آیا رقابت گازی ایران و روسیه، روابط دو طرف را تیره خواهد کرد؟

فرارو-"خبرگزاری نیکی ژاپن" در گزارشی، به رویه‌های اخیر روسیه در امر فروشِ گاز خود (به ویژه پس از وضع تحریم‌های گسترده غرب علیه این کشور در پی جنگ اوکراین) و ارائه تخفیف‌های قابل توجه به مشتریان گازی بین المللی این کشور اشاره کرده و به طور خاص این رویه جدیدِ در پیش گرفته شده از سوی روس‌ها را حامل تاثیرات مخرب در امر فروش گاز مایع ایران (LPG) عنوان کرده است.

در واقع، این خبرگزاری تاکید کرده که مشتریان سنتی گاز مایع ایران نظیر ترکیه، افغانستان و پاکستان، تا حد زیادی به واسطه تخفیف‌های قابل توجه روس ها، تحریک شده اند و در حال کاستن از سطح مراودات انرژی خود با ایران هستند. مساله‌ای که مخصوصا در بحبوحه تداوم یافتن تحریم‌ها علیه کشورمان، عملا آسیبی قابل توجه را به منابع درآمدی ایران وارد می‌سازد. مساله‌ای که شاید بر روابط دو کشور نیز تا حدی اثرگذار باشد.

خبرگزاری نیکی ژاپن در این رابطه می‌نویسد: «در شرایط کنونی، صادرات گاز مایع ایران با یک فضای رقابتی جدید رو به رو شده است. این مساله به طور خاص در بحبوحه "جنگ اوکراین" و اقدام دولت روسیه در فروش گاز خود با تخفیف‌های قابل توجه، معنا و اهمیت خاصی پیدا کرده و مشتریانِ سنتی ایران در کشور‌هایی نظیر افغانستان، پاکستان و ترکیه را تحریک نموده تا به جای گاز مایع ایران، از روسیه نیاز‌های انرژی خود را تامین کنند.

به گزارش فرارو، صادرات LPG (گاز مایع) که موارد استفاده مختلفی، از ایجاد گرمایش گرفته تا آشپزی و استفاده به عنوان سوخت در خودرو‌ها دارد، یکی از منابع درآمدی اصلی و مهم ایران به عنوان کشوری است که سال هاست با تحریم‌های غرب دست و پنجه نرم می‌کند. با این حال، اکنون این منبع درآمدی ایران با توجه به حمله روسیه به اوکراین و اقدامات دولت‌های غربی در وضعِ تحریم‌های گسترده علیه روسیه که متعاقبا موجب شده تا روس‌ها نسبت به فروش گاز خود با تخفیف‌هایی بالاتر از ایران در بازار‌های بین المللی اقدام کنند، عملا با تهدیدی جدی مواجه شده است.

در این راستا، "سید حمید حسینی" رئیس اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی ایران به یکی از رسانه‌های این کشور می‌گوید: "ما پیشتر به صورت روزانه به ازای هر تن ۶۰۰ تا ۷۰۰ دلار، گاز مایع به افغانستان و پاکستان می‌فروختیم، با این حال افغان‌ها به تازگی گفته اند که صرفا حاضرند به ازای هر تن، ۴۵۰ دلار بپردازند. "

روندِ تامین ارزان‌تر گاز توسط روسیه، دیگر صادرکنندگان این منبع تامین انرژی نظیر قزاقستان و ازبکستان را نیز واداشته تا قیمت‌های فروشِ خود را پایین بیاورند. البته که نوسانات در این زمینه به بازار‌های نفت و سوخت دیزل نیز گسترش یافته است.

ایران سالانه ۹ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی خشک تولید می‌کند. مساله‌ای که این کشور را به سومین تولید کننده عمده گاز در جهان پس از آمریکا و روسیه تبدیل می‌کند. حدودا دو سوم از این میزان تولید گاز، در داخل این کشور و در حوزه‌هایی نظیر تامین نیاز‌های خانگی، صنعتی و نیروگاه‌های برق استفاده می‌شود. مابقی نیز صادر می‌گردد.

