جی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، در سفر به داخائو، با انتقاداتی از سوی مقامات آلمانی مواجه شد که او را به حمایت ضمنی از جریان‌های راست افراطی متهم کردند. این در حالی است که ایلان ماسک نیز با حمایت از حزب آلترناتیو برای آلمان، جنجال‌هایی درباره آزادی بیان در اروپا برانگیخته است. این تحولات، همراه با رشد احزاب راست‌گرا و تنش‌های جدید در روابط آلمان و آمریکا، بر آینده سیاست اروپا و اتحاد‌های فراآتلانتیکی سایه انداخته است.
فرارو– جیم تنکرزلی، رئیس دفتر برلین روزنامه نیویورک تایمز
به گزارش فرارو به نقل از روزنامه نیویورک تایمز، عصر پنجشنبه جی دی ونس معاون رئیس جمهور ایالات متحده در سفری کوتاه به اردوگاه داخائو رفت. این اردوگاه که یکی از نخستین و بزرگ‌ترین اردوگاه‌های کار اجباری نازی‌ها بود، میزبان بیش از ۳۰ هزار قربانی بود که جان خود را در جریان جنایات بی‌رحمانه رژیم نازی از دست دادند. جی دی ونس در حین بازدید از این مکان تاریخی، تاج گلی را در پای یکی از یادبود‌های اردوگاه قرار داد و با احترام صلیب کشید. او سپس برای لحظاتی در برابر دیوار مشهوری که بر آن عبارت «هرگز دوباره» به چندین زبان نوشته شده، ایستاد و در سکوتی سنگین به آن خیره شد.
پس از این مراسم، جی‌دی ونس در گفت‌و‌گو با خبرنگاران اذعان کرد که تا پیش از این، هولوکاست برای او مفهومی بود که فقط در کتاب‌ها و مستند‌ها مطالعه کرده بود. او گفت: «حضور در داخائو، جایی که این شرورترین جنایات تاریخ بشری رخ داده، برایم ابعاد کاملاً جدیدی از این فاجعه انسانی آشکار کرد.» ونس این تجربه را «فراموش‌نشدنی» توصیف کرد و تأکید کرد که دیدن این اردوگاه از نزدیک تأثیر عمیقی بر او گذاشته است.
پس از سخنرانی جی‌دی ونس در مونیخ، برخی مقامات آلمانی سوالاتی را مطرح کردند که آیا او واقعاً عمق فاجعه‌ای را که در داخائو رخ داده، به‌درستی درک کرده است. این بحث‌ها در شرایطی به اوج خود رسید که کشور در آستانه هشتادمین سالگرد آزادی این اردوگاه از چنگال رژیم نازی قرار داشت. در اظهاراتی که برخی آن را تلویحاً حمله‌ای به ونس و رئیس‌جمهور ترامپ تلقی کردند، مقامات بلندپایه آلمان از حزب حاکم در ایالات متحده انتقاد کردند و آن را متهم به حمایت ضمنی از جریان‌هایی دانستند که بسیاری از آلمانی‌ها هنوز آنها را به‌عنوان تهدیدی برخاسته از بقایای ایدئولوژی نازی می‌شناسند.
حزب آلترناتیو برای آلمان به‌رغم کسب جایگاهی قابل‌توجه در نظرسنجی‌های پیش از انتخابات پارلمانی، همچنان با طرد گسترده‌ای از سوی دیگر احزاب سیاسی آلمان مواجه است. حدود ۲۰ درصد از رأی‌دهندگان قصد دارند به این حزب راست‌گرای افراطی رأی دهند، اما مواضع جنجال‌برانگیز و پیشینه رفتاری برخی اعضای این حزب، آن را به‌عنوان شریکی غیرقابل‌قبول برای هرگونه ائتلاف سیاسی مطرح کرده است.
