روسیه و ایران؛ متحد علیه غرب، رقیب در فروش کالا

فرارو- رقابت بر سر کسب سهم در بازار‌های هند و چین به توانایی تهران برای مقاومت در برابر فشار اقتصادی ناشی از تحریم‌های غرب آسیب می‌زند.

به گزارش فرارو به نقل از وال استریت ژورنال، ایران و روسیه درگیر رقابت شدیدی برای فروش نفت، فرآورده‌های خام تصفیه شده و فلزات در هند، چین و سراسر آسیا هستند، زیرا مسکو در میانه جنگ اوکراین با قیمت‌هایی ارزان‌تر می‌فروشد.

کشمکش بر سر کسب سهم بازار بین ایران و روسیه نمونه‌ای بارزی از این موضوع است که جنگ اوکراین چگونه بازار‌های جهانی انرژی را تحت تاثیر قرار داده و مسکو را از بازار غرب خارج ساخته تا دوباره در جای دیگری ظاهر شود. هند و چین دو کشور از بزرگترین مصرف کنندگان کالا‌های جهان در جنگ اوکراین تا حد زیادی بی‌طرف مانده‌اند و از پیوستن به تحریم‌های غرب امتناع ورزیده‌اند و در حال خرید نفت و فلزات ارزان قیمت از روسیه هستند موضوعی که به ضرر ایران است و برای آن کشور هزینه‌زا خواهد بود چرا که چین و هند پیش‌تر کالا‌های مشابه را با تخفیف از ایران می‌خریدند.

رقابت در سراسر آسیا گسترش یافته و به بازار‌های کوچک‌تری مانند ترکیه، امارات متحده عربی و افغانستان رسیده است. ایران و روسیه از نظر سیاسی دارای مواضع ضد غربی هستند، اما هر دو کشور از تحریم‌های غرب آسیب دیده‎اند. تهران به دلیل برنامه هسته‌ای‌اش و مسکو به دلیل اقدامات‌اش در اوکراین. قرار است «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه روز سه شنبه در سفری به ایران به منظور نمایش همکاری نزدیک دو کشور سفر کند.

در داخل ایران اختلاف نظر بر سر همسویی آن کشور با روسیه در مورد جنگ اوکراین وجود دارد در حالی که جامعه تجاری ایران در محافل خصوصی از رقابت ناعادلانه روسیه با ایران در عرصه اقتصادی گلایه می‌کند. یک تاجر ایرانی در مورد تخفیف‌های ۳۰ دلاری در هر تن که خریداران هندی و چینی می‌خواستند با قیمت فولاد روسیه مطابقت داشته باشد، می‌گوید.

او معتقد است چنین تخفیفی قاتل ارزش کالاست. «هنری روم» معاون رئیس تحقیقات گروه اوراسیا که سیاست‌های کلان جهانی و خاورمیانه را پوشش داده می‌گوید: «این رقابت به توانایی ایران برای اجتناب از تحریم‌ها آسیب می‌زند و اهرم‌های فشار آن را در جریان مذاکرات هسته‌ای متوقف شده با اروپا و ایالات متحده کاهش می‌دهد».

او می‌افزاید: «یک گسست واقعی بین روابط سیاسی و استراتژیک با روسیه و رقابت در تجارت کالا وجود دارد».

طی یک دهه گذشته ایران با فروش نفت به چین که هرگز تحریم‌های هسته‌ای ایالات متحده را به طور کامل اجرا نکرده و از طریق ارسال سوخت‌های فسیلی و محصولات فرآوری شده مانند آسفالت، پتروشیمی، بنزین و گاز مایع به بازار‌های هند، ترکیه، امارات متحده عربی و افغانستان راه‌های دور زدن تحریم‌ها را پیدا کرده است.

این استراتژی زمانی نتیجه بخش بود. بر اساس گزارش بانک مرکزی ایران ارزش فروش بین المللی نفت ایران در ۹ ماه منتهی به دسامبر گذشته با جهش ۹۱ درصدی به ۲۷.۹ میلیارد دلار رسید که نیمی از درآمد صادراتی آن کشور است.

با این وجود، این دستاورد اکنون با چالش‌هایی مواجه است، زیرا شرکت‌های نفتی دولتی مسکو و بازرگانان روس به حیاط خلوت ایران وارد شده‌اند چرا که روسیه به طور فزاینده‌ای از تجارت با اروپایی‌ها دور شده و به دنبال بازار‌های جایگزین است.

«حمید حسینی» رئیس هیئت مدیره اتحادیه صادر کنندگان فراورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران می‌گوید: «روس‌ها بازار را ویران می‌کنند».

