ابتلا به چاقی و بیماری‌های غیرواگیر مثل دیابت، همیشه هم به‌دلیل پرخوری و تنبلی و... نیست. خیلی وقت‌ها به‌دلیل بی‌اطلاعی از دانش تغذیه‌ای و بی‌توجهی به سلامت غذاهایی است که می‌خوریم. حتی افرادی که وزن مناسبی دارند اما رژیم غذاییشان ناسالم است هم مستعد خطرات شدید سلامتی هستند.
البته دسترسی به انواع خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های سالم با توجه به وضعیت اقتصادی مردم و گرانی اقلام مختلف خوراکی باعث شده تا داشتن یک رژیم غذایی بهداشتی برای خیلی‌ها به‌صرفه نباشد و حتی مجبور شوند برخی گروه‌های غذایی ضروری برای بدن را از سبد خرید خود حذف کنند. با این حال همیشه داشتن سواد تغذیه‌ای کمک می‌کند تا با وجود محدودیت‌های بودجه‌ای هم بتوانیم وعده‌های غذایی سالم و مقوی برای خودمان و خانواده‌مان فراهم کنیم.
واقعیت این است که معمولا افرادی که دانش خوبی درباره تغذیه و مواد مغذی موجود در مواد غذایی مثل انواع پروتئین بدون چربی، کربوهیدرات‌های پیچیده، سبزیجات و میوه‌ها و آب دارند، می‌توانند بدن خودشان را سالم‌تر از بقیه نگه دارند. در اصل دانش تغذیه‌ای به ما کمک می‌کند تا بین تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن‌مان تعادل را حفظ کنیم. مثلا اکثر مردم می‌دانند که وجود مواد غذایی حاوی کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها در رژیم‌هایشان مهم است، اما از اهمیت ریزمغذی‌هایی مانند ویتامین‌ها و مواد معدنی چندان آگاه نیستند. درست است که بدن ما نسبت به کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها به مقدار کمتری به این ریزمغذی‌ها نیاز دارد، اما کمبود آن‌ها می‌تواند باعث ایجاد مشکلات جدی سلامتی شود.
برای همین هم تیم پژوهشی فودکس ایران در راستای مسئولیت اجتماعی برند خود، یک پژوهش جامع درباره ایده سلامت غذایی در ذهن ایرانیان انجام داده است. این گزارش تلاش کرده تا به این پرسش‌ها پاسخ بدهد که معنای سلامت تغذیه برای ایرانیان چیست، دانش مردم در حوزه سلامت تغذیه‌ای چگونه است و منبع اصلی این دانش کجاست.
فودکس ایران در خرداد ماه ۱۴۰۲ نیز در پژوهش قبلی خود، درباره بشقاب سلامت ایران، یک گزارش مفصل و جامع تهیه کرده بود. در پژوهش اولِ فودکسی‌ها از مشارکت‌کنندگان پرسیده شده بود تا چه اندازه نحوه تغذیه خود را سالم می‌دانند. جواب بیشتر مخاطبان هم این بود در حد متوسط رژیم غذایی سالمی دارند. برای همین هم فودکسی‌ها می‌خواستند دقیق‌تر بدانند که این اعتقاد مردم به سلامت تغذیه‌شان تا چه اندازه صحیح است.
بنابراین در قالب یک پرسشنامه و با مشارکت حدود ۴۸۰۰ نفر از ایرانیان پژوهش دوم را به‌طور اختصاصی برای یافتن پاسخ این سوال انجام دادند که وضعیت ایرانی‌ها از نظر توجه به سلامت مواد غذایی و اطلاع از فاکتورهای یک رژیم غذایی سالم چقدر است؟ نتایج این پژوهش در قالب یک گزارش مفصل ۵۰ صفحه‌ای منتشر شده است.
