خروج آمریکایی‌ها و ادامه تاراج میراث فرهنگی عراق

در روزهایی که آخرین نیروهای رزمی ایالات متحده خاک عراق را ترک می‌کنند، دانشمندان و کارشناسان هشدار می‌دهند که بخشی از میراث فرهنگی "گهواره تمدن" ناپدید شده است.

از آثار و اقلام گم‌شده میراث فرهنگی عراق، هیچ آمار و ارقام قابل‌اعتمادی وجود ندارد. کارشناسان تاریخ و فرهنگ عراق حدس می‌زنند که در جریان حمله نیروهای ائتلاف بین‌المللی در بهار سال ۲۰۰۳ حدود ۱۵ هزار قطعه از آثار "موزه ملی عراق" به غارت رفت، و تنها یک سوم آن برگردانده شد.

اما کارشناسان عقیده دارند که صدها هزار قطعۀ کوچک و بزرگ از حفاری‌ها و میدان‌های باستان‌شناسی به سرقت رفته است. در شرایطی که جامعه با موج آشوب و کشتار مشغول بود، افراد سودجو موقعیت را برای غارت ثروت‌های فرهنگی مغتنم شمردند.

رواج حفاری‌های غیر‌مجاز
پرفسور جان راسل، مشاور فرهنگی وزارت امور خارجه ایالات متحده، عقیده دارد: «غارتگران خودسرانه حفاری می‌کنند و هرچه بیابند با خود می‌برند بدون آنکه به جایی پاسخگو باشند.»

او می‌افزاید: «ما تنها وقتی از چندوچون سرقت‌ها باخبر می‌شویم که آثار باستانی به دست پلیس بیفتند یا این که تاجران آنها را رو کنند.»

به گفته پرفسور راسل یکی از نمونه‌های مهم الواحی به خط میخی بود، که توسط مأموران مالیاتی آمریکا ضبط شد. تا پیش از ضبط آنها کسی حتی از وجود آنها خبر نداشت.

گفته می‌شود که تنها در ایالات متحده ۱۰۵۴ قطعه یافت شده است. در آغاز سال جاری یک جفت گوشواره طلا به قدمت ۲۸۰۰ سال در کنار بسیاری از قطعات دیگر طی مراسمی به سفارت عراق در واشنگتن تحویل داده شد.

آنها به مجموعه "جواهرات نمرود" از دوران نوآشوری تعلق داشتند.

دکتر دونی جورج، مدیر پیشین "موزه ملی عراق" می‌گوید: «این مشکل عراق است. مردم و دولت عراق باید اولین قدم را بردارند و خود از میراث فرهنگی کشورشان دفاع کنند.» 

جورج می‌افزاید: «میراث فرهنگی عراق ثروت اصلی مردم این سرزمین باستانی است. آنها باید برای حفظ این ثروت ملی بیشتر تلاش کنند. امروزه سرقت قطعات عتیقه از میدان‌های باستانی همچنان ادامه دارد.»

دکتر جورج در اوج ناآرامی‌های عراق در سال ۲۰۰۵ کشور را ترک کرد و اینک در دانشگاه "استونی بروک" در نیویورک به تدریس تاریخ عراق مشغول است.

به گفته پرفسور راسل بیشترین غارت‌ها در جنوب عراق صورت گرفته است. میدان‌های باستانی از قبیل "ایسین" و "امه" مثل سطح کره ماه پوشیده از حفره‌های بزرگ است.

مشکل بزرگ آن است که در عراق دولت مرکزی قوی برای استقرار امنیت به وجود نیامده تا بتواند از آثار باستانی حفاظت کند.

آخرین یگان‌های نیروهای رزمی ایالات متحده تا آخر ماه اوت عراق را ترک می‌کنند. تنها ۵۰ هزار سرباز ارتش آمریکا باقی می‌مانند که وظایف مشاورتی و همچنین آموزش پلیس عراق را به عهده خواهند داشت.

ایالات متحده مبلغ ۱۳ میلیون دلار برای حفاظت از میراث فرهنگی عراق اختصاص داده است.

طی برنامه‌ای دوساله که تا ماه دسامبر به پایان می‌رسد، مرکزی برای بازیابی و حفظ آثار باستانی در شهر اربیل در شمال عراق تشکیل شده است. طرحی نیز برای آموزش باستان‌شناسان عراقی و تأسیس مرکز حفظ و مرمت آثار باستانی در موزه ملی عراق به اجرا در آمده است.

موزه ملی عراق در سال ۲۰۰۹ برای مدتی کوتاه گشایش یافت، اما بعد به خاطر نبود امنیت مجددا تعطیل شد.

اداره دولتی "حفظ میراث عراق" نیز بیش از یک میلیون دلار برای مرمت آثار باستانی بابل دریافت کرده است. نیروهای آمریکایی اشتباها یک اردوی نظامی را در این میدان تاریخی مستقر کرده بودند.

هنوز سرنوشت این اقدامات پس از پایان بودجه آنها روشن نیست.

آثار دوران معاصر
درجریان حمله به عراق بسیاری از آثار هنری و بناهای یادبود کشور نابود شد.

پرفسور ندا شبوط، کارشناس عراقی‌تبار آمریکایی که در دانشگاه تکزاس شمالی تدریس می‌کند، می‌گوید: «در اجرای سیاست ضدبعثی، آثار هنری اولین چیزی بود که نابود شد. آثار بسیاری یا به دلایل سیاسی و یا به خاطر تعصبات دینی از بین رفت.» 

شبوط می‌گوید: «برخی از بناها و نمادها و مجسمه‌ها واقعا زشت بودند و من از متلاشی شدن آنها غصه نمی‌خورم. اما چیزهایی هست که بخشی از تاریخ فرهنگ و تمدن این کشور است و باید در حفظ آنها کوشید. نباید همه چیز را با هم دور ریخت.»

یک موزۀ مجازی
در آشوب‌های عراق، تعدادی از آثار از گالری‌های هنری غارت شدند

پس از اشغال کشور رسانه‌های جمعی به تفصیل از غارت آثار باستانی عراق گزارش دادند، اما از تاراج آثار هنرمندان معاصر عراق کمتر گفته شد.

بسیاری از هنرمندان در جریان آشوب و ناامنی، به مهاجرت رفتند و اگر امکان یافتند آثار خود را نیز با خود از کشور خارج کردند.

پرفسور شبوط با تأسف می‌گوید که "موزه ملی هنر مدرن عراق" دارای مجموعه‌ای شامل ۸ هزار اثر اصیل بود، اما در حال حاضر تنها ۱۵۰۰ اثر از این مجموعه باقی مانده است.

به گفته شبوط بسیاری از آثار هنرمندان عراقی در حراجی‌های معروف آفتابی شدند و یا به دست تاجران و مجموعه‌داران افتادند. از آنجا که آرشیو ثبت آثار این موزه از بین رفته است، نمی‌توان با سند و مدرک نشان داد که اینها از عراق به سرقت رفته‌اند.

شبوط از سوی "انستیتوی تحقیقات آکادمیک آمریکا" مأموریت یافته است که آرشیوی اینترنتی شامل عکس و مدرک و سند راه‌اندازی کند. او تا کنون حدود ۶۰۰ اثر گم‌شده را در این "موزه مجازی" وارد کرده است.

او می‌داند که برای ثبت و دسته‌بندی تمام آثار گم‌شده راهی دراز در پیش است.