امید‌ها و انتظارات درباره توافق ایران و آژانس

حسن بهشتی‌پور کارشناس مسائل هسته‌ای در روزنامه هم میهن نوشت: نشست شورای حکام آژانس از امروز (دوشنبه) آغاز می‌شود که در این اجلاس درباره ایران بحث خواهد شد. صحبت‌هایی اخیرا درباره غنی‌سازی ۸۴ درصدی شد. هرچند در مذاکرات گروسی و اسلامی اعلام شد که این مسئله حل شده است و بهروز کمالوندی هم اعلام کرد که این خطا‌ی هنگام غنی‌سازی بوده است، چون ملاک آژانس تولید نهایی سوخت است که همان ۶۰ درصد بوده است.

سفر رافائل گروسی زمینه مناسبی بود که این مسئله حل شود و هم پاسخ مناسبی بود به مساله‌ای که حدود چهار ماه پیش مطرح شد و آن هم اینکه ایران آرایش جدیدی از سانتریفیوژ را در فردو ایجاد کرده و به اطلاع آژانس نرسانده است. هم آرایش جدید سانتریفیوژ‌ها و هم کشف ذرات ۸۴ درصد می‌توانست بهانه‌ای باشد که قطعنامه علیه ایران صادر شود؛ اما سفر گروسی به تهران و توافق دو طرف باعث شده تا در نشست فردا قطعنامه جدیدی علیه کشورمان صادر نشود.

از سوی دیگر، توافق ایران و آژانس می‌تواند گره بزرگی را از مذاکرات ایران و ۱+۵ باز کند؛ چون یکی از دلایل مهمی که مذاکرات در اسفندماه گذشته به نتیجه نرسید، همین بحث آژانس و سوالات آژانس بود که ایران معتقد بود این مسئله سیاسی است و باید از طریق سیاسی حل شود، اما گروه ۱+۵ معتقد بود مسئله پادمانی است و باید در روابط ایران و آژانس حل شود.

بیانیه مشترک ایران و آژانس که پس از دیدار‌های رافائل گروسی با مقامات ایرانی در تهران صادر شد، دارای سه بند است که توجه به معنا و مفهوم آن اهمیت دارد. بند اول این بیانیه می‌گوید: «تعاملات بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران با روحیه همکاری و با رعایت کامل صلاحیت‌های آژانس و حقوق و تعهدات جمهوری اسلامی ایران بر‌اساس موافقتنامه‌های جامع پادمانی صورت خواهد پذیرفت».

مفهوم این بند این است که ایران می‌گوید من فقط در چارچوب آنچه ترتیبات اجرایی NPT است که به آن پادمان هسته‌ای می‌گویند با آژانس همکاری خواهم کرد. بنابراین، سطح همکاری‌ها به سطح برجام برنخواهد گشت تا زمانی که طرف مقابل تعهدات خود را انجام دهد. مادامی که آن‌ها به تعهدات خود برنگردند، ایران طبق این بند تاکید می‌کند که در چارچوب پادمان هسته‌ای یعنی ترتیبات اجرایی NPT فقط همکاری خواهد کرد.

در بند دوم آمده است که «در خصوص مسائل پادمانی باقی‌مانده مربوط به سه مکان (همان سه سوالی که آژانس دارد که در مکان‌های اعلام نشده آثار ذرات ناچیز اورانیوم دیده شده است)، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر به منظور رسیدگی به مسائل پادمانی باقی‌مانده اعلام کرد».

در این بند دوم روشن می‌شود که چون پاسخ ایران به آن سه سوالی که در خردادماه گذشته مطرح شد برای آژانس قانع‌کننده نبوده است، ایران آمادگی خود را نشان داده است یا دسترسی بیشتری به آژانس بدهد یا اطلاعات بیشتری در اختیار آژانس قرار دهد. اما اینکه این دسترسی چیست و چه اطلاعاتی در اختیار آژانس قرار داده خواهد شد، مشخص نیست.

در بند سوم بیانیه مشترک آمده است: «ایران به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد تا چنانچه مقتضی باشد فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند. روش اجرای آن طی یک نشست فنی که به‌زودی در تهران برگزار می‌شود، میان دو طرف مورد توافق قرار خواهد گرفت»؛ این بند خیلی مهم است.

طبق این بند ایران اجازه خواهد داد که آژانس دسترسی، نظارت و کنترل بیشتری داشته باشد، در راستای همان سه سوال، که آژانس بتواند پاسخ‌های خود را دریافت و همچنین اعتماد بیشتری را جلب کند. به نظر می‌رسد این توافق مانع از صدور قطعنامه جدید علیه ایران در نشست آژانس خواهد شد.

اگر قطعنامه جدیدی علیه ایران صادر شود، نشان‌دهنده این است که طرف مقابل نمی‌خواهد با ایران همکاری کند و یک دور جدید تنش در روابط ایجاد خواهد شد. ولی به احتمال زیاد آژانس قطعنامه جدید صادر نخواهد کرد تا اجازه دهد این روندی که شروع شده، به نتیجه برسد که در این صورت، روند مثبتی خواهد بود.