این حیوان وحشی چطور پایتخت نشین شد؟

مدتی است تعدادی از روباه‌ها کوه‌های اطراف تهران را ترک کرده و به این شهر وارد شده‌اند و حتی در نقاط مرکزی آن لانه ساخته‌اند و تردد می‌کنند.

به گزارش همشهری، به جمع سگ و گربه‌های شهری این روز‌ها روباه هم اضافه شده است. نه اینکه قبلا نمی‌شد آن‌ها را در شهر دید، حالا تعدادشان به‌طور محسوسی بیشتر از قبل شده و این گونه وحشی، بدون ترس به همزیستی به ظاهر مسالمت‌آمیز با جامعه انسانی رسیده است.

در ساعات اولیه شب که خیابان‌ها خلوت می‌شود، روباه‌های سرگردان در پایتخت برای تهیه غذا از کوچه پس‌کوچه‌های محله پاستور، میدان حر، شیخ‌هادی، بلوار کشاورز تا بهارستان در پایتخت سلانه‌سلانه به چند کوچه آنطرف‌تر می‌روند.

پراکندگی جمعیت گونه روباه قرمز (Red Fox) یا روباه معمولی در سراسر کشور است و عمدتا این گونه را در مناطق نزدیک به کوهستان و دشت‌ها می‌توان دید.

غذارسانی به حیواناتی همچون سگ و گربه معضلی است که با پیچیدگی‌های خود، مدیریت محیط‌زیست شهری را به چالش کشیده است و از نظر اکولوژیست‌ها اضافه‌شدن گونه روباه به جمعیت آنها، معضل را چندبرابر خواهد کرد.

چراکه روباه گونه‌ای است که هرگز اهلی نخواهد شد. ماجرا از ویدئو‌های تردد روباه‌ها در شهر تهران شروع شده است. اما با کمی جست‌وجو می‌توان دید که این گونه زمان زیادی است که از محیط‌های شهری سردرآورده است.

«مهدیه تقوی» یکی از ساکنان محله پاستور  می‌گوید: شب‌ها که برای پیاده‌روی در محله قدم می‌زنیم روباه‌هایی را می‌بینیم که در کیسه‌های زباله دنبال غذا هستند.

بعضی از خانه‌ها در این منطقه حیاط‌دار است و سکنه بعضا مرغ و خروس نگهداری می‌کنند. آن‌ها می‌گویند که در پاییز و زمستان که غذا کمتر است، روباه‌ها مرغ و خروس‌ها را شکار می‌کنند. ولی این باعث نشده که همزیستی مسالمت‌آمیز اهالی با روباه‌ها به‌هم بخورد.

حجت‌الاسلام «فخرالدین صابری» مدیر موزه ملی قرآن کریم هم ۱۲سال است که در حیاط موزه، خانواده ۶قلاده‌ای روباه‌هایی را می‌بیند که برای آفتاب‌گرفتن به حیاط موزه می‌آیند و بچه‌هایشان را بزرگ می‌کنند.

او  می‌گوید: روباه‌ها در سقف موزه تونل حفر کرده‌اند. ساختمان موزه زیر زمین بنا شده و به‌گونه‌ای است که سقف موزه، کف محوطه بیرونی ساختمان است. در فاصله یک‌متری سقف تا کف زمین و همچنین قسمت غربی موزه در حیاط برای خود لانه حفر کرده‌اند. آن‌ها چنان احساس امنیت می‌کنند که اجازه می‌دهند به آن‌ها نزدیک شویم و عکاسی کنیم. برخی از همکاران نیز برایشان غذا تهیه می‌کنند و تاکنون تعارضی با این جانوران نداشته‌ایم.

روباه‌ها به مرکز شهر رسیدند

حضور روباه‌ها در موزه قرآن سال‌های پیشین برای مدیران محل یک نگرانی بود و مسئولان موزه برای حل مشکل با کارشناسان سازمان محیط‌زیست تماس گرفتند. آن زمان ۶روباه با حفر تونل، در محوطه مجمع تشخیص مصلحت نظام، محوطه ساختمان سابق مجلس و حتی محوطه شورای نگهبان و محوطه موزه ملی قرآن در ساختمان مرمر و خانه‌های واقع در این محدوده تردد می‌کردند.

