دو روایت از یک بیانیه مشترک

صبح یکشنبه ۱۴ اسفندماه ۱۴۰۱ رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشست خبری خود را پس از بازگشت از تهران به پایان رسانده و از دستاورد‌های سفر دو روزه‌اش به پایتخت ایران گزارش داده بود. در تهران، اما هیاهوی به راه افتاده چه در فضای مجازی و چه در فضای سیاسی، بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی را وادار به موضع‌گیری و انتشار روایت سازمان انرژی اتمی ایران از نتیجه رایزنی‌های آقای مدیرکل کرد.

به گزارش اعتماد، رافائل گروسی از عصر جمعه که در فرودگاه مورد استقبال بهروز کمالوندی قرار گرفت تا بعداز ظهر شنبه که تهران را به مقصد پایتخت اتریش ترک کرد با محمد اسلامی، رییس سازمان انرژی اتمی، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه و ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور دیدار کرد. مدیرکل آرژانتینی آژانس یک بار در تهران و یک بار در وین در نشست خبری به پرسش‌های خبرنگاران رسانه‌های ایرانی و خارجی درباره نتیجه رایزنی‌هایش با مقام‌های ارشد ایران پاسخ داد. هرچند نشست خبری او در تهران ارزش خبری ویژه‌ای برای خبرنگاران نداشت، اما روایتی که از دستاوردهایش در نشست خبری وین ارایه کرد به بمب خبری تبدیل شد.

پیش از تحلیل و راستی‌آزمایی سخنان رافائل گروسی در نشست خبری در وین باید به بستری توجه کرد که سفر مدیرکل آژانس به تهران در آن انجام شد:

۱- پرونده اختلاف‌های پادمانی ایران و آژانس همچنان مفتوح است و این پرونده یکی از سوژه‌های گنجانده شده در دستور کار نشست آتی شورای حکام است که از امروز (دوشنبه) در وین آغاز به کار خواهد کرد. کشور‌های اروپایی به علاوه اسراییل فشار بی‌سابقه‌ای را بر شورای حکام به منظور صدور قطعنامه علیه ایران آغاز کرده‌اند و همین مساله به اختلاف میان آن‌ها و امریکا تبدیل شده به گونه‌ای که روزنامه امریکایی وال‌استریت ژورنال در گزارشی با افشای این اختلاف ادعا می‌کند که واشنگتن ترجیح می‌دهد در تشدید تنش با تهران محتاط‌تر عمل کرده و منتظر نتیجه رایزنی‌های گروسی در ایران بماند.

۲- پرونده مذاکرات برای احیای برجام باز است، اما سکون و بی‌خبری بی‌سابقه‌ای را حداقل در پوسته ظاهری تجربه می‌کند.

۳- فضای روابط سیاسی میان ایران و غرب به خصوص تروییکای اروپایی حاضر در برجام و سایر کشور‌های اروپایی تنش بی‌سابقه‌ای را تجربه می‌کند و بسیاری از کارشناسان نتیجه عدم کنترل این فضا و نکشیدن ترمز تنش را پایان برجام با فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران می‌دانند.

۴- توسعه برنامه هسته‌ای ایران در تمامی حوزه‌ها ادامه دارد و دیر نیست که این برنامه به نقطه بازگشت‌ناپذیر می‌رسد. همزمان هیچ‌کس نمی‌تواند منکر ارتباط میان پرونده اختلاف پادمانی میان ایران و آژانس و مذاکرات هرچند متوقف شده احیای برجام شود. این دو پرونده به رغم همه تایید و تکذیب‌های منتشر شده در فضای عمومی از سوی مقام‌های ایرانی و غربی در هم تنیده بوده و برهم تاثیر مستقیم دارند.

درک این بستر به تحلیل چیستی و چرایی سخنان گروسی در نشست خبری در وین کمک می‌کند. براساس متن منتشر شده از سخنان گروسی که در شماره روز شنبه روزنامه اعتماد قابل مطالعه است، می‌توان گفت که مدیرکل آژانس معتقد است می‌تواند این سفر را یکی از معدود موارد موفقیت در ماموریت‌هایش در پرونده ایران بداند. خلاصه کلام گروسی در این نشست خبری این بود که سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تفاهم کردند تا تهران گام‌های بیشتری برای شفاف‌سازی درباره برنامه هسته‌ای خود و همچنین حل و فصل اختلاف‌های پادمانی با آژانس بردارد. به گفته گروسی این گام‌ها شامل افزایش بازرسی‌ها در تاسیسات فردو، باز فعال شدن مکانیسم‌های نظارتی برای تامین تداوم چرخه اطلاعاتی آژانس درباره برنامه هسته‌ای ایران و موافقت تهران با برخی دسترسی‌های جدید است.

اندکی پس از پایان سخنان گروسی هیاهو در فضای رسانه‌ای داخلی و فضای مجازی درباره جزییات این تفاهم آغاز شد. برخی سازمان انرژی اتمی را به نقض قانون راهبردی مجلس شورای اسلامی در واکنش به بدعهدی‌های طرف مقابل در برجام متهم و برخی آن را به عقب‌نشینی ایران مقابل طرف غربی تعبیر کردند. فضای شکل گرفته شده به موضع‌گیری بهروز کمالوندی درباره چند و، چون این تفاهم منتهی شد.

بهروز کمالوندی در مورد برخی ادعا‌ها پیرامون اعطای دسترسی به افراد در گفتگو‌های ایران و آژانس گفت: طی دو روزی که رافائل گروسی و هیات همراه در ایران بودند هیچ‌گاه بحث دسترسی به افراد مطرح نشد و هیچ متنی هم حاکی از این موضوع نوشته نشده است. البته حتی اگر چنین درخواستی مطرح می‌شد به‌طور قطع با آن مخالفت می‌کردیم.