میدان گازی عسلویه در استان بوشهر ایران

ایران قرارداد‌هایی جهت فروش گاز به عراق، ترکیه، افغانستان و پاکستان دارد. این کشور همچنین قرارداد‌های سوآپ گازی نیز با آذربایجان دارد. با این حال، تحلیلگران معتقدند که احتمالا فقط عراق است که در بلند مدت همچنان مشتری گازِ ایران باقی خواهد ماند.

"مجید چگینی" مدیر شرکت ملی گاز ایران می‌گوید: "عراق از ایران جهت تمدید قرارداد‌های گازی با این کشور درخواست‌هایی را به عمل آورده است. مساله‌ای که نشان می‌دهد این کشور همچنان مایل به خرید گاز از همسایه خود (ایران) است. " در عین حال، مذاکرات در مورد یک قرارداد سالانه جدید با ترکیه هم در جریان است. مذاکراتی که به طور خاص به دلیل نزدیک بودنِ اتمام قرارداد گازی میان دو کشور انجام می‌شود.

در این راستا، "سید صادق حسینی" خبرنگار ایرانی، به نقل از یک از منبع ایرانی در حوزه انرژی در یک پیام توئیتری نقل کرده که روسیه مخازن گاز ترکیه را در سه سال آینده اجاره کرده است. این اقدام روسیه در شرایطی انجام می‌شود که این کشور خود را آماده تامین نیاز‌های گازی ترکیه می‌کند. یکچنین اقداماتی تا حد زیادی به تجارت گازی ایران با کشوری نظیر ترکیه آسیب خواهد زد.

در این زمینه، رئیس اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی ایران می‌گوید که "هر کشوری آزاد است تا نیاز‌های انرژی خود را از هر منبع و جایی که آن را با قیمت‌های بهتر و ارزان‌تر برایش فراهم سازد، تهیه کند. درست به همین دلیل است که کشور‌هایی نظیر ترکیه و افغانستان نیز کاملا آزاد هستند که انرژی مورد نیاز خود را از هر جایی که مناسب می‌بینند وارد کنند". وی به طور خاص می‌افزاید: "البته این مساله بر روابط ایران با این قبیل کشور‌ها اثرگذار نخواهد بود و تهران تلاش نخواهد کرد که در فرآیند تصمیم سازی‌های آن‌ها مداخله‌ای داشته باشد".

گاز صادراتی ایران در مرز دوغارون(مرز میان ایران و افغانستان)

ایران امید‌های فراوانی داشت که در بحبوحه وضع تحریم‌های گسترده علیه روسیه، درآمد‌های قابل توجهی را کسب کند. از سویی تهران بر این باور بود که تغییر روند‌ها در چهارچوب نظم جهانی در پیِ جنگ اوکراین می‌تواند روند گفتگو‌های اتمی وین را تسهیل کرده و سرعت بخشد. با این همه، این مذاکرات اکنون متوقف شده و به جای اینکه فضای مناسبی برای ایران ایجاد شود تا بتواند سهم روسیه را نیز در بازار‌های انرژی جهان بگیرد، اکنون با وضعیت جدیدی رو به رو شده و مجبور است که مثلا بهای گاز صادراتی خود را بیش از گذشته پایین بیاورد تا شاید از این طریق بتواند با تخفیف‌های گاز صادراتی روسیه مقابله کند.

رقابت در حوزه گازی در شرایط فعلی تا حد زیادی روابط روسیه و ایران را نیز پیچیده کرده است. روسیه به همراه چین، در بحبوحه کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران، در کنار ایران ایستاد و پس از خارج شدن دولت ترامپ از برجام، به طرق مختلف از ایران حمایت می‌کرد. با این حال، با روی کار آمدن بایدن و درست در شرایطی که اینطور تصور می‌شد که چشم انداز دستیابی به یک توافق در قالب مذاکرات اتمی وین نزدیک است، روس‌ها با حمله به اوکراین عملا فضای توافق را بر هم زدند و عملا بر پیچیدگی‌های معادله اتمی ایران و مذاکرات هسته‌ای با تهران افزودند.

