برگزاری دادگاه سلطنتی اردن در غیاب شاهزاده حمزه

دادگاهی بسیار غیرمعمول در شرایطی امنیتی در مکانی در حومه امان پایتخت اردن در جریان است. این دادگاه دریچه‌ای است که چشم‌اندازی نادر از درون خاندان پادشاهی در هم شکسته اردن، تنش‌هایش با همسایگان قدرتمندترش در منطقه و ائتلافش با ایالات متحده امریکا، پیش چشم قرار می‌دهد.

به گزارش اعتماد به نقل از نیویورک‌تایمز، این دادگاه برای بررسی توطئه‌ای سیاسی برگزار شده که هنوز هم به شدت رازآلود است. آوریل گذشته مقامات اردنی برخی افراد از جمله افراد قدرتمندی نظیر یکی از وارثان سابق تاج و تخت و یکی از افراد مورد اعتماد شاهزاده سعودی، محمد بن‌سلمان را بازداشت کردند.

دادگاه باسم عوض‌الله به علاوه متهم دوم به نام شریف حسن بن زاید که تاجر است و عموزاده دور ملک عبدالله دوم محسوب می‌شود، این روز‌ها در اردن در جریان است. آن‌ها به طراحی و توطئه برای بی‌ثبات کردن پادشاهی اردن متهم شده‌اند و اگر محکوم شوند باید بیست سال از عمرشان را در زندان بگذرانند.

البته هر دو اتهامات خود را رد کرده و اظهار بی‌گناهی کرده‌اند. اما شخصیت اصلی این داستان، کسی که در دادگاه حضور ندارد: ظاهرا اتهامی متوجه شاهزاده حمزه، برادر جوان‌تر ملک عبدالله اردن، نشده است.

به نظر می‌رسد که این دادگاه به ویترینی از رقابت‌های منطقه‌ای تبدیل شده است و عملکرد امریکا نیز به عنوان متحد دو کشور عربستان‌سعودی و اردن در این جریان در بوته آزمایش قرار دارد. سال گذشته پس از عادی‌سازی روابط برخی کشور‌های عربی و اسراییل، تنش‌های سیاسی میان کشور‌های عربی خاورمیانه افزایش یافت. بازداشت‌های اولیه در جریان توطئه برای سرنگونی پادشاهی اردن همه مردم اردن را شوکه کرد و زنگ هشداری برای متحدان غربی اردن به صدا درآورد.

اردن پادشاهی کوچکی است که به لحاظ جغرافیایی در میانه اسراییل، کرانه غربی رود اردن، سوریه، عراق و عربستان سعودی واقع شده است. این کشور تا بدین جای کار توانسته ثبات سیاسی‌اش را حفظ کرده و موج پناهجویانی که در پی وقوع جنگ‌های متعدد خاورمیانه به مرز‌های این کشور سرازیر شده‌اند را پذیرا باشد. اردن همچنین در زمینه جمع‌آوری اطلاعات امنیتی، همکاری در مبارزه علیه تروریسم یکی از متحدان وفادار امریکا در منطقه بوده است.

به‌رغم همه فشار‌های سیاسی ریاض بر امان، اردن تصمیم گرفت این دادگاه را برگزار کند. یکی از مقامات غربی که ترجیح داده نامش فاش نشود در گفتگو با روزنامه نیویورک‌تایمز اعلام کرده، بعد از دستگیری باسم عوض‌الله در ماه آوریل، ریاض ۴ هواپیمای جت به همراه تعداد زیادی از مقاماتش را به اردن اعزام کرد تا عوض‌الله را تحویل گرفته و به عربستان بازگرداند.

او می‌گوید ریاست این هیات عربستانی بر عهده فیصل بن فرحان، وزیر امورخارجه عربستان بوده است و برخی مقامات ارشد عربستانی از دفتر محمد بن‌سلمان نیز در این سفر حضور داشته‌اند. بعد از آن، وزیر اطلاعات عربستان سعودی نیز به اردن رفت و ۵ روز در این کشور اقامت کرد تا بر پادشاهی اردن فشار وارد کند تا بلکه عوض‌الله آزاد شود.

