نقش آموزش تفکر صحیح در موفقیت تحصیلی دانش آموزان

سینا تهرانی مشاور و مدرس مهارت های موفقیت تحصیلی و کنکور از اهمیت آموزش تفکر کردن در دستیابی دانش آموزان به موفقیت های تحصیلی و شغلی در مسیر زندگی شان می گوید.

این مشاور رتبه های برتر کنکور و عضو گروه متخصصین درس زندگی معتقد است: وظیفه مدارس و به ویژه والدین و معلمین دانش آموزان این است که به آنها مهارت های تفکر کردن را بیاموزند تا یادگیری به یک تجربه شگفت انگیز و مهیج برای آنها تبدیل شود. تجربه ای که می تواند و باید یک عمر دوام بیاورد. به این ترتیب مدرسه به جای اینکه محیطی ملال آور و کسل کننده باشد که دانش آموزان آرزوی رهایی از آن را داشته باشند، به محیطی الهام بخش تبدیل می گردد، محیطی که شعله اشتیاق به یادگیری را در آنها فروزان تر می سازد.

از نگاه سینا تهرانی، امروزه محیط های آموزشی اصرار دارند تا حجم عظیمی از اطلاعات را به دانش آموزان منتقل کنند که از حفظ کردنشان کار دشواری است و باعث بی میلی و انزجار بچه ها می شود اما وقتی دنیای تفکر را پیش روی دانش آموزان می گشاییم و به آنها نشان می دهیم که معزشان واقعاً چقدر قدرتمند و فوق العاده است، آنها در نهایت شگفتی مجذوب فرآیند کامل یادگیری شده و دروس مختلف را بخوبی فرا می گیرند.

او با اشاره به یکی از دانش آموزان خود می گوید