جنگ سازمان سیا با سایه‌ها

روزنامه نیویورک‌تایمز روز گذشته گزارش مفصلی درباره عملیات‌های سازمان سیا در سومالی و رویارویی با شبه‌نظامیان الشباب منتشر کرد. در این گزارش به چالش‌های امریکا در رویارویی با گروه تروریستی الشباب و قدرت یافتن این گروه طی سال‌های گذشته پرداخته شده است.

به گزارش اعتماد، مهم‌ترین واکنش ایالات متحده امریکا به حملات یازده سپتامبر در افغانستان مشاهده شد. ده‌ها هزار نیروی امریکایی برای نابودی تروریست‌های القاعده و بازسازی افغانستان به این کشور اعزام شدند؛ ماموریتی که اخیرا با خروج امریکا در این کشور، به شکل مفتضحانه‌ای شکست خورد. اما در سومالی، درست مثل کشور‌هایی نظیر یمن و سوریه، امریکا بازی متفاوتی را پیش برد.

امریکا ترجیح داد به جای اعزام نیرو، جاسوس و نیرو‌های واکنش سریع به سومالی اعزام کرده و بیشتر از حملات پهپادی استفاده کند. برای انجام عملیات‌های خطرناک نیز از پیمانکاران خصوصی و شبه‌نظامیان محلی استفاده کرد. در ابتدا ماموریت امریکا در سومالی تنها به یافتن فراری‌های القاعده محدود می‌شد، اما بعد‌ها ماموریت امریکا به مبارزه با نیرو‌های الشباب و بازسازی نیرو‌های امنیتی سومالی توسعه یافت. حالا این شیوه نیز در سومالی رو به شکست است. امریکا در سومالی نیز با روندی شبیه به افغانستان مواجه است.

امریکا مجبور است در سومالی با دولت محلی فاسد و ضعیف همکاری کرده و دنبال جنگجویانی بگردد که یافتن‌شان دشوار بوده و مدام از داخل بر تعدادشان افزوده می‌شود. علاوه بر این، اشتباهات امریکا نظیر حملات پهپادی که منجر به کشته شدن غیرنظامیان شده نیز کار را برای امریکا دشوار کرده است. در نتیجه این مشکلات، این روز‌ها الشباب بسیار قدرت یافته است. آن‌ها در حاشیه شهر‌ها می‌تازند، در شهر‌ها بمب‌گذاری می‌کنند و برای خودشان یک دولت موازی تشکیل داده و سیستم مالیاتی و اخاذی خود را راه‌اندازی کرده‌اند.

سیستمی که در برآورد‌های دولت امریکا سال گذشته ۱۲۰ میلیون دلار درآمد داشته است. البته به نظر می‌رسد که الشباب نیز برنامه‌هایی برای امریکا دارد. در سال ۲۰۱۹ یک شبه‌نظامی الشباب در حالی که در فیلیپین مشغول آموزش دیدن دوره‌های پروازی بود، دستگیر شد. به نظر می‌رسید الشباب در تلاش بود حمله‌ای مشابه حمله ۱۱ سپتامبر را علیه امریکا سازماندهی کند.

منتقدان رویکرد امریکا در سومالی از جمله نظامیان امریکایی معتقدند که سومالی تهدیدی خیلی جدی برای امریکا محسوب نمی‌شود و اتفاقا این سیاست‌های واشنگتن در این کشور است که به رادیکالیسم در سومالی دامن می‌زند. مقامات دولت بایدن شکست ماموریت امریکا در سومالی را تکذیب می‌کنند، اما می‌گویند در خصوص کمبود‌ها و نقص‌های این رویکرد در سومالی کاملا مطلع هستند. برخی مقامات نیز گفته‌اند که ممکن است در هفته‌های آینده رویکرد جدید دولت امریکا در قبال سومالی اعلام شود.

از سال ۱۹۹۳ و انجام عملیات سقوط شاهین سیاه در سومالی، امریکا از اعزام نیرو به این کشور خودداری کرده است. در آن سال شبه‌نظامیان سومالی ۱۸ نیروی امریکایی را کشتند و از روی این ماجرا فیلم‌هایی هم در هالیوود ساخته شد. بعد از این افتضاح، امریکا برای مدت بیشتر از ۱۰ سال از سومالی عقب‌نشینی کرد. بعد‌ها امریکا با نیرو‌های بسیار کمتری به سومالی بازگشت. این نیرو‌ها عمدتا در عملیات‌های مخفیانه شرکت داشتند.