مقامات عربستانی تایید کرده‌اند که هیاتی از سوی این کشور به اردن سفر کرده، اما گفته‌اند هدف از سفر این هیات اعلام همبستگی با ملک‌عبدالله بوده است. آن‌ها همچنین هرگونه تلاش عربستان سعودی برای آزاد‌سازی عوض‌الله را تکذیب کرده‌اند.

بروس ریدل، یکی از مقام‌های اطلاعاتی سابق امریکا معتقد است: «عربستانی‌ها از این جهت برای آزادی عوض‌الله فشار وارد کرده‌اند، چون می‌دانند او ممکن است اطلاعاتی را فاش کند. بنابراین تلاش می‌کنند او را به عربستان بازگردانند».

ریدل که سابق بر این برای سازمان سیای امریکا کار می‌کرد، می‌گوید پس از اینکه ویلیام برنز، رییس فعلی سازمان سیا و سفیر اسبق امریکا در اردن از کاخ سفید خواست در این موضوع مداخله کند، ملک‌عبدالله جرات کرد و از تحویل دادن عوض‌الله به سعودی‌ها سرباز زد. البته سازمان سیا در خصوص هرگونه مداخله در این موضوع، اظهارنظری نداشته است.

اما جو بایدن، رییس‌جمهوری امریکا در تماس تلفنی‌اش با ملک‌عبدالله که درست زمان حضور وزیر اطلاعات عربستان در اردن انجام شد، حمایت امریکا از اردن را اعلام کرد و قرار است ملک‌عبدالله ماه آینده برای دیدار با جو بایدن به امریکا سفر کند.

کاملا مشخص است که این نوع از حمایت‌های دولت امریکا از کشوری نظیر اردن که در ماه آوریل گذشته انجام شد، در دولتی شبیه به دولت ترامپ هرگز انجام نمی‌شد، چراکه در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ، روابط امریکا و اردن در بدترین وضعیت خود طی دهه‌های گذشته قرار گرفته بود.

اردن در ابتدای بحران اخیر از دخالت و نفوذ یک مقام عربستانی در نقشه سرنگونی پادشاهی اردن سخن به میان آورد، اما نام این مقام عربستانی را فاش نکرد و ترجیح داد در این خصوص احتیاط کند. صد‌ها هزار اردنی در شرکت‌های مختلف عربستان سعودی مشغول به کار هستند و اگر عربستان تصمیم بگیرد این اتباع اردنی را از کشور اخراج کند، اقتصاد اردن با خطر فروپاشی مواجه خواهد شد.

باسم عوض‌الله که در حال حاضر مشاور اقتصادی بن سلمان است، زمانی یکی از افراد مورد وثوق خاندان پادشاهی اردن بود و در برهه‌ای به عنوان وزیر اقتصاد و در دوره‌ای دیگر به عنوان رییس دربار پادشاهی ملک عبدالله مشغول به کار بود. او سه تابعیت عربستانی، اردنی و امریکایی دارد.

دادگاه عوض‌الله پشت در‌های بسته برگزار شد، اما ویدیویی که از جلسه دادگاه به بیرون درز کرده نشان می‌دهد که عوض‌الله با ظاهری آشفته در حالی که لباس آبی روشن زندان را به تن داشته و دستانش را نیز از پشت بسته بودند، وارد صحن دادگاه شده است. بروس ریدل معتقد است عوض‌الله که اقتصاددان برجسته‌ای است به واسطه مشاغلی که داشته، نه تنها دانش گسترده‌ای درباره سیاست‌های اقتصادی عربستان سعودی دارد، بلکه با زوایای اقتصاد اردن و طرح‌های اقتصادی این کشور نیز آشناست.

بروس ریدل که کتابی درباره روابط اردن و امریکا نوشته، می‌گوید: «اگر در پایان این ماجرا معامله‌ای انجام شود یا اینکه عوض‌الله در دادگاه محکوم و به انگلیس تبعید شود و اسرارش را پیش خود نگه دارد، اصلا متعجب نخواهم شد.» عوض‌الله متهم است که طی همکاری با شاهزاده حمزه، برای بی‌ثبات‌کردن اردن تلاش کرده است. اما یکی از اسرار این پرونده عجیب این است که عوض‌الله برای انجام این کار چه انگیزه‌ای داشته است؟

اردن که اکثریت جمعیتش را فلسطینی‌ها تشکیل می‌دهند یکی از کشور‌های عربی بود که با مفاد اساسی توافقنامه پیشنهادی دونالد ترامپ به اعراب برای صلح با اسراییل، مخالفت می‌کرد. یکی از بزرگ‌ترین اتفاقات آن توافقنامه، همکاری امارات متحده عربی، نزدیک‌ترین متحد عربستان، با اسراییل بود. اردن بیم دارد که توافقنامه عادی‌سازی روابط با اسراییل شانس تشکیل یک کشور فلسطینی، آن‌گونه که در معاهده صلح سال ۱۹۹۴ درج شده بود را از میان ببرد.

