بازگشت طالبان به پایتخت سنتیِ «امارت اسلامی»

فرارو- پایگاه خبری «گاردین» در گزارشی، به فتح شهر «قندهار» دومین شهر بزرگ و مهم افغنستان به دست طالبان اشاره کرده و با ذکر برخی واقعیات تاریخی، دلیل اهمیت فتح این شهر که پیشتر و در زمان حکومت سابقِ طالبان به رهبری ملاعمر، پایتخت این گروه بود را مورد اشاره قرار داده است.

گاردین در این رابطه می‌نویسد: «در دسامبر سال ۲۰۰۱، پس از حمله نظامی آمریکا به افغانستان و سقوط دولت طالبان در این کشور، شماری از افراد در محوطه بیرونی اقامتگاه «ملاعمر» رهبر سابق گروه طالبان در اطراف شهر قندهار حضور داشتند و با کنجکاوی، اقامتگاه نخستین رهبر و امیر گروه طالبان را نظاره می‌کردند.

در اقامتگاهِ مذکور چندین مسجد به چشم می‌خورد، یک اصطبل نگهداری شتر بر اثر شلیک راکت‌های نیرو‌های آمریکایی آسیب دیده بود، و تعداد زیادی از اتاق‌های خالی از سکنه نیز که بر اثر حملات نیرو‌های آمریکایی آسیب دیده بودند نیز وجود داشتند. در محوطه اقامتگاه ملاعمر در قندهار، مردان مسلح روی مجسمه‌ای عجیب که به کوه شباهت داشت و توسط درختان نخل احاطه شده بود، ایستاده بودند.

به گزارش فرارو، تمامی این صحنه‌ها و خاطرات مربوط به دسامبر سال ۲۰۰۱ و زمانی هستند که رژیم طالبان پس از حادثه ۱۱ سپتامبر و حمله نیرو‌های آمریکایی ساقط شده و نیرو‌های طالبان مجبور شدند تا قندهار پایتخت خود را ترک کرده و فرار کنند. شخصِ ملاعمر نیز بلافاصله پس از آغاز درگیری‌ها فرار کرد. اگرچه اطلاعات چندانی از ملاعمر به عنوان رهبر طالبان وجود نداشت، با این حال شهر قندهار خود رازهایش را برملا می‌کرد.

در محدوده مکانی که ملاعمر ساکن بود، کمپ‌های آموزشی یافت شد که در آن‌ها افراد توسط نیرو‌های طالبان آموزش می‌دیدند که چگونه بمب درست کند و در کشور‌های خارجی دست به انجام اقدامات خرابکارانه بزنند. در این رابطه دفترچه‌هایی به زبان‌های مختلف یافت شده بودند که نشان می‌دادند طالبان در این رابطه (آموزش نیرو‌های شبه نظامی و انجام عملیات در خارج از افغانستان)، کاملا مصمم است.

شماری از شبه نظامیان در حال تماشای اقامتگاهِ ملاعمر در اطراف شهر قندهار هستند. این عکس پس از سقوط رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱ میلادی گرفته شده است

در آن دوران وقتی از یکی از خیابان‌های مرکزی شهر قندهار عبور می‌کردم (نویسنده گزارش: پیتر بیامونت)، گروهی از مردان که در بالای سقف یک ساختمان قرار داشتند من را نظاره می‌کردند. یکی از آن‌ها یک ماسک مخصوصِ مقابله با عملیات‌های شیمیایی را که مربوط به دوران شوروی می‌شد، بر چهره داشت. شهروندان قندهاری همه از جنایات و رویه‌های سخت گیرانه طالبان می‌گفتند، مردم از اعدام‌های طالبان و فساد آن می‌گفتند. بسیاری نیز از فروپاشی طالبان به شدت استقبال می‌کردند.

با این حال پس از گذشته سال ها، بار دیگر شهر قندهار (در روز پنجشنبه گذشته)، به دست طالبان افتاده است. اکنون بار دیگر قندهار در کنترل نیرو‌های طالبان است و اعضای این گروه جلسات خود را در ساختمان‌های اداری قندهار برگزار می‌کنند.

در این رابطه سخنگوی طالبان در توئیتی می‌گوید: «قندهار به طور کامل فتح شده است. مجاهدین به میدان شهدا رسیده اند». اهمیت فتح مجدد قندهار توسط طالبان آن هم پس از ۲۰ سال، به هیچ وجه نباید چه از نظرِ تاریخی و چه راهبردی، دست کم گرفته شود. این شهر که به عنوان پایتخت اقوام پشتون زبانِ جنوب افغانستان شناخته می‌شود، همواره از اهمیت و جذابیت خاصی در افغانستان برخوردار بوده است. قندهار نماینده یکی از خطوط اصلیِ قومی در افغانستان است.

در این شرایط، یکی از مسائل مهمی که مطرح می‌شود این است: طالبان چگونه در طی سال‌های طولانیِ حضور نظامی آمریکا در افغانستان دوام آورده و بار دیگر توانسته به نقطه‌ای بازگردد (شهر قندهار) که کارِ خود را برای نخستین بار از آنجا اغاز کرد؟

بدون تردید اگر عکس‌های نیرو‌های ویژه انگلیسی و آمریکایی در سال ۲۰۰۱ در محوطه اقامتگاه ملاعمر رهبر طالبان، نمادی از سقوط امارت اسلامی طالبان در افغانستان بود، در شرایط کنونی، حضور شبه نظامیان طالبان در قندهار نمودی از خیزش مجدد این گروه است.