سفارت امریکا در موگادیشو نیز ساختمانی بدون پنجره است که از سال ۲۰۱۸ در نزدیکی‌های فرودگاه افتتاح شده است. در نزدیکی سفارت امریکا در سومالی نیز ساختمان سازمان سیا واقع شده است. در این مجتمع امریکا نیرو‌های شبه‌نظامی سومالی را برای مبارزه با الشباب آموزش می‌دهد.

در حال حاضر کمتر از ۱۰۰ نیروی امریکایی در سومالی مستقرند که بیشترشان افسران اطلاعاتی و تدارکاتی هستند. در ماه ژانویه سال ۲۰۲۱، دونالد ترامپ بیشتر ۷۰۰ نیروی امریکایی را از سومالی به مرز‌های کنیا و جیبوتی فرستاد. البته این نیرو‌ها همچنان به انجام عملیات و آموزش نیرو‌ها مشغول هستند. البته طی سال‌های اخیر سومالی به لطف حضور نیرو‌های صلح‌بان اتحادیه آفریقا که مدام در خیابان‌ها مشغول گشت‌زنی هستند، بسیار تغییر کرده است.

حالا کافه‌های شیک، آپارتمان‌های مدرن و اینترنت سریع و ارزان در سومالی معمول شده است. ساحل شهر لیدو در تعطیلات اواخر هفته بسیار شلوغ است. دزدی دریایی که طی ۱۰ سال گذشته یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های سومالی محسوب می‌شد تقریبا از میان رفته است. اما همه این پیشرفت‌ها حاشیه امنیت بسیار شکننده‌ای دارند. طی سال گذشته اختلافات میان نخبگان سیاسی در سومالی بسیار بیشتر شده است.

بعد از اینکه طالبان در افغانستان پیروز شده و قدرت را به دست گرفت، شبه‌نظامیان الشباب جشن گرفتند. گویی امیدوار بودند که روزی پیروزی آن‌ها نیز فرا برسد و بتوانند قدرت را در سومالی در دست بگیرند. برخی دیگر نیز در سومالی نگرانند که امریکا آن‌ها را نیز فراموش کرده و کشور را ترک کند.

عبدی‌حکیم آنته، مشاور سابق دولت سومالی به نیویورک‌تایمز می‌گوید: «این نگرانی، زنگ‌های هشدار را به صدا درآورده است.» سرنوشتی که برای افغانستان رقم خورد، نشان می‌دهد که تغییرات می‌توانند خیلی سریع رخ بدهند. به قول استفان شوارتز، سفیر سابق امریکا در این کشور «سومالی خیلی زمان ندارد.»

در اواسط دهه ۲۰۰۰ میلادی سازمان سیا امریکا در نایروبی کنیا، رهبری بازگشت نیرو‌های امریکایی به سومالی را به دست گرفت. این افسران اطلاعاتی سیا، عمدتا با چمدان‌هایی پر از پول به فرودگاه‌های دورافتاده اطراف موگادیشو پرواز می‌کردند تا بتوانند جنگ‌سالاران سومالیایی را با پول بخرند و آن‌ها را وادار کنند در ائتلاف با امریکا به شکار نیرو‌های القاعده بپردازند. اما این عملیات امریکا در سومالی در جولای سال ۲۰۰۶ شکست سختی متحمل شد چه اینکه خصومت‌ها علیه این جنگ‌سالاران موجب تقویت گروه‌های اسلام‌گرا شده و آن‌ها قدرت را برای مدت کوتاهی به دست گرفتند.

یک‌سال بعد، الشباب در سومالی ظهور کرد. در نتیجه رییس دفتر سیا در سومالی که وظیفه حمایت از جنگ‌سالاران را برعهده داشت به امریکا بازگشت. اما سازمان سیا سال ۲۰۰۹ بار دیگر به سومالی بازگشت و پایگاهی امن در فرودگاه موگادیشو تاسیس کرده و با همکاری آژانس اطلاعات و امنیت ملی یک سازمان جاسوسی را شکل داد.

امریکایی‌ها همچنین با نیرو‌های الشباب نیز وارد جنگ شدند. یک مقام اطلاعاتی بازنشسته سومالیایی که در آن زمان برای نیرو‌های امریکایی کار می‌کرد، می‌گوید که تک‌تیراندازان سازمان سیا در بالای سقف‌های ساختمان‌های بازار باکارا که در آن زمان مرکز و پایگاه نیرو‌های الشباب بود، مستقر شدند و از فاصله یک مایلی شبه‌نظامیان اسلام‌گرا را هدف قرار می‌دادند.

در سال ۲۰۱۱، نیرو‌های امنیتی سومالی، فاضل عبدالله محمد، یکی از رهبران القاعده که در بمب‌گذاری سال ۱۹۹۸ در سفارتخانه‌های امریکا در کنیا و تانزانیا دست داشت را کشتند و اطلاعات ارزشمندی درباره برنامه‌ریزی القاعده برای حمله به مدرسه ایتان انگلیس و هتل ریتز کارلتون لندن به دست آوردند.