مشارکت‌‌کننده‌های این پژوهش از بین افراد و گروه‌های سنی و جنسیتی مختلف انتخاب شدهاند. همچنین افراد دارای پرهیز و فاقد پرهیز، گیاه‌خوار و غیرگیاه‌خوار، ورزشکار و غیرورزشکار هم در بین جامعه نمونه انتخاب شدند تا امکان نتیجه‌گیری دقیق‌تری وجود داشته باشد. گزارش نهایی این پژوهش حاوی بخش‌های مختلفی است: دانش تغذیه‌ای، بررسی آگاهی مردم از نشانهای محصولات غذایی، منابع دانش تغذیه‌ای، رفتار تغذیه‌ای ایرانیان و ایده غذای سالم.
همه ما می‌دانیم که وعده‌های غذایی روزانه‌مان باید شامل مواد غذایی مختلفی مثل برنج و نان و آب و سایر محصولات خوراکی باشد. اما آیا این را هم می‌دانیم که میزان کافی هرکدام از مواد غذایی مورد نیاز برای بدن (آب، انواع میوه و سبزیجات، گوشت قرمز و سفید، نان، برنج و غلات) در رژیم غذایی روزانه چقدر است؟
براساس گزارش فودکس دانش عمومی مردم درباره مصرف هرکدام از گروه‌های خوراکی پایین است. در واقع اکثریت جامعهٔ نمونهٔ این گزارش به‌جز در مورد آب، درباره میزان درست مصارف مواد غذایی اطلاع درستی نداشتند. در واقع گروه مورد نمونه می‌دانستند که مثلا روزی هشت لیوان آب برای بدن ضروری و لازم است، منتها هیچ اطلاعات درستی درباره اینکه از سایر گروه‌های غذایی باید تا چه اندازه در وعده‌های غذاییشان باشد، نداشتند.
برای اینکه یک رژیم غذایی سالم داشته باشیم باید بتوانیم برچسب‌های هر محصول غذایی که می‌خریم را بخوانیم. این برچسب‌ها معمولا شامل نشانهای مختلفی مثل علامت استاندارد، سیب سلامت، پروانه بهداشتی، ایزوها از جمله ایزو امنیت غذایی و... هستند. نشان‌هایی که به خریدار می‌گوید که محصول خوراکی یا نوشیدنی که می‌خرد از نظر کیفیت و سلامت در چه سطحی است.
فودکسی‌ها در پرسشنامه پژوهش ایده سلامت غذایی در ذهن ایرانیان از مشارکت‌کننده‌ها پرسیده بودند که نشانهای درج‌شده روی محصولات غذایی تا چه میزان می‌تواند روی تصمیم آن‌ها برای خرید تاثیرگذار باشد؟ جواب‌ها بسیار جالب است.
تنها ۱۰ درصد خیلی زیاد و ۲۸ درصد زیاد برای انتخاب و خرید یک محصول غذایی به این نشان‌ها توجه میکردهاند. این موضوع زمانی مهم‌تر می‌شود که می‌بینیم در بسیاری از سایت‌های حتی تخصصی در حوزه سلامت و تغذیه هم این نشانه‌ها یا نادرست تعبیر شدهاند و یا اهمیت آن‌ها به‌درستی برای مخاطب گفته نشده‌اند.
علاوه بر نشانهای روی برچسب مواد غذایی باید به جدول حقایق تغذیه‌ای که بسته‌بندی‌های انواع خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها درج می‌شود هم توجه کنیم. این جدول میزان تفکیک‌شده کالری، قند، چربی، نمک، اسیدهای چرب و ترانس و... در هر محصول خوراکی و نوشیدنی را به ما می‌گوید. بنابراین گزینه خوبی برای کمک به محدود کردن چربی‌های ناسالم، شکر و نمک اضافی، مواد شیمیایی ناخواسته و نگهدارنده‌ها در رژیم غذایی روزانه ما خواهد بود.
برعکس نشانهای محصولات غذایی، میزان آشنایی مشارکت‌کنندگان در پژوهش ایده سلامت غذایی در ذهن ایرانیان با جدول حقایق تغذیه‌ای امیدوارکننده بوده است. هرچند این آشنایی باعث نشده تا میزان توجه به موارد نوشته شده در این جدول جدی هم گرفته شود. می‌توان گفت بخش مهمی از ایرانی‌ها با اینکه اطلاعات نسبی خوبی درباره این جدول دارند اما در رعایت رژیم غذایی خود توجهی به این جدول نمی‌کنند.