براساس کیفرخواستی که در دادگاه خوانده شد، هدف از این توطئه، بی‌ثبات کردن اردن و حمایت از شاهزاده حمزه برای پادشاه شدن بود. اگرچه در ابتدا رسانه‌های اردنی از یک کودتا در کشور سخن به میان آوردند، اما مقامات اطلاعاتی اعلام کرده‌اند که متهمان، افسران ارتش را به خدمت نگرفته‌اند و قبل از اینکه بتوانند ملک عبدالله را سرنگون کنند، بازداشت شده‌اند.

ملک عبدالله از سال ۱۹۹۹ تاکنون قدرت را در اردن در اختیار دارد. بروس ریدل معتقد است که عوض‌الله تنها براساس دستور مقامات عالیرتبه سعودی عمل می‌کرده است. به نظر می‌رسد که عربستان قصد داشته با این اقدام جایگاه ملک عبدالله اردن را به عنوان یک بازیگر مطرح در خاورمیانه متزلزل کند. از نظر سعودی‌ها، ملک عبدالله ضعیف نخواهد توانست در برابر سیاست‌های منطقه‌ای اعراب در قبال اسراییل و فلسطین بایستد.

شاهزاده حمزه ۴۱ ساله خلبان نیروی هوایی اردن است که از زمان نوجوانی و حیات پدرش، فکر می‌کرد روزی پادشاه خواهد شد. او نیز در این توطئه اقداماتی صورت دارد و از زمانی که در حبس خانگی به سر می‌برد ارتباطاتش محدود شده است، اما به نظر می‌رسد که به واسطه حفظ جایگاه و آبروی خاندان سلطنتی اردن، قرار نباشد برای او دادگاهی برگزار شود. در عوض کاخ پادشاهی اردن جلسه آشتی‌کنان خانوادگی برگزار کرد و شاهزاده حسن، برادر ملک حسین فقید، سازمان‌دهنده آن بود.

مدت کوتاهی بعد از برگزاری این جلسه، شاهزاده حسن بار دیگر ادعاهایش را علیه ملک عبدالله عنوان کرد. براساس کیفرخواستی که در دادگاه عوض‌الله قرائت شده، شاهزاده حمزه از طریق دیدار‌هایی با سران قبایل ناراضی و تشویق آن‌ها به اعتراض علیه پادشاه، سعی کرده ملک عبدالله را سرنگون کند.

حمزه، پسر ملک حسین و چهارمین و آخرین همسرش ملکه نور الحسین است. حمزه از همان کودکی برای پادشاهی مهیا می‌شد. اما سال ۱۹۹۹، وقتی که ملک حسین، در حال مرگ به واسطه ابتلا به سرطان بود، تصمیم گرفت ولیعهد خود را تغییر دهد. بنابراین شاهزاده حسن را که در آن زمان ولیعهد اردن بود، خلع کرده و شاهزاده عبدالله را به جای او نشاند.

اواخر همان سال، بعد از مرگ ملک حسین، شاهزاده عبدالله، پادشاه اردن شد. اردنی‌ها معتقدند شاهزاده حمزه از عمد در سخنرانی‌هایش از ادبیات و روش سخنرانی پدرش استفاده می‌کند و هرگز میلش برای پادشاهی کاهش نیافته است. علاوه بر این مادرش نیز همچنان مصر است که این پسرش بوده که باید پادشاه اردن می‌شده. اما بروس ریدل می‌گوید: «سوال این است که آیا اصل داستان همین است؟ حمزه مطمئنا برای زمان معینی در آینده سکوت خواهد کرد، اما بعید می‌دانم که میل و اشتیاقش به پادشاهی هرگز کاهش یابد».