«خاویار ایران» نشان تجاری که از دست می رود؟!

در حالی که مقام معظم رهبری در تفسیر خود از جهاد اقتصادی، آن را مبارزه اقتصادی دانسته اند، برخی کشورهای همسایه، همچنان در حال تلاش برای دست اندازی بر مزیت های اقتصادی کشورمان هستند.

شبکه الجزیره در گزارشی اعلام کرد: بزرگترین مجتمع پرورش ماهی خاویار در جهان در امارات عربی متحده راه اندازی شد و پیش بینی می شود این مجتمع 10درصد تقاضای جهانی خاویار را به میزان سی و پنج تن در سال تولید کند.

سال هاست که اخبار غم انگیزی از تولید محصولاتی ـ که از مزیت های اقتصادی خاص ایران بشمار می روند ـ در دیگر کشورها به گوش می رسد؛ کالاهایی چون فرش ایرانی، پسته و زعفران از این دست بوده و امروز، نوبت شنیدن خبر تولید انبوه خاویار در کشور گرمسیری چون امارت است.

این در حالی رخ می دهد که بنا بر آمارها، وضعیت تولید خاویار در ایران در بیست سال گذشته رو به کاهش بوده است.

همچنین با بر هم خوردن شرایط برداشت و تولید خاویار در خزر پس از فروپاشی شوروی و شدت گرفتن افول آن به دلیل برداشت های بی رویه و صید غیر اصولی کشورهای تازه استقلال یافته، بحث روی آوردن کشور به تولید ماهی خاویاری پرورشی مطرح و اقدامات پژوهشی و آزمایشی موفقی نیز در سال 1389 در این زمینه انجام شد، ولی هیچ یک از این موفقیت ها در اندازه کاهش چند صد درصدی تولید خاویار ایران نبود.

ایران در سال 1370 برابر با 283 تن خاویار تولید کرد که این آمار در سال 1385 به چهارده تن رسید و این روند نزولی تا جایی ادامه یافت که بروجردی، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در سال 1388 طی بازدیدی از شیلات گیلان گفت: اکنون کمتر از سه تن خاویار در سال به دست می آید و در صورت ادامه این وضعیت در سال 1404 صادرات این محصول از بین می رود.

جدول زیر نشان دهنده آمار استحصال خاویار ایران در فاصله سال های 1370 تا 1385 است:


اماراتی ها اعلام کرده اند این مجتمع که با هزینه حدود صد و پانزده میلیون دلار ساخته شده است مکانهای ویژه ای را برای تخم گذاری و پرورش بچه ماهی خاویار فراهم کرده است.ماهی خاویار از این پس فقط در زادگاه اصلی آن یعنی آبهای سرد دریای خزر پرورش نمی یابد بلکه هم اکنون در امارات نیز پرورش می یابد البته نه در آبهای گرم خلیج فارس بلکه در مجتمعی پیشرفته که همان آب سرد را برای این نوع ماهی گرانقیمت فراهم کرده است.

طبق این اطلاعات اماراتی ها بدون داشتن مزیت اقتصادی در تولید خاویار و با سرمایه گذاری و فراهم ساختن شرایط مصنوعی قصد بدست آوردن بازار این کالای گرانبها را دارند و ایران به عنوان یکی از معدود کشور های دارای مزیت طبیعی در تولید خاویار رفته رفته در حال ازدست دادن سهم خود در بازار های بین المللی این کالاست.

اماراتی ها می گویند انتظار می رود ماهیهای خاویار این مجتمع سال آینده تخم ریزی کنند تا مسئولان مجتمع، کار پرورش ماهی خاویار را آغاز کند و مسئولان مجتمع می گویند سی و پنج تن ماهی خاویار در سال تولید خواهند کرد.

به گفته متخصصان هر مقدار محل زندگی خاویار مناسبتر باشد خاویار آن نیز بهتر خواهد بود و مجتمع پرورش ماهی خاویار در امارات، این شرایط را پدید آورده است ، مجتمعی که از پیشرفته ترین تکنولوژی برای پرورش و نگهداری ماهیان خاویار استفاده می کند.

این روز ها کشورهایی مانند چین، روسیه، بلغارستان، ایتالیا، آلمان و فرانسه خیز بلندی برای تولید ماهیان خاویاری پرورشی برداشته اند و تنها فرانسه سالانه 10 تا 15 تن خاویار به بازار عرضه می کند.

اگرچه تحولات اکوسیستم دریای خزر غیرمنتظره و غیر طبیعی بوده و ایران در میان کشور های حاشیه خزر بیشترین تلاش را برای حفظ و احیای آن از طریق رهاسازی گسترده بچه ماهی و کنترل زمان و میزان صید داشته است اما این دلیل پذیرش شکست و از دست دادن فرصت نیست و قطعا همچنان مزیت ایران در تولید خاویار ولو از نوع پرورشی از کشوری چون امارات و البته سایر کشور های خارج از منطقه خزر بیشتر است.

نباید فراموش کرد که دانش فنی تولید ماهیان خاویاری 40 سال است نزد کشور ما وجود دارد و ما در بخش عمل آوری می توانیم حرف اول دنیا را بزنیم و از سوی دیگر شرایط آب و هوایی و نیروی کار ارزان و برند تجاری خاویار ایران فرصت مناسبی برای تولید سودآور در کشور است که همه اینها در صورت بی توجهی و عدم سرمایه گذاری در تولید خاویار از ماهیان پرورشی از دست خواهد رفت.

گفتنی است چین بزرگترین بازار خاویار در جهان است و ثروتمندان آن حاضرند برای خاویار هر مبلغی بپردازند. بازار روسیه و پس از آن امریکای شمالی از دیگر بازارهای بزرگ خاویار است. هر کیلو خاویار بیش از پنج هزار دلار ارزش داد.

در حال حاضر نود درصد ماهی خاویاری جهان در دریای خزر زندگی می کند که رشد جمعیتی منفی داشته و به شدت در معرض انقراضند. تقاضای سالیانه جهان برای خاویار چهارصد تن است اما به دلیل به هم خوردن شرایط در اکوسیستم دریای خزر تولید آن در جهان از صد و بیست تن فراتر نمی رود.