکنندگان ایران و ۶ کشور به علاوه اتحادیه اروپا برای به دست آمدن توافق آن را طراحی کردند. چرا که ایران به راحتی میتوانست برنامه هستهای خود را از سر بگیرد و به قول معروف با چرخاندن یک سوئیچ وضعیت را به قبل برگرداند.
نقش کلیدی چین در معادلات نفتی و تحریمی ایران
دونالد ترامپ همچنان بر فشار حداکثری علیه ایران تأکید دارد، اما اظهاراتش نشاندهنده تناقض در سیاستهاست. کاخ سفید در یک یادداشت ریاستجمهوری از اقدامات سختگیرانهای برای محدود کردن برنامه هستهای و فعالیتهای منطقهای ایران خبر داد، اما چین بهعنوان خریدار اصلی نفت ایران چالشی مهم برای واشنگتن است.