سخنگوی سازمان انرژی اتمی در مورد نصب دوربین‌های جدید در تاسیسات هسته‌ای نیز تاکید کرد که در مورد نصب دوربین‌ها صحبت یا توافقی صورت نگرفته است.

او در مورد ادعای افزایش ۵۰ درصدی بازرسی‌های آژانس از مکان‌های هسته‌ای ایران گفت: از آنجایی که برای اولین‌بار در مجتمع فردو غنی‌سازی ۶۰ درصد آغاز شده بود و بر اساس رویکرد پادمانی بازرسی‌ها باید افزایش پیدا می‌کرد زیرا اصولا با افزایش سطح غنی‌سازی یا ورود مواد حساس‌تر به موسسه میزان بازرسی‌ها با توافق طرفین افزایش پیدا می‌کند. برهمین مبنا تعداد بازرسی‌های فردو هشت مورد بوده که با توجه به سطح غنی‌سازی بالاتر به ۱۱ مورد افزایش پیدا کرده است.

سخنگوی سازمان انرژی اتمی در واکنش به برخی اخبار مبنی بر توافق با آژانس برای دسترسی به سه مکان ادعایی بر اساس میزان درخواست آژانس گفت: هیچ بحثی در مورد میزان دسترسی به سه مکان ادعایی مطرح نشده و با توجه به دسترسی قبلی به این مکان‌ها اصولا لزومی به دسترسی بیشتر دیده نمی‌شود و آژانس نیز تاکنون چنین درخواستی نداشته است.

کمالوندی همچنین در پاسخ به سوالی در مورد اینکه آیا این تفاهمات مغایر قانون راهبردی مجلس شورای اسلامی است، گفت: این تفاهمات صورت گرفته هیچ گونه مغایرتی با قانون راهبردی مجلس نداشته و کاملا در راستای این قانون دنبال خواهد شد.

هرچند که توضیحات کمالوندی درباره متن تفاهم‌های صورت گرفته میان اسلامی و گروسی از سوی رسانه‌های غربی به رد ادعا‌های مدیرکل آژانس درباره دستاوردهایش در تهران تعبیر و در داخل نیز این اظهارات از سوی برخی واکنشی و غیرقابل اتکا خوانده شد، اما به نظر می‌رسد که هر دو طرف به اهداف خود از نقل این روایت‌های متفاوت رسیده‌اند و در این میان یک هدف مشترک سیاسی هم وجود داشته که تامین شده است: مدیریت تنش میان ایران و آژانس و ممانعت از تاثیرگذاری آن بر مذاکرات هرچند متوقف شده احیای برجام.

هرچند که طرف غربی در شش ماه اخیر به واسطه طرح ادعا‌هایی پیرامون کمک ایران به روسیه در جنگ اوکراین و برخورد با معترضان سیاست فشار حداکثری را در چند جبهه علیه ایران پیش برده، اما وضعیت پرونده هسته‌ای و توسعه برنامه هسته‌ای ایران زنگ‌های خطر را به صدا درآورده و طرف مقابل را به این نتیجه رسانده که تعمیم سیاست فشار حداکثری به حوزه هسته‌ای می‌تواند اوضاع را از کنترل خارج کند.

برهمین اساس می‌توان گفت که سخنان گروسی در نشست خبری در وین برخلاف موضع‌گیری‌های او پس از بازگشت و رایزنی‌های قبلی در تهران متوازن و تامین‌کننده بخشی از منافع دو طرف بود. گروسی با طرح بخش‌هایی از توافق‌های کلی صورت گرفته با ایران عملا توجیه پیشبرد سیاست فشار حداکثری علیه تهران حداقل در نشست پیش روی شورای حکام را سخت کرد و همزمان با پرهیز از موضع‌گیری تند و سیاسی درباره دغدغه‌های به وجود آمده پیرامون برنامه هسته‌ای ایران از غنی‌سازی ۶۰ درصد تا پیدا شدن ذرات غنی شده ۸۴ درصدی فضا را برای اعتمادسازی با تهران به منظور بحث درباره جزییات توافق صورت گرفته، باز نگه داشت.

روایت ایران که از زبان بهروز کمالوندی شنیده شد نیز مبتنی بر این واقعیت منتشر شده در بیانیه مشترک بود که آنچه در این دور از رایزنی‌های گروسی و اسلامی به دست آمده محصول اراده سیاسی دو طرف برای مدیریت اوضاع است و جزییات اجرایی آن باید در نشست‌های فنی آتی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و پس از مشخص شدن دقیق داده‌ها و ستانده‌های دو طرف وارد فاز اجرا شود.

در این مرحله چشم ایران به نشست دوره‌ای شورای حکام است. هرچند که تفاهم صورت گرفته با نگاه کلان‌تر شکل‌گیری فضای مناسب به منظور آغاز دور جدیدی از همکاری فنی میان ایران و آژانس برای حل و فصل اختلاف‌ها و کمک به فضاسازی برای مذاکرات سیاسی احیای برجام صورت گرفته، اما ایران چشم انتظار نتیجه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. صدور قطعنامه یا بیانیه و لحن و متن هر کدام از این موارد می‌تواند با واکنش متفاوتی از سوی ایران منتهی شود. واکنشی که علاوه بر تحت‌الشعاع قرار دادن تفاهم صورت گرفته اخیر میان ایران و آژانس می‌تواند گام‌های هسته‌ای جدید را هم شامل شود. گام‌هایی که می‌توانند فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به نقطه غیرقابل بازگشت نزدیک و نزدیک‌تر کنند.