منازعه ایران و آمریکا؛ چرا روسیه احساس خطر می‌کند؟

فرارو- همزمان با تشدید فشار‌های آمریکا علیه ایران، مواضع روسیه در حمایت از ایران صریح‌تر و بیشتر شده است. مقامات روسیه، بنا به دلایلی که به امنیت ملی کشورشان مربوط می‌شود، احساس می‌کنند فشار‌ها بر ایران از خط قرمز عبور کرده است.

به گزارش فرارو، معمولا در سطح جهان، سیاست خارجی روسیه با آمریکا جز در موارد محدود تناقضاتی دارد. در بعضی از کشور‌ها مثل ونزوئلا و سوریه، که آمریکا علنا و مستقیما برای براندازی رژیم‌های مستقر مداخله کرد، روسیه جلوی آمریکا ایستاد و حتی برای جلوگیری از موفقیت آمریکا، به این کشور‌ها نیروی نظامی اعزام کرد.

اکنون به نظر می‌رسد کشور دیگری در حال تبدیل شدن به نقطه اصطکاک روسیه و آمریکا است: جمهوری اسلامی ایران. از ماه مه تاکنون، لحن و ادبیات روسیه به طرز واضحی به نفع ایران تغییر کرده است. البته پیش از این هم روسیه اظهارات ضدایرانی بیان نمی‌کرد، اما به این وضوح هم از ایران در برابر آمریکا جانبداری نمی‌کرد.

سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، اخیرا اعلام کرده که کشورش حاضر است در فروش نفت به ایران کمک کند. علاوه بر این، الکساندر شرین، معاون اول کمیته دفاعی دومای روسیه، گفته است با توجه به استقرار سامانه موشکی «پاتریوت» آمریکایی در خاورمیانه، ایران به سامانه دفاع ضدهوایی «اس-۴۰۰» نیاز دارد. روز دوشنبه گذشته، آمریکا تحریم‌های جدیدی علیه برخی مقامات ارشد ایران اعمال کرد. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه، این تحریم‌ها را محکوم و از سختگیری اروپا علیه ایران هم ابراز تاسف کرد. این مقام روس، با بیان اینکه تحریم‌های یکجانبه آمریکا «غیرقانونی» است، افزود: «اکنون ما شاهد این هستیم که اعضای اروپایی برجام تحت تاثیر آمریکا در برخی از جنبه‌ها رویکرد سختگیرانه‌ای نسبت به ایران پیدا کرده‌اند، که این اتفاق نگران کننده‌ای است.» ریابکوف سپس افزود کشورش با تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران مقابله خواهد کرد.

ظاهرا مخالفت صریح و علنی روسیه با فشار‌های آمریکا علیه ایران، با سختگیری‌های فزاینده اروپا بر ایران بی‌ارتباط نیست. با آشکار شدن نشانه‌هایی از همگرایی اروپا و آمریکا در برابر ایران، روسیه احساس می‌کند سطح فشار‌ها بر ایران از خطوط قرمز عبور کرده است. اما این خطوط قرمز چیست؟

روسیه در ایران دو خط قرمز دارد که با منافع ملی‌اش ارتباط تنگاتنگی دارند. نخست: پس از انقلاب اسلامی ایران، روابط تهران و مسکو به تدریج رو به بهبودی گذاشت. هرچند که به دلیل حمایت شوروی از صدام حسین، در جنگ ایران و عراق، این روابط مدتی به سردی گرایید. فروپاشی شوروی و صعود ولادیمیر پوتین در روسیه، که آشکارا در پی احیای عظمت کشورش در برابر غرب است، در کنار افزایش تنش‌ها میان ایران و غرب به دلیل پرونده هسته‌ای، زمینه مناسبی برای تحکیم روابط ایران و روسیه فراهم کرد. با این حال، نباید این بهبودی را به معنای پدید آمدن اتحاد استراتژیک میان تهران و مسکو دانست. در سال‌هایی که ایران به دلیل مسئله هسته‌ای تحت تحریم بود، روسیه در این مورد مشخص با غرب همراهی کرد و حتی در دوره تحریم‌ها از تحویل سامانه موشکی اس-۳۰۰ به ایران خودداری کرد. این همراهی، از یک هدف استراتژیک روسیه خبر می‌دهد و آن از بین بردن احتمال ساخت تسلیحات هسته‌ای در ایران است. اگر چه ایران صریحا تاکید کرده که هرگز چنین تسلیحاتی نخواهد ساخت. اما طبیعی است که روسیه از احتمال مسلح شدن همسایه‌اش به تسلیحات استراتژیک نگران شود. خصوصا که این همسایه حداقل دو بار با روسیه جنگیده است. با این حال، با توجه به اینکه امروز آمریکا در پی نابود کردن تمام توانمندی‌های هسته‌ای ایران است، روسیه لزومی نمی‌بیند در این زمینه اقدامی انجام دهد. حال، اگر روسیه با غرب در مسئله ممانعت از ساخت تسلیحات هسته‌ای توسط ایران، همسو و موافق است، پس چرا این روز‌ها با فشار‌های آمریکا علیه ایران مخالفت می‌کند؟ خط قرمز دوم روسیه در ایران، به این پرسش پاسخ می‌دهد.

دوم؛ یکی از اصول فعلی سیاست خارجی روسیه این است که آمریکا و ناتو را از مرز‌های خود دور کند. در واقع روسیه مجدانه تلاش می‌کند از افزایش نفوذ آمریکا در کشور‌های همسایه‌اش جلوگیری کند. زمانی که نظام طرفدار روسیه در اکراین سقوط کرد و معلوم شد که نظام بعدی در کیف طرفدار آمریکا خواهد بود، روسیه نه تنها برای جلوگیری از این امر مداخله کرد، بلکه حتی شبه جزیره کریمه را هم تصرف کرد. همین ماجرا، به نحوی دیگر در سوریه و ونزوئلا تکرار شد. اگر روسیه نگذاشت در ونزوئلا و سوریه که فرسنگ‌ها با مرزش فاصله دارند، یک نظام طرفدار آمریکا سر کار بیاید، آیا قبول می‌کند در کشوری که با آن مرز مشترک دارد، یک نظام طرفدار آمریکا روی کار بیاید؟!

همزمان با قطع صادرات نفت ایران در ماه مه، لحن روسیه کاملا تغییر کرد. ظاهرا مقامات روسیه به این ارزیابی رسیده‌اند که هدف نهایی آمریکا در ایران، «تغییر رژیم» است. شاید به همین دلیل است که زمیر کابولوف، دیپلمات ارشد در وزارت خارجه روسیه، روز چهارشنبه به رسانه‌ها گفت در صورت اقدام نظامی آمریکا علیه ایران، روسیه به حمایت از تهران خواهد پرداخت. بدیهی است که روسیه هنوز جولان آمریکا در ایران در دوره نظام پهلوی را فراموش نکرده است. در آن زمان، آمریکا در مرز‌های ایران و شوروی ایستگاه‌های اطلاعاتی و نظامی داشت. در دهه ۱۹۷۰، حدود ۵۲ هزار آمریکایی در ایران زندگی می‌کردند که بسیاری از آنان پیمانکاران نظامی بودند. در ۲۸ نوامبر ۱۹۷۳، یک جنگنده میگ ۲۱ شوروی، به یک جت جاسوسی ایرانی بر فراز خاک شوروی حمله و آن را سرنگون کرد. بعد‌ها معلوم شد که دو خلبان ایرانی و آمریکایی این جت را هدایت می‌کردند.