در ابتدا تمامی طرف‌های برجامی از جمله روسیه تاکید داشتند که روند مذاکرات وین به واسطه جنگ اوکراین تحت تاثیر قرار نخواهد گرفت. با این حال در اوایل ماه مارس، مسکو به شدت واشینگتن را تحت فشار قرار داد تا تضمین‌هایی را به روس‌ها اعطا کند تا در صورت حصول یک توافق با ایران، مراودات تجاری ایران با روسیه مشمول تحریم‌های آمریکا و غرب نگردد.

در عمل، برخی بر این باورند که روسیه از توافق اتمی ایران به مثابه ابزاری جهت تضعیف تحریم‌هایی که بواسطه آن‌ها از سوی غرب هدف قرار گرفته، استفاده کرده است. این مساله عملا خود بن‌بست و وقفه‌ای را در روند مذاکرات اتمی وین در دو ماه اخیر ایجاد کرده است.

"انریکه مورا" معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی نیز که به میانجی گری میان ایران و آمریکا می‌پردازد، به تازگی در قالب تلاشی جهت احیای روند مذاکرات وین به تهران سفر کرده است. با این حال، در طی رایزنی‌های دو روزه وی، او فضای کمی را برای ایجاد پیشرفت‌های قابل توجه مشاهده کرده است. این مساله به طور خاص با توجه به این نکته که ایران و آمریکا قویا یکدیگر را مسوول بن بست جاری در مذاکرات اعلام می‌کنند، معنا پیدا می‌کند.

"جوزپ بورل" مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز ۱۳ مِی در موضع گیری گفت که وی معتقد است "در جریان سفر انریکه مورا به تهران و رایزنی‌های وی با مقام‌های ایرانی، پیشرفت‌های کافی جهت احیای مذاکرات وین ایجاد شده است". البته که وی تاکید کرده که موضع ایران نیز در این روند، مثبت بوده است.

در این راستا، "علی شمخانی" دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در توئیتی می‌گوید: "اگر آمریکا و اروپا اراده‌ای جدی داشته باشند، ما نیز آماده ایم و توافق در دسترس است. "

در عین حال، میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات اتمی وین، مخالفت خود را با هرگونه توافق با آمریکا در یک پیام توئیتری اعلام کرده است. وی در توئیتش می‌گوید: "از آنجایی که واقع بین هستیم، ما درک می‌کنیم که نمی‌توانیم انتظار گفتگو‌های نتیجه گرایی را با آمریکا در مورد برجام و در شرایطی که آمریکایی‌ها وارد یک جنگ نیابتی علیه روسیه شده اند، داشته باشیم. در شرایطی دیگر، شاید روسیه می‌توانست روند مذاکرات هسته‌ای ایران را به سمت مرحله توافق نهایی سوق دهد. با این حال، اکنون آن زمان نیست. "

در این راستا، برخی در ایران بر این باورند که روسیه عملا در حال استفاده از ایران به عنوان یک ابزارِ چانه زنی در مراوداتش با غرب است. مساله‌ای که انتقادات و سرخوردگی‌هایی را نیز ایجاد کرده است. در جریان مذاکرات اتمی وین، توافق شده بود که ایران مواد هسته‌ای اضافی خود از جمله آب سنگین و کیک زرد را از طریق عمان به روسیه صادر کند. با این حال، یک مقام ایرانی می‌گوید که (وی به شرط ناشناس ماندن سخن گفته)، روسیه با این پیشنهاد موافقت نکرده است.

برجام به ایران اجازه می‌دهد تا این مواد را تولید کند، اما بر اساس این توافق، تهران تنها مجاز است که بخشی از آن‌ها را نگه دارد. اکنون که روسیه از خریدِ مواد هسته‌ای از ایران امتناع می‌کند، آمریکا و کشور‌های اروپاییِ طرفِ برجام بایستی در مورد یک خریدار جدید توافق کنند. این مساله نیز خود به مشکلات و پیچیدگی‌های دستیابی به یک توافق در روند مذاکرت وین افزوده است.»