جنگی متفاوت در تاریخ بخاطر چای

وحید محمود قره باغ؛ تریاک و برخی از مشتقات آن موادی هستند که استفاده‌های مهم و حیاتی در برخی زمینه‌ها خصوصا در علم پزشکی دارند، ولی با این وجود و با کمال تاسف، بشر در طول تاریخ استفاده‌های نابه جایی نیز از این ماده کرده است و همچنان نیز شاهد آن هستیم.

ضمن اینکه مواد مخدر صنعتی نیز مشکل را حادتر و مساله را بغرنج‌تر کرده است. از سویی در طول تاریخ بشر جنگ‌های متفاوتی صورت گرفته است که هر کدام اسم‌های متناسب خود را دارند، ولی یکی از جنگ‌هایی که در نوع خود اسم و رسم خاصی نیز دارد جنگ تریاک است.

جنگی که در کشور چین و بر علیه قدرت آن کشور صورت گرفت. در واقع ریشه جنگ به یک اتفاق برمی گردد بدین گونه که مردم بریتانیا علاقه بسیاری به چای داشتند، از این رو مصرف چای در این امپراتوری رو به فزونی گذاشت. بریتانیا که چای را از کشور چین تامین می‌کرد، کالای خاصی در قبال معاوضه با آن نداشت. از سویی بریتانیا نقره را به عنوان کالای جایگزین و به منظور مبادله برای خرید چای از چین در نظر گرفت. همین مهم باعث کاهش ذخیره نقره این امپراتوری شد. این مساله سیاستمداران بریتانیایی حاکم در هند را که در آن زمان مستعمره بریتانیا بود، مجبور به توقف صدور نقره کرد.

شکل ۱. جنگ تریاک، جنگی متفاوت در تاریخ

از همین رو تاجران بریتانیایی هند که صادرات این کشور را در دست داشتند بر آن شدند تا راه حل و در واقع تجارت دیگری را جایگزین کرده و رشد دهند. بله، بدین صورت بود که کشت خشخاش در هند گسترش یافت. بریتانیا تصمیم داشت در مقابل خرید چای، تریاک و کتان صادراتی هند را به چین بفرستد؛ این شروع مشکلی بزرگ و البته چالشی خزنده در چین بود. طولی نگذشت که دولت چین با افزایش سرسام آور اعتیاد به تریاک و در نهایت افزایش واردات آن و همچنین کاهش ذخیره نقره مواجه شد.

سیاستمداران چینی راه را در آن دیدند که دیگر تریاکی وارد کشور چین نشود. هر چند این سیاست در بدو امر مشکلی برای تاجران بریتانیایی مرتبط با تجارت تریاک ایجاد نکرد، ولی در ادامه و با جدی شدن موضوع در اواخر دهه ۱۸۳۰ صندوق‌ها و انبار‌های حاوی تریاک توقیف شد. همچنین دولت چین اقدام به ضبط و انهدام محموله‌های تریاک در بندر کانتون کرد؛ از سویی محدودیت‌هایی نیز بر تمامی کالای وارداتی در بندر کاتون اعمال شد. همین موضوع شروعی بر نارضایتی تجار بریتانیایی و در نهایت سیاستمداران این امپراتوری شده و شعله جنگ نیز برافروخته شد.

نیروی دریایی بریتانیا در ژوئن ۱۸۴۰، با هجوم به دهانه رود کاتون، آغازگر نخستین جنگ تریاک بود. به دنبال آن و با رسیدن ناوگان بریتانیایی به یانگ تسه، سقوط شانگ‌های و در نهایت رسیدن به نانجینگ، چین شکست خورده و به ناچار به امضای پیمان نانجینگ با بریتانیا تن داد. پیمانی که بر اساس آن هنگ کنگ به امپراتوری بریتانیا پیوست. همچنین پنج بندرگاه چین به مدت صد سال و جهت تجارت تریاک به دو تاجر بریتانیایی واگذار شد، بندرگاه‌هایی که بریتانیایی‌ها قبلا در آن حق اقامت و تجارت داشتند و اینکه بریتانیا حق کاپیتولاسیون را به اجرا می‌گذاشت. علاوه بر این نرخ عوارض کالا‌های وارداتی و صادراتی نیز باید منصفانه در نظر گرفته می‌شد.

تبعات این پیمان به اینجا نیز ختم نمی‌شد. چرا که سایر کشور‌هایی همچون آمریکا، روسیه و فرانسه نیز در پی امتیازات مشابهی برآمدند و جالب اینکه در ادامه چنین قرارداد‌های را نیز به امضا رسانیده و از آن خود کردند. البته این تمام ماجرا نبود و در ادامه جنگ دوم تریاک در سال‌های ۱۸۵۶ تا ۱۸۶۰ میلادی که بین امپراتوری بریتانیا و امپراتوری دوم فرانسه با دودمان چینگ در چین بود ادامه یافت.

جنگی که ریشه و دلایلش مشابه جنگ نخست تریاک بود و در پی آن چین شکست خورده و تجارت تریاک قانونی شد. از پیامد‌های این قرارداد می‌توان به واگذاری شبه جزیره کاولون و جزیره سنگ شکن‌ها به عنوان بخشی از هنگ کنگ به بریتانیا و همچنین واگذاری منچوری به امپراتوری روسیه اشاره کرد. بله، چنین بود ماجرای استعماری دیگر و به شکلی دیگر بر این پهنه خاکی. جنگ‌هایی که صدمات و تلفات جانی و مالی بسیاری بر چین تحمیل کرد و چه انسان‌ها و خانواده‌هایی در طول این سیاست‌های پلید از بین رفته و یا از هم پاشیدند.