در سراسر آسیا و قفقاز، روسیه گاز مایع را به قیمت ۳۰۰ دلار در هر تن می‌فروشد که یک سوم قیمت عادی ۹۰۰ دلار است. هم چنین، روسیه گازوئیل را به قیمت ۹۰۰ دلار در هر تن در مقایسه با قیمت‌های بین المللی ۱۲۰۰ دلار می‌فروشد.

فروش نفت خام روسیه با تخفیف به پالایشگاه‌های هند نیز برای تجار نفت ایران مخرب بوده است. ایران تجارت نیمه مخفی قیر با تخفیف را با هند انجام داده است که رقابتی بود، زیرا تولید کنندگان داخلی کالای هند باید به عرضه گران قیمت نفت خام در خارج از کشور تکیه می‌کردند.

اکنون هند مقادیر زیادی نفت روسیه را با تخفیف تا ۴۰ دلار در هر بشکه به قیمت‌های بین المللی خریداری می‌کند که پالایش داخلی را بسیار ارزان‌تر می‌سازد. حسینی می‌گوید: «ما نمی‌توانیم با آنان (روسیه) رقابت کنیم».

همین پدیده در مورد چین بزرگترین مشتری نفت خام ایران نیز رخ داده است. فروش ایران به چین در ابتدا انعطاف‌پذیر بود علیرغم آن که قیمت نفت فروخته شده ایران به چین ۱۰ دلار در هر بشکه بالاتر از نفت فروخته شده روسیه بود. ایران با تخفیف تقریبا ۳۰ دلاری کمتر از قیمت نفت برنت به عنوان معیار بین‌المللی که در بیش‌تر سال‌ها بالای ۱۱۰ دلار در هر بشکه بوده نفت خود را می‌فروشد. روسیه با تخفیف حدود ۴۰ دلاری در مقایسه با معیار نفت برنت نفت را به فروش می‌رساند.

در شرایط فعلی خریدارانی مشتاق برای نفت روسیه در چین پیدا شده‌اند، زیرا خریداران با مجازات اندکی از سوی ایالات متحده و اروپا به دلیل خرید نفت روسیه روبرو هستند. بر اساس داده‌های گمرک چین واردات نفت خام روسیه از چین در ماه مه ۲۵ درصد افزایش یافت و به تقریبا ۲ میلیون بشکه در روز رسید.

در مقابل، طبق گزارش ارائه دهنده داده‌های کالای Kpler فروش نفت خام ایران به چین که توسط پکن فاش نشده تقریبا به نصف کاهش یافت و به ۳۹۵۰۰۰ بشکه در روز در مدت مشابه رسید.

بسیاری از فروش‌های تخفیف خورده در رقابت با ایران توسط شرکت‌های دولتی بزرگ مانند رزنفت بزرگ‌ترین پالایشگاه روسیه و هم چنین شرکت‌های مستقل کوچک‌تر روسی و تاجران بزرگ مانند ویتول انجام می‌شوند.

البته رقابت بر سر فروش کالا‌ها باعث ایجاد شکاف دیپلماتیک آشکار بین ایران و روسیه نشده است. «الکساندر نواک» معاون نخست وزیر روسیه و رئیس بخش انرژی آن کشور در ماه مه گفته بود که ایران و روسیه با همکاری یکدیگر تحریم‌های غرب را خنثی خواهند کرد. ایران و روسیه قصد دارند با فروش پوشاک و قطعات خودرو ایرانی، گندم روسی و کریدور ترانزیت کالا به هند تجارت خود را از ۴ میلیارد دلار در سال گذشته به میزان ۱۰ برابر به ۴۰ میلیارد دلار در سال افزایش دهند.

همسویی ایران با روسیه و چین در داخل ایران با مخالفت‌هایی همراه بوده است. بسیاری از ایرانیان به روسیه که در قرن نوزدهم سرزمین‌های قفقاز امپراتوری ایران مانند آذربایجان را فتح کرد و تا دهه ۱۹۴۰ در امور ایران مداخله کرده بود بی‌اعتماد هستند.

برخی از مدیران ایرانی می‌گویند که مشارکت روسیه برای تجارت نیز بد است. در فجیره امارات یک تاجر ایرانی می‌گوید نفت سنگین روسیه بازای هر تن ۳۵ دلار ارزان‌تر به خریداران آسیایی فروخته می‌شود. بر اساس گزارش Kpler روسیه در ماه ژوئن با ثبت رکوردی تاریخی ۱۱۶۰۰۰ بشکه نفت سنگین در روز را به فجیره تحویل داده است که تقریبا شش برابر بیش‌تر از میزان تحویل داده شده در ماه ژانویه است. از نظر شرکت‌های روسی آنان انتخاب‌های معدودی دارند. مخازن ذخیره نفت و سوخت روسیه در روسیه، هلند و امارات پر هستند.