داشتن دانش تغذیه‌ای لازم است اما برای اینکه حتما سبک زندگی سالمی داشته باشیم کافی نیست. یعنی مهم است حتما از این دانش تغذیه‌ای برای اصلاح سبک زندگی و رسیدن به رفتار تغذیه‌ای درست استفاده کنیم.
یکی از جاهایی که دانش و نگرش در مورد سلامت تغذیه‌ای می‌تواند روی سبک زندگی تاثیر بگذارد، انتخاب گزینه‌های سالم‌تر برای آماده‌سازی غذا (غذای سرخ‌کردنی، کبابی، آبپز و سایر انواع روش‌های پخت) است. این دانش همچنین باید میزان مصرف تنقلات از جمله نوشیدنی‌های گازدار و آب‌میوه‌های شرکتی، چیپس و پفک، شیرینی، شکلات و کیک و کلوچه را در فرد کاهش دهد.
براساس پژوهش ایده سلامت غذایی ایرانیان پختن و سرخ‌کردن محبوب‌ترین روش تهیه و آماده‌سازی غذا برای ایرانی‌ها هستند و غذاهای آبپز یا بخارپز و مواد خوراکی خام هم کمترین سهم را در رژیم غذایی مردم دارند. این پژوهش همچنین می‌گوید که میزان مصرف مولتی‌ویتامین‌ها در بین شرکت‌کننده‌ها چندان بالا نیست و تنها نزدیک به یک‌چهارم از جامعهٔ نمونه همیشه اقدام به استفاده از مولتی‌ویتامین‌ها میکردهاند.
به‌طور کلی با توجه به این نتایج می‌توان گفت که دانش تغذیه‌ای در افراد الزاما منجر به اتخاذ شیوه‌های تغذیه سالم نمی‌شود و نیاز به فرهنگ‌سازی برای اصلاح سبک زندگی در کنار بالا بردن سواد تغذیه‌ای ضروری است.
از هرکسی که بپرسید یکی از ویژگی‌های یک غذای خوب را جدا از خوشمزه و خوش‌طعم بودن بگوید، از سالم و مقوی بودن غذا نام می‌برد. اما معنای غذای سالم برای ایرانی‌ها چیست؟ یعنی وقتی ادعا می‌کنیم که یک غذا سالم است، بیش از هرچیز چه مواردی در ذهن داریم و تصورمان از سلامت تغذیه‌ای چیست؟
این پرسش‌ها سوالاتی بود که باعث شد مجوعه فودکس ایران به سراغ انجام یک پژوهش برود تا ببیند غذای سالم برای ایرانی‌ها چه معنایی دارد؟ پژوهشی که نشان داد تغذیه سالم برای خیلی از ایرانی‌ها با مفاهیمی مثل دارای ویتامین و مواد مغذی بودن، محلی یا ارگانیک بودن و همچنین تازه بودن گره خورده است. هرچند گویا متاسفانه میزان اهمیت و توجه ایرانی‌ها به سلامت تغذیه‌شان نمره قابل قبولی نمی‌گیرد. پژوهش فودکس ایران نشان می‌دهد که تنها ۱۲ درصد شرکت‌کنندگان اهمیت خیلی زیادی به سلامت تغذیه خود می‌دادند و برای ۴ درصد هم سلامت چیزی که می‌خورند تقریبا هیچ اهمیتی نداشته است.
برای داشتن یک جامعه سالم و کاهش هزینه‌های مربوط به بیماری‌های مثل دیابت و... باید بیشتر از قبل برای بالا بردن اطلاعات تغذیه‌ای مردم تلاش کنیم. اگر می‌خواهیم کودکان باهوش، نسل جوان شاداب و کهنسالان سالم و سرحالی داشته باشیم، از روزنامه‌ها و مطبوعات گرفته تا آموزش‌وپرورش و صداوسیما باید با کمک نیروهای متخصص و کارشناسان تغذیه برنامه‌های جدی برای آموزش دانش تغذیه‌ای داشته باشند.