دلیل اصلی این امتناع، اظهار نظر‌هایی است که از سوی اعضای این حزب در ارتباط با جنایات نازی‌ها بیان شده است. برخی از اعضای این حزب تلاش کرده‌اند جنایات هیتلر و رژیم نازی را کم‌اهمیت جلوه دهند و حتی از شعار‌های به‌جامانده از آن دوران استفاده کنند. علاوه بر این، سازمان‌های اطلاعاتی آلمان بخش‌هایی از حزب آلترناتیو برای آلمان را به‌عنوان گروه‌های افراطی تحت نظارت قرار داده‌اند. در مواردی جدی‌تر، تعدادی از اعضای این حزب به اتهام مشارکت در توطئه‌های خشونت‌آمیز برای براندازی دولت دستگیر شده‌اند. همچنین، گزارش‌هایی منتشر شده که نشان می‌دهد برخی اعضای این حزب در نشست‌هایی حضور داشته‌اند که در آنها موضوعاتی مانند اخراج اجباری پناهجویان و حتی شهروندان مهاجر آلمانی مطرح شده است.
اولاف شولتز، صدراعظم آلمان، روز شنبه در جریان سخنرانی خود در مونیخ به‌شدت از موضع‌گیری‌های اخیر جی‌دی ونس انتقاد کرد. شولتز با بیان اینکه «تعهد به «هرگز دوباره» نمی‌تواند با حمایت از حزب آلترناتیو برای آلمان (AfD) همخوانی داشته باشد» تأکید کرد: «هرگز دوباره به‌عنوان یک دموکراسی آزاد، برای آلمان یک وظیفهٔ تاریخی است که باید هر روز به آن پایبند بمانیم. هرگز دوباره فاشیسم، هرگز دوباره نژادپرستی، هرگز دوباره جنگ تجاوزکارانه.»
برای دهه‌ها، آلمان به‌دلیل تجربهٔ تاریخی منحصربه‌فردش، ساختار حقوقی و سیاسی‌ای را بنا نهاده که هدف آن جلوگیری از بازگشت به افراط‌گرایی و تکرار فجایع گذشته است. این ساختار شامل ممنوعیت سخت‌گیرانهٔ سخنان نفرت‌انگیز، فاصله‌گیری از احزاب افراطی و تأسیس نهادی ویژه به‌منظور حفاظت از قانون اساسی است. این نهاد علاوه بر نظارت اطلاعاتی بر گروه‌ها و جنبش‌های افراطی، به دادگاه قانون اساسی اجازه می‌دهد تا در شرایطی خاص، احزاب را منحل کند.
با این حال، جی‌دی ونس، همسو با دیدگاه‌های ایلان ماسک، این رویکرد آلمان را مورد انتقاد قرار داده است. آنها بر این باورند که محدودیت‌های دیرینهٔ آلمان بر آزادی بیان و موضع‌گیری سخت‌گیرانه علیه احزاب افراطی، مانع از آن می‌شود که جناح راست افراطی به‌عنوان نمایندهٔ مشروع بخشی از جامعه دیده شود. به‌ویژه، ونس و ماسک استدلال می‌کنند که این جناح سیاسی، درواقع بخشی از رأی‌دهندگانی را نمایندگی می‌کند که با سیاست‌های مهاجرت گسترده مخالف‌اند و دیدگاه‌هایی مشابه با ترامپ در این حوزه دارند.
ایلان ماسک با حمایت علنی از حزب آلترناتیو برای آلمان، بحث‌های فراوانی در فضای سیاسی و رسانه‌ای این کشور برانگیخته است. او با اشاره به اینکه آلمانی‌ها بیش از حد بر احساس گناه تاریخی تمرکز کرده‌اند، به‌طور مستقیم یکی از حساس‌ترین موضوعات جامعه آلمان را مورد نقد قرار داده است. این موضع‌گیری از سوی چهره‌ای سرشناس در کشوری مطرح شده که آلمان برای مدت‌ها آن را به‌عنوان متحدی کلیدی در کنار خود برای عبور از گذشتهٔ تاریکش تصور می‌کرد.
