دوئل داعش و طالبان در افغانستان

طالبان مدعی است از زمان به دست گرفتن قدرت، امنیت را در افغانستان «تضمین» کرده و این کشور از «باتلاق جنگ» نجات یافته است. اما مجموعه‌ای از حملات از سوی «داعش خراسان» در هفته‌های اخیر این ادعا را زیر سوال برده است. در ۶ هفته‌ای که از استقرار طالبان بر قدرت می‌گذرد (۱۵ آگوست به بعد)، گزارش‌هایی از حملات و فعالیت‌های داعش خراسان در کابل، جلال‌آباد و مزارشریف به گوش می‌رسد.

به گزارش دنیای اقتصاد؛ «مجتبا هریس» و «علی لطیفی» در گزارش ۲۷ سپتامبر برای الجزیره نوشتند، در عصر ۲۶ آگوست، درست ۱۱ روز پس از استقرار طالبان در قدرت، داعش خراسان مسوولیت حمله به فرودگاه بین‌المللی حامد کرزای را برعهده گرفت. در این حمله بیش از ۱۸۰ نفر کشته و صد‌ها نفر دیگر مجروح شدند. در شهر جلال‌آباد، مرکز استان ننگرهار، حملاتی گزارش شده است.

حملات اخیر هم کشته‌هایی بر جای گذاشته که هم شامل غیرنظامیان می‌شود و هم مبارزان طالبان. در یک پیام تلگرامی، داعش خراسان مدعی کشته شدن ۳۵ ستیزه‌جوی طالبان در جلال‌آباد شد؛ ادعایی که طالبان آن را به کل منکر است. تمام این موارد به‌شدت از سوی طالبان نفی شده؛ زیرا این گروه سخت در تلاش است تا به وعده خود مبنی بر ریشه‌کن کردن نیرو‌های وفادار به داعش عمل کند.

ذبیح‌الله مجاهد، معاون وزیر فرهنگ و اطلاع‌رسانی طالبان به الجزیره می‌گوید که طالبان فعالانه «به دنبال شکار تمام نیرو‌هایی است که بذر هرج‌ومرج در افغانستان می‌کارند.»

«هریس- لطیفی» در بخش دیگری از گزارش خود نوشتند: طالبان تقصیر شکست در جلوگیری از حمله به فرودگاه را به گردن آمریکایی‌ها انداخته و می‌گویند «این حمله در منطقه‌ای رخ داد که نیرو‌های آمریکایی مسوول امنیت آن بودند.»، اما در فردای این حمله، خانواده‌های قربانیان انگشت اتهام و البته خشم خود را روانه طالبان ساختند.

آن‌ها می‌گویند طالبان نتوانست جلوی یکی از حملات مرگبار در ۲۰ سال اخیر را بگیرد. یکی از بستگان این خانواده‌ها به شرط فاش نشدن نام خطاب به طالبان می‌گفت: «این تقصیر شماست؛ همه‌اش کار خودتان است. نتوانستید امنیت را تضمین کنید.»

این خانواده‌ها در مصاحبه با الجزیره گفتند که تردید دارند طالبان بتواند در برابر حملات جسورانه و گسترده و وسیع داعش تاب مقاومت داشته باشد. گزارشگران الجزیره نوشتند، درحالی‌که طالبان در گذشته مناطقی را از داعش پس گرفته است، اما از میان بردن این دشمنی درازدامن دشوارتر از آن است که این گروه بتواند از پس آن برآید. طالبان حملاتی را علیه داعش خراسان آغاز کرده و بر اساس برخی آمارها، تا ۸۰ عضو داعش را هم در ننگرهار دستگیر کرده است. گفته می‌شود ننگرهار یکی از پاتوق‌های اصلی داعش خراسان است.

طالبان مدعی است که «ضیاء الحق» معروف به «ابوعمر خراسانی» رهبر سابق داعش خراسان را در زندان بدنام «پل چرخی» در کابل کشته است. طالبان همچنین متهم است که «فاروق بنگال زی» رهبر داعش پاکستان را هنگام سفر در جنوب غرب افغانستان کشته است.

در ۲۸ آگوست هم طالبان متهم شد که «ابو عبیدالله متوکل»، سلفی معروف را در کابل دستگیر کرده است. یک هفته بعد جسد وی پیدا شد. طالبان مشارکت در قتل متوکل را منکر است؛ اما کار چندانی برای زدودن، اما و اگر‌ها انجام نداد. مساله دیگر این است که ظرف چند هفته پس از مرگ متوکل، طالبان چند ده مسجد سلفی در ۱۶ ولایت افغانستان را تعطیل کرد. این گمانه‌زنی وجود دارد که طالبان احتمالا به «دفترچه راهنمای» دولت سابق افغانستان دست یافته و این نام‌ها را از آن به اصطلاح دفترچه وام گرفته است.

دولت افغانستان در برخی موارد متهم است که بازداشت‌های غیرقانونی انجام می‌داد، دست به کشتار‌های فراقانونی می‌زد و برای «زدن» برخی «عناصر نامطلوب» از برچسب‌هایی مانند طالبانی، داعشی و القاعده‌ای استفاده می‌کرد. دولت در این اقدامات هیچ شاهد یا سندی ارائه نمی‌داد.

«وسلی مورگان» نویسنده و روزنامه‌نگاری که درباره جنگ آمریکا در افغانستان قلمفرسایی کرده است، می‌گوید این ترس وجود دارد که طالبان هم ممکن است به حربه دولت دست یازد و مخالفان و هر کسی را که می‌خواهد از «شرشان» رها شود با عنوان «داعشی» معرفی کند. با این حال، بیشتر فعالیت داعش خراسان در ولایت ننگرهار بوده است و ولایت همسایه یعنی «کنر» هم ولایتی ارزشمند برای عضوگیری نیرو‌های داعش خراسان محسوب می‌شود.