گروه طالبان برای نخستین بار در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی توسط مجاهدینِ افغان که از سوی «سازمان سیا» (سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا) حمایت می‌شدند، ایجاد شد. مجاهدینِ مذکور در فاصله سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۹، در برابر اشغال افغانستان توسط شوروری شدیدا مقاومت کرده بودند. گروه طالبان در آن زمان افراد جوانِ قوم پشتونِ افغانستان را که اغلب آن‌ها در مدارس مذهبی پاکستان درس خوانده بودند، به خود جذب کرده بود.

شبه نظامیانِ مخالف گروه طالبان در محوطه اقامتگاه ملاعمر رهبر سابق طالبان در اطراف شهر قندهار (۲۰۰۲)

طالبان در نخستین سال‌های اعلام موجودیت خود وعده داد که می‌خواهد خشونت‌ها و جنگ در افغانستان را پس از عقب نشینی شوروی از افغانستان، هر چه سریع‌تر خاتمه دهد. وعده‌ای که با استقبال عمومی نیز همراه شد.

در اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی، همچون شرایط کنونی، طالبان کنترل خود را بر افغانستان به نحو قابل توجهی افزایش داد. در آن زمان، گروه طالبان شهر قندهار را به عنوان سنگر اصلی خود به کار گرفت و قویا از اختلافات میان جنگ سالاران افغان که با آن مخالف بودند استفاده کرد و توانست دامنه نفوذ خود در افغانستان را گسترش دهد.

شاید برخی مسائل در مورد گروه طالبان در طول سال‌های اخیر نظیر اینکه این گروه به تعامل با جهان بیش از گذشته علاقه‌مند شده و یا به دنبال مشورعیت بیشتر است تغییر کرده باشد، با این حال، دیگر مشخصات و ویژگی‌های مرتبط با طالبان، هیچ تغییری نکرده‌اند و دورانِ ۲۰ساله حضور نظامیان خارجی در افغانستان نیز چیزی را در این رابطه تغییر نداده است.

در این راستا «اندیشکده کارنگی» در گزارشی با نام «استراتژی پیروزی طالبان در افغانستان» تاکید دارد که گروه طالبان همچنان یک جنبش انقلابی، عمیقا مخالف با سیستم طایفه‌ای افغانستان و متمرکز بر بازسازیِ امارت اسلامی در افغانستان، باقی می‌ماند.

از برخی جهات، باید گفت که طالبان هیچگاه شهر قندهار را ترک نکرده است. در دوران طولانی سال‌های اخیر، شهر قندهار همچنان با رهبری در تبعیدِ طالبان موسوم به «شورای کویته» که در پاکستان مستقر است در ارتباط بوده است. حتی در زمان‌هایی که آمریکا بیشترین حضور را در افغانستان داشته است و پایگاه هوایی وسیع آن در خارج از قندهار که از سالن‌های سینما، باشگاه‌های ورزشی، و رستوران‌های خوبی برخوردار بود وجود داشت و سایه خود را بر شهر قندهار می‌انداخت، برای بسیاری از افراد خارجی که به طور مستقل از قندهار بازدید می‌کردند، در هر کجا می‌شد نشانه‌های حضور طالبان را مشاهده کرد.

در خارج از شهر قندهار، در کنار درختان توتِ پایین دستِ «رودخانه ارغنداب»، طالبان برای نخستین بار شکل گرفت و کار خود را آغاز کرد. درست به همین دلیل است که اساسا قندهار همواره خانه و پایگاه طالبان بوده است.

تصویر مردی بر فراز یکی از پشت بام‌های یکی از ساختمان هایشهر قندهار افغانستان در حالی که بر صورت خود یک ماسکِ مقابله با حملات شیمیایی، برجا مانده از نیرو‌های شوروری را دارد. این عکس تنها چهار روز پس از فرار گروه طالبان از شهر قندهار گرفته شده است (۱ دسامبر سال ۲۰۰۲)

در شرایط فعلی، بسیاری از ساکنان شهر قندهار با این سوال مواجه هستند که آیا بازگشت طالبان به قندهار، بار دیگر با شیوه‌های تهاجمی و سخت گیرانه این گروه همراه خواهد بود؟ این نگرانی‌ها مخصوصا در مدت اخیر و با انتشار اخبار زیادی در مورد کشته شدن برخی مخالفان طالبان در قندهار توسط عوامل گروه طالبان، بیش از پیش تشدید شده اند. البته که در این میان طالبان در مدت اخیر سعی داشته مساله را به شیوه‌ای دیگر مطرح کند و بنا داشته تا از آغاز عصری جدید در افغانستان خبر دهد.

جمعه گذشته یک شهروند اهل قندهار به خبرگزای فرانسه گفت که شهر قندهار پس از عقب نشینی نیرو‌های دولتی افغانستان از آن و سقوط شهر به دستان طالبان، کاملا آرام است. وی گفته که شب قبل از فتح قندهار توسط طالبان، زمانِ ترسناکی را پشت سر گذاشته با این حال در روز بعد که طالبان قندهار را فتح کردند، همه چیز آرام بوده است.

این شهروند اهل قندهار در ادامه می‌گوید: «روز بعد که وارد خیابان‌های شهر شدم شاهد بودم که پرچم‌های سفیدگروه طالبان در اغلب میادین شهر قندهار برافراشته شده بودند. طالبان به نحوی در شهر قندهار پرچم‌های خود را برافراشته کرده بود که به نظرم آمد شاید امروز عید است و خیابان‌ها را آذین‌بندی کرده اند».

*نویسنده: پیتر بیامونت، وی نویسنده و تحلیلگر پایگاه خبری گاردین است.