مقامات سومالیایی همه این اطلاعات را به امریکایی‌ها دادند. علاوه بر این اسلحه شبه‌نظامی کشته شده نیز به رسم یادگاری به امریکایی‌ها تحویل شد. ظاهرا رابطه خوبی بین امریکا و سومالی شکل گرفته بود. البته همزمان با مشاهده نتایج مثبت این همکاری، هزینه‌های این همکاری نیز بیشتر شد.

گروه‌های حقوق بشری و بازرسان سازمان ملل متحد، آژانس جاسوسی سومالی را به شکنجه بازداشت‌شدگان متهم کرده و اعلام کردند سازمان جاسوسی سومالی از کودکان برای جاسوسی استفاده می‌کند. اخیرا نیز برخی بازداشت‌شدگان سازمان سیا را به همدستی در شکنجه‌ها متهم کرده‌اند. در سال ۲۰۱۵، رییس مرکز سازمان سیا در موگادیشو برکناری ژنرال عبدالرحمان توریاره، رییس سازمان اطلاعات سومالی را به اتهام فساد و سوء‌مدیریت خواستار شد.

ژنرال توریاره اعلام کرد که قربانی غرور مقامات بالادستی امریکایی شده است. او در گفت‌وگویی با روزنامه تایمز به اشاره به رییس مرکز سیا در موگادیشو گفت: «من جلوی پادشاه خودخوانده سر خم نکردم.» این کشمکش برای یک سال ادامه یافت تا اینکه وزارت خارجه امریکا از حسن شیخ محمد، رییس‌جمهوری سومالی خواست تا علیه ژنرال توریاره اقدام کند.

بعد از آن، فیلیپ هموند، وزیر خارجه وقت بریتانیا نیز به مقامات سومالیایی گفت که روابط انگلیس با سومالی بر این کشمکش آسیب خواهد دید. برخی مقامات سومالیایی در آن زمان گفتند که موضوع اصلی کشمکش به نیرو‌های شبه‌نظامی گاشان مربوط می‌شد که بخشی از سازمان جاسوسی سومالی بودند، اما عملا توسط سازمان سیا اداره می‌شدند. از سال ۲۰۰۹، سازمان سیا آموزش نیرو‌های گاشان را برعهده گرفت. گاشان به زبان سومالیایی به معنای «سپر» است و این گروه ۳۰۰ نیروی نخبه اطلاعاتی در خود دارد.

گاشان از فناوری ردیابی تلفن‌های همراه برای شکار فرماندهان شباب استفاده می‌کرد و هر زمان که نیرو‌های شباب قصد حمله به موگادیو را داشتند به بسیج نیرو‌ها می‌پرداخت و در حملات نیرو‌های سازمان سیا به آن‌ها کمک می‌کرد. اما اواخر سال گذشته میلادی، سازمان سیا و گاشان تمرکز خود را روی یکی از رهبران الشباب که در ساخت بمب تخصص داشت، معطوف کرده بودند.

استاد ساخت بمب

سومالیایی‌هایی که او می‌شناختند، می‌گویند که عبدالله عثمان محمد جهادگرای عجیب و غریبی است. او چهره‌ای دوستانه و بچگانه دارد. بسیار باهوش و خوش‌قیافه است. تا جایی که همه تعجب می‌کردند که چطور تبدیل به تروریستی ماهر شده است.

در ماه سپتامبر سال ۲۰۲۰، مایک پمپئو، وزیر خارجه امریکا دستوری برای از میان برداشت عثمان محمد امضا کرد. محمد به «مهندس اسماعیل» نیز مشهور بود. براساس گزارش‌های دولت امریکا عثمان محمد نفر اول الشباب در ساخت بمب بوده و مشاور ویژه رهبر الشباب محسوب می‌شد. برخی دیگر نیز معتقد بودند که عثمان محمد یکی از دو رهبر اصلی الشباب است. شخصیت او ترکیبی از تدبیر و بی‌رحمی بود و همین ویژگی‌ها الشباب را به گروهی مهیب و رعب‌آور تبدیل می‌کرد.

هدف درازمدت الشباب برپایی دولت اسلامی در سومالی است. در برخی نقاطی که آن‌ها کنترل را در اختیار دارند، گوش کردن به موسیقی و تماشای فیلم ممنوع است. آن‌ها مجازات‌های سختی نظیر سنگسار زناکاران و قطع دست دزدان را وضع کرده‌اند. عثمان محمد در ابتدا در ساخته تبلیغات الشباب مشغول به کار بود.