کارشناسان و تحلیلگران می‌گویند تفسیر سلفی از اسلام که از سوی برخی ساکنان کنر دنبال شده، بسیار مورد حمایت داعش خراسان است؛ این تفسیر بسیار تندروتر از تفسیر حنفی است که بسیاری از ساکنان افغانستان به آن باور دارند.

مورگان معتقد است که طالبان باید قاطعانه در برابر داعش خراسان بایستد تا مانع از یک خطر واقعی شود: خطر پناهنده شدن نیرو‌های طالبان به داعش خراسان. مورگان به الجزیره می‌گوید: رهبری طالبان «مبارزان ناراضی یا سرخورده یا چموش را که به امید اقدام بیشتر به داعش خراسان پناهنده می‌شوند، نمی‌خواهد.»

یک سابقه تاریخی برای این ترس وجود دارد. یکی از اولین رهبران داعش خراسان در ولایت هلمند و فراه «ملا عبدالرئوف خادم» بود که از قضا یکی از نیرو‌های طالبان بود که به داعش خراسان پناهنده شد. پیش از پناهنده شدن به سوی داعش در سال ۲۰۱۴، او هم در دولت اول طالبان در دهه ۹۰ حضور داشت و هم به‌عنوان یکی از نیرو‌های شورشی علیه اشغال آمریکا فعالیت داشت. به همین ترتیب، تنی چند از فرماندهان عالی‌رتبه طالبان پاکستان هم در سال ۲۰۱۵ با داعش بیعت کردند.

مورگان می‌گوید مبارزه با «دشمن خونی» طالبان برای مبارزان این گروه هیجان‌آورتر از قطع رابطه با نیرو‌های نحیف القاعده است که هنوز در افغانستان حضور دارند.

او می‌گوید: «هدف قرار دادن القاعده می‌تواند موجب رنجیدن بخشی از پایگاه حمایتی طالبان شود؛ اما تمرکز بر داعش می‌تواند یک پیروزی آسان باشد.» با وجود ادعای طالبان مبنی بر متحد بودن گروه آنها، اما ساکنان شهر‌های بزرگ می‌گویند که بار‌ها با نیرو‌های سرکش طالبان درگیر شده‌اند. ساکنان می‌گویند خصومت عیان و تجاوزات طالب‌ها «عفو عمومی» مدنظر آن‌ها را با علامت سوال بزرگی مواجه ساخته است.

ملامحمد یعقوب، وزیر دفاع طالبان با اشاره به این نگرانی‌ها در یک پیام صوتی می‌گوید: «افراد بدنام و فاسدی هستند که می‌خواهند به ما ملحق شوند... تامنافع خود را دنبال کنند و ما را با اقدام زشت خود بدنام سازند.»

به نوشته گزارشگران الجزیره، اشتیاق برخی از اعضای طالبان برای نبرد باعث می‌شود برخی اعضای این گروه داعش را جایگزینی بالقوه ببینند. با این حال، «کورا انگلبرچت» و «شریف حسن» در گزارش ۲۷ سپتامبر برای نیویورک‌تایمز نوشتند که در راستای سخت‌گیری‌های آموزشی طالبان بر زبان، رئیس جدید دانشگاه کابل روز دوشنبه اعلام کرد که بی تردید زنان در این دانشگاه هم به‌عنوان استاد و هم دانشجو منع خواهند شد. «محمد اشرف غیرت»

رئیس جدید دانشگاه کابل روز دوشنبه در توییتی نوشت: «تا زمانی که یک محیط واقعی اسلامی برای همه فراهم نشود، زنان اجازه حضور در دانشگاه یا کار را نخواهند داشت. اول اسلام، بعد کار‌های دیگر.» سیاست جدید دولت طالبان یادآور اقدامات آن‌ها در دهه ۹۰ است؛ یعنی روزگاری که زنان برای حضور در مکان‌های عمومی باید همراهی قیم و محارم را با خود می‌داشتند در غیر این صورت مورد ضرب و شتم قرار می‌گرفتند و از مدرسه و تحصیل دور نگه داشته می‌شدند. کارمندان و استادان دانشگاه که طی دو دهه گذشته مشغول تحصیل و تدریس بودند، این اقدام طالبان را مورد انتقاد قرار دادند.

یکی از این استادان به شرط فاش نشدن نام به نیویورک‌تایمز گفت: «در این مکان مقدس، هیچ چیز غیراسلامی وجود ندارد. روسا، معلمان، استادان، مهندسان و حتی روحانیون در اینجا آموزش می‌بینند. دانشگاه کابل زادگاه ملت افغانستان است.»

در روز‌هایی که طالبان به قدرت رسید، رهبران این گروه اعلام کردند که این‌بار با گذشته فرق دارد و زنان هم حق کار و تحصیل و مشارکت در دولت خواهند داشت. اما هیچ‌یک از این اقدامات عملی نشد. طالبان کابینه خود را مردمحور معرفی کرد و دولت جدید حتی زنان را از بازگشت به کار منع کرد و افزود که دلیل این اقدام نگرانی‌های امنیتی است. مقام‌های طالبان می‌گویند این اقدام «موقتی خواهد بود». غیرت، رئیس دانشگاه کابل، ۳۴ساله است. او مدارس و دانشگاه‌های کشور را «مرکز فساد و فحشا» نامیده بود.