رهبری و کار تیمی در ارتفاع بالا: هفت درس از اورست

مقایسه هزینه سفر به شمال در عرض ۵۰ سال

قاچاق انبه از پاکستان در ازای سوخت؛ شایعه یا واقعیت؟

صفحه نخست

کد خبر: ۱۹۱۷۴۰

ارسال نظر

تقابل ادویه و دارو

تاریخ انتشار: ۱۰:۱۲ - ۱۲ خرداد ۱۳۹۳

فرارو- مرتضی واعظ، دستاوردهای دنیای مدرن بر کسی پوشیده نیست، اما با این همه عوارض آن برخی را به رجوع به گذشته ترغیب می کند. از جمله دستاورهای دنیای مدرن «علم» پزشکی است که عوارض دارویی آن که غالبا از ترکیب های شیمیایی به دست می آید، گروهی را به بازگشت به طب «سنتی» ترغیب می کند.

عقیده عام بر این است که «ادویه» در طب سنتی فاقد عوارض «دارو» های شیمیایی در پزشکی مدرن است. به همین دلیل در چند سال اخیر موجی از گرایش به طب سنتی در کشور ما به راه افتاده است و رشته های دانشگاهی در این زمینه تاسیس شده و از نوشته ها و نظرات گذشتگان در این زمینه استفاده می شود.

استفاده از دستاوردهای پزشکی مدرن در توضیح مسائل طب سنتی نکته ای در خور توجه است که در فرصت دیگری درباره آن خواهیم نوشت. اینکه تا چه اندازه می توان مفاهیمی مانند «طبع» افراد یا غذای «لطیف» را با معیارهای مدرن توضیح داد مسئله است که متخصصان طب سنتی از پاسخ به آن درمانده اند.

آنچه در این یادداشت به آن می پردازیم رابطه میان مقدمات و پیش فرض های طب سنتی و ادعای تجربی بودن آن است. در این نوشته سعی خواهیم کرد تعارض درونی و فقدان «انسجام» را در این بخش از فرهنگ ایرانی و اسلامی نشان دهیم.

بنیاد طب سنتی بر «نظریه» وجود چهار عنصر اساسی در جهان است که تمامی موجودات جهان از آن پدید آمده اند. آب، آتش، باد و خاک چهار عنصری هستند که در تمامی اشیاء از جمله انسان به نسبت های مختلف وجود دارند و غلبه هر کدام از این عناصر در انسان موجب به وجود آمدن یکی از طبایع صفراوی (خاک/گرم و خشک)، دموی (هوا/گرم و تر)، بلغمی (آب/سرد و تر) و سودایی (خاک/سرد و خشک) می شود.

ایده عناصر چهارگانه پدید آورنده عالم اولین بار توسط یک فیلسوف یونانی به نام امپیدکلس در چهار قرن پیش از میلاد مطرح شد. او معتقد بود که اختلاط و افتراق این عناصر توسط دو نیروی عشق و نفرت صورت می گیرد و بقا و فنای موجودات وابسته به این دو نیرو است. البته تلاش برای یافتن عنصر اساسی به وجود آورنده عالم قدمت بیشتری دارد و اولین بار فیلسوفی به نام طالس یک قرن پیش از آن ماده المواد عالم را «آب» دانسته بود.

یونانیان باستان سعی می کردند که تغییرات در اشیاء عالم را با طرح چنین نظریاتی توضیح دهند. قائلین به اتم در یونان باستان متاثر از امپیدکلس هستند و همین تفکر در شیمی جدید مبنای جدول مندلیف شد. با این تفاوت که تا سال 2.12 تعداد عناصر این جدول به عدد 118 رسیده و دانشمندان هنوز در پی یافتن یا ساختن عناصر جدید هستند.

بر این اساس نظریه «متافیزیکی» عناصر چهارگانه پدید آورنده عالم چندین قرن است که به تاریخ پیوسته و نظریه «تجربی» شیمی جدید جای آن را گرفته است. پزشکی جدید مبتنی بر همین جدول است.

با بر باد رفتن بنیاد طب سنتی علی القاعده نتایج آن نیز می بایست مورد تردید واقع می شد اما همانطور که گفتیم عوارض پزشکی جدید برخی را بدون توجه به تاریخ علم پزشکی به سوی طب سنتی سوق داده است.

تاثیرات ادویه در طب سنتی در برخی موارد البته قابل انکار نیست. اما چگونه است که با غلط بودن بنیاد این به اصطلاح «علم» نتایج آن هنوز مورد وثوق برخی از افراد است؟ تاریخ علم مملو از نظریاتی است که علیرغم اشتباهات بنیادی می توانستند بخشی از رویدادها را تبیین کنند.

تا پیش از قرن 15 میلادی اعتقاد عامه بر آن بود که زمین مرکز عالم است و تمامی اجرام آسمانی به دور زمین می گردند. نیکلاس کپرنیک اولین نفری بود که به صورت علمی این نظریه را مطرح کرد و گالیله دو قرن بعد به خاطر دفاع از آن به مرگ محکوم شد.

علیرغم غلط بودن نظریه دانشمندان قبل از قرن 15 میلادی مبنی بر مرکزیت زمین در عالم، ما از قرون پیش از میلاد سوایقی در پیش بینی کسوف و خسوف در دست داریم که اتفاقا درست هم از آب در می آمدند. اما به دلیل مشکلات که این بنیاد غلط در پیش بینی ها ایجاد می کرد، کپرنیک دست به «انقلابی» در نجوم زد.

در فلسفه و تاریخ علم دستاوردهای یک نظریه هیچگاه تایید بی چون و چرای آن نظریه نیست. چرا که همانطور که دیدیم در تاریخ گاه مبانی غلط به طور اتفاقی دستاوردهای درستی داشته اند. اعتماد به چنین علومی که مبانی غلطی دارند البته از عقل به دور است. طب سنتی اگرچه در روش بنای تجربی در پیش دارد اما در مبانی به متافیزیک کهنه ای تکیه داده است که «انسجام» این علم را به وضوح زیر سوال می برد.

از میان اخبار