بعد‌ها که امریکایی‌ها متخصص طارز اول ساخت بمب الشباب را کشتند، عثمان محمد جوان که فارغ‌التحصیل رشته مهندسی برق بود، جایگزین او شد. حملاتی مهیبی نظیر حمله سال ۲۰۱۷ در مرکز موگادیشو که به کشته شدن ۵۸۷ نفر انجامید از دست پخت‌های عثمان محمد است.

اشتباهات امریکا

کمپین امریکا در سومالی درست مانند افغانستان، توسط حملات اشتباه نیرو‌های امریکایی بسیار ضربه خورده است. بعد از اینکه نیرو‌های امریکایی در یک حمله موشکی، یک خانه روستایی در جنوب موگادیشو را هدف قرار دادند، اعلام شد که یک تروریست در این حمله کشته شده است. چند ماه بعد، ارتش امریکا اذعان کرده که در این حمله یک دختربچه ۱۸ ساله کشته شده است. در این حمله دختری ۱۴ ساله به نامه فاطمه نیز زخمی شد. حملات هوایی به سومالی از سال ۲۰۱۷ افزایش یافت.

در آن زمان حملات امریکا به گونه‌ای بود که چندان به حفظ جان غیرنظامیان اهمیت داده نمی‌شد. در این حملات چندین غیرنظامی کشته شدند و امریکا هنوز غرامت آن‌ها را پرداخت نکرده است. البته امریکا بزرگ‌ترین حامی مالی سومالی محسوب می‌شود و در سال ۲۰۲۰ مبلغ ۵۰۰ میلیون دلار به دولت این کشور کمک کرده است.

البته این کمک‌ها به صورت مخفیانه انجام می‌شود و از ترس واکنش الشباب هیچ ردی از آن‌ها نیست. در مقابل ترکیه کمک کمتری به سومالی می‌کند، اما این کمک‌ها در قالب ساخت جاده، مسجد و بیمارستان ارایه می‌شود. به این ترتیب ترکیه در سومالی بسیار محبوب‌تر از امریکاست.

گزینه‌های پیش روی بایدن

دولت بایدن می‌گوید که اشتباهات دولت ترامپ موجب شده که شرایط در سومالی پیچیده شود. دولت بایدن در حال بررسی این موضوع است که آیا برخی از سربازانی که ترامپ در ژانویه گذشته در سومالی خارج کرده بود را بازگرداند یا خیر.

منتقدان این رویکرد می‌گویند، الشباب تمرکزش را به شرق آفریقا معطوف کرده و توانایی این گروه برای عملیات در خاک امریکا آنقدر‌ها هم زیاد نیست. کاپیتان رورباخ، عضو نیرو‌های ویژه امریکا می‌گوید: «اگر قرار باشد بپذیریم که آن‌ها یک تهدید حیاتی علیه امریکا محسوب می‌شوند این را هم باید بپذیریم که دلیل این امر نحوه حضور ما در سومالی بوده است».

مقامات امریکایی می‌گویند: تجربه افغانستان نشان داده است که موفقیت را نمی‌توان در قالب بازسازی دولت و جامعه تعریف کرد و امریکا توانسته با ایجاد اخلال در عملکرد الشباب به موفقیت دست یابد. البته برخی تحلیلگران می‌گویند که امریکا باید رویکرد جدیدی نظیر نوعی توافق سیاسی با الشباب را در سومالی در نظر بگیرد یا اینکه چشم‌انداز درگیر شدن در یک جنگ بی‌پایان دیگر را در نظر داشته باشد، جنگی که پیروزی در پی نخواهد داشت.

روی دیوار یادبود مرکز سازمان سیا در لانگلی، یادبود کارکنان این سازمان که در جریان عملیات کشته شده‌اند، درج شده است. روی این دیوار ۱۳۷ ستاره دیده می‌شود که چهار ستاره از این میان در ماه مه گذشته اضافه شده‌اند. اگرچه هویت این چهار نفر هنوز محرمانه است، اما به نظر می‌رسد یکی از آن‌ها از افسران این سازمان است که در سومالی مشغول به کار بود.

در این میان این‌طور به نظر می‌رسد که مهندس اسماعیل همچنان آزادانه به کار خود مشغول است. در آخرین بمب‌گذاری الشباب در تاریخ ۲۵ سپتامبر، یک بمب‌گذار انتحاری یک ایست بازرسی در مرکز موگادیشو را هدف گرفت که چند متر از ویلای ریاست‌جمهوری فاصله داشت، هشت نفر کشته شدند که در میان‌شان یک زن و دو کودک دیده می‌شد.