حجت‌الاسلام امیر لهراسبی در گفتگو با صدای میراث گفته بود: چندین‌بار برای زنده‌گیری روباه‌ها توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست با مسئولان این سازمان مکاتبه کرده بودیم. اما پس از آنکه یک کارگاه مرمت در این موزه با حضور استادان خارجی برگزار شد و متوجه علاقه آن‌ها به روباه‌های مجموعه شدیم از جمع‌آوری آن‌ها پشیمان شدیم. با توجه به صحبت‌هایی که با کارشناسان سازمان حفاظت محیط‌زیست شد متوجه شدیم که اتفاقا حضور روباه‌ها در این مجموعه کمک بسیاری به کنترل جمعیت موش‌ها در این مجموعه می‌کند و می‌تواند عاملی برای حفاظت از مجموعه باشد. با وجود این، افزایش تعداد روباه‌های وحشی در محیط شهری، بین اکولوژیست‌ها نگرانی‌هایی ایجاد کرده است.

فاطمه برنا، کارشناس محیط‌زیست که تا پیش از این رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان تهران بود در مورد روباه‌های شهر تهران می‌گوید: روباه با فضای شهری سنخیتی ندارد. مشکلی که در تهران و شهر‌های پیرامونی با روباه‌ها داریم ناشی از توسعه مناطق شهری و ساخت‌وساز‌های بی‌رویه در زیستگاه این گونه در دشت‌ها و مناطق کوهپایه‌ای است. روباه یک حیوان وحشی است و سازگار با زندگی شهری نیست. نمی‌توانیم آن‌ها را همچون سگ و گربه بدانیم. این گونه می‌تواند ناقل بیماری‌های مشترک باشد و از آنجایی که گونه گوشتخوار است حتی می‌تواند حمله کند. البته تخریب زیستگاه‌ها فقط شیوه زندگی روباه‌ها را تغییر نداده است.

او معتقد است آنچه در زمینه حضور روباه در تهران شاهدش هستیم نتیجه یک دهه توسعه نامناسب شهری است و می‌گوید: منطقه ۲۲زیستگاه حیات‌وحش است، ولی مدیریت شهری آنجا را به‌شدت توسعه داد. روباه‌ها از انسان فراری هستند و برای دوری‌کردن از انسان حتی به مناطق مرکزی شهر فرار می‌کنند.

محیط زیست برنامه‌ای برای روباه‌ها ندارد

اگرچه روباه جزو گونه‌های شکارگر و تعدیل‌کننده جمعیت جوندگان در زیستگاه است، ولی به‌دلیل احتمال انتقال بیماری نمی‌توان آن‌ها را در شهر نگهداری کرد. سازمان حفاظت محیط‌زیست هنوز برنامه مشخصی برای کنترل جمعیت آن‌ها ندارد و به تنهایی نمی‌تواند کاری انجام دهد. روباه در فضای شهری دشمن طبیعی ندارد و همچنین نمی‌توان برای آن‌ها برنامه زنده‌گیری و عقیم‌سازی اجرا کرد؛ بنابراین از آنجا که جمعیت روباه‌ها در تهران زیادشده، باید آن‌ها را زنده‌گیری و در زیستگاه‌ها رهاسازی کرد.

از گذشته لکه‌های زیستگاهی درون پایتخت وجود داشت و روباه‌ها در پارک‌های بزرگ ملت، طالقانی، لاله و... قابل مشاهده بودند.

اما این لکه‌ها در حال افزایش هستند و آنطور که محمد بندعلی، کارشناس حیات وحش می‌گوید: از ۴-۳ دهه قبل جمعیت روباه قرمز یا معمولی در شهر افزایش یافت. این گونه شبگرد برای جست‌وجوی غذا تردد می‌کند. لانه و مسیر تردد خود را درون تپه ماهور‌ها حفر می‌کند و گاهی اوقات کلونی برای چند خانواده ایجاد می‌کند. به اعتقاد این اکولوژیست، موضوع حضور روباه در شهر نباید رها شود و نمی‌توان به این بهانه که با حضور آن‌ها جمعیت جونده‌های شهری کمتر می‌شود، کاری نکرد.

او می‌گوید: وضعیت روباه قرمز باید رصد شود و اگر جمعیت‌شان بیشتر از ظرفیت برد منطقه شود باید آن‌ها را جابه‌جا کرد. روباه، زیرمجموعه سگ‌سانان است و می‌تواند بیماری هاری را به انسان منتقل کند؛ بنابراین مردم نیز نباید به این گونه وحشی غذارسانی کنند. چون روباه‌ها هیچ‌گاه حتی اگر سال‌ها در کنار ما زندگی کنند، پسوند اهلی نمی‌گیرند.