اظهارات ایلان ماسک که در سطح وسیعی در رسانه‌های آلمان بازتاب یافت، موجی از واکنش‌ها را به دنبال داشت. برای مثال، یک نویسندهٔ برجسته در مجلهٔ اشپیگل نوشت که سخنان جی‌دی ونس، با حمایت‌هایی که دریافت کرد، در عمل به‌عنوان یک هدیه انتخاباتی برای حزب آلترناتیو برای آلمان عمل کرد. این مسئله در زمانی مطرح می‌شود که تحلیلگران سیاسی و رهبران اروپا در حال ارزیابی پیامد‌های سیاست‌های خارجی دولت ترامپ هستند.
در همین راستا، جانا پوگلی‌یرین، پژوهشگر ارشد شورای روابط خارجی اروپا در برلین، در کنفرانس امنیتی مونیخ هشدار داد که دولت کنونی آمریکا با ارزش‌ها و چشم‌اندازی متفاوت برای غرب، ممکن است اتحاد‌های دیرینهٔ فرا آتلانتیکی را به چالش بکشد.
جی‌دی ونس در بخشی از سخنرانی خود محدودیت‌های اروپا بر آزادی بیان را تهدیدی جدی‌تر از خطرات نظامی روسیه یا چین توصیف کرد. او این اقدامات را به فشار‌های دوران جنگ سرد اتحاد جماهیر شوروی تشبیه کرد و گفت: «در بروکسل، کمیسر‌های اتحادیه اروپا هشدار می‌دهند که اگر ناآرامی‌های مدنی رخ دهد، ممکن است شبکه‌های اجتماعی را با استناد به «محتوای نفرت‌انگیز» که خودشان تعریف می‌کنند، تعطیل کنند.» ونس همچنین به اقدامات پلیس برخی کشور‌های اروپایی اشاره کرد و گفت: «در این کشور هم، پلیس برای مقابله با آنچه «زن‌ستیزی» می‌خواند، به منازل افرادی که مظنون به انتشار دیدگاه‌های ضد فمینیستی آنلاین هستند، یورش می‌برد.»
این سخنرانی در بحبوحهٔ چالش‌های پیچیدهٔ سیاسی اروپا ایراد شد، قاره‌ای که با دو معضل اساسی دست‌وپنجه نرم می‌کند: نخست، نحوهٔ مواجهه با احزاب راست‌گرای افراطی که در سال‌های اخیر حمایت چشمگیری از رأی‌دهندگان کسب کرده‌اند. در حالی که در برخی کشور‌ها همچون اتریش و هلند، این احزاب توانسته‌اند به دولت‌های ائتلافی راه یابند، در کشور‌های بزرگ‌تر نظیر فرانسه و آلمان، احزاب اصلی همچنان تلاش می‌کنند آنها را از مشارکت در قدرت بازدارند.
اما در آلمان، این مرز‌های انزوا همیشه به‌وضوح مشخص نیستند. فریدریش مرتس، یکی از سیاستمداران برجسته و نامزد احتمالی صدراعظمی، اخیراً با انتقاداتی روبه‌رو شد که به ادعای برخی، نشان‌دهندهٔ تغییر موضع سنتی علیه همکاری با حزب آلترناتیو برای آلمان است. او ماه گذشته از محدودیت‌های مهاجرتی حمایت کرد که در پارلمان نیازمند آرای این حزب افراطی بود. این اقدام در فضای سیاسی آلمان، که حساسیت ویژه‌ای نسبت به تاریخ خود دارد، به‌عنوان شکستن یک تابوی دیرینه تلقی شد. مرتس با وجود این، تأکید کرد که هرگز اجازه نخواهد داد حزب آلترناتیو برای آلمان به‌طور رسمی در دولتی که حزب دموکرات مسیحی او در آن حضور دارد، شرکت کند.
در حالی که کاخ سفید هنوز پاسخی به انتقادات مقامات آلمانی از اظهارات جی‌دی ونس نداده است، بحث‌ها پیرامون دامنه و محدودیت‌های قوانین گفتار عمومی در آلمان همچنان داغ است. به‌ویژه، جنگ اخیر در غزه بار دیگر این قوانین را در کانون توجه قرار داده است. آلمان قوانین سخت‌گیرانه‌ای علیه سخنان ضدیهودی دارد که ریشه‌های آن به دوران پس از جنگ جهانی دوم برمی‌گردد. اما این محدودیت‌ها، به گفتهٔ برخی منتقدان، گاه به‌طور گسترده اعمال می‌شود و حتی شامل اظهاراتی می‌شود که از سیاست‌های دولت اسرائیل، به‌ویژه در زمان جنگ، انتقاد می‌کنند. اعضای جامعهٔ هنری برلین، که به سنت آزادی بیان و بحث‌های باز شهره است، از جمله کسانی هستند که نگرانی‌هایی دربارهٔ تأثیر این قوانین بر آزادی بیان مطرح کرده‌اند.
به نظر می‌رسد دو هدف اصلی در تلاش‌های ماسک و وَنس در آلمان قابل شناسایی باشد:
الف - تلاش برای شکل‌گیری ائتلاف‌های فراآتلانتیکی تازه میان احزابی که ارزش‌های اصلی ترامپ به‌ویژه مخالفت با مهاجرت گسترده را به اشتراک می‌گذارند. این اقدام می‌تواند به گسترش نفوذ احزاب راست‌گرای افراطی در اروپا کمک کند.
ب - کاهش محدودیت‌ها و هنجار‌های اجتماعی در اروپا که به تنظیم گفتار‌های آنلاین و غیرآنلاین می‌پردازد. این محدودیت‌ها، که معمولاً از سوی دولت‌ها تحت عنوان «محتوای نفرت‌انگیز» یا «اطلاعات نادرست» معرفی می‌شوند، از نگاه محافظه‌کاران، سرکوب دیدگاه‌های سیاسی آنها تلقی شده است. ایلان ماسک به‌ویژه این محدودیت‌ها را تهدیدی علیه آزادی دانسته و گفتار‌های مشابه را در پلتفرم شبکهٔ اجتماعی خود یعنی ایکس تشویق کرده است.
طی دههٔ گذشته، حزب آلترناتیو برای آلمان (AfD) با تمرکز بر سیاست‌های ضد مهاجرت و وعدهٔ محدودیت‌های سخت‌گیرانه بر پناهجویانی که از خاورمیانه و دیگر نقاط به این کشور آمده‌اند، توانسته است جایگاه خود را در نظرسنجی‌ها به‌طور قابل‌توجهی تقویت کند. این حزب در اظهارات و برنامه‌های خود به اخراج پناهجویان و کاهش ورود مهاجران تأکید کرده و همین مواضع موجب افزایش حمایت از آن در میان گروهی از رأی‌دهندگان شده است.
آلیس وایدل، یکی از رهبران برجسته و کاندیدای صدراعظمی حزب، بار‌ها علیه آنچه سانسور از سوی مقامات آلمان و اتحادیهٔ اروپا می‌نامد، موضع گرفته است. او در جریان کنفرانس امنیتی مونیخ، با جی‌دی ونس دیدار کرد و در این دیدار، نقد‌هایی مشابه دربارهٔ محدودیت‌های آزادی بیان در اروپا مطرح کرد.
وایدل تلاش دارد که افراط‌گرایی تاریخی را به احزاب اصلی نسبت دهد و حزب آلترناتیتو برای آلمان را از سایهٔ گذشتهٔ نازی‌ها بیرون بیاورد. در مصاحبه‌ای با ایلان ماسک در شبکهٔ ایکس او به‌صراحت گفت: «اولین اقدامی که آدولف هیتلر انجام داد، از بین بردن آزادی بیان بود. او رسانه‌ها را تحت کنترل خود درآورد. بدون این، هرگز نمی‌توانست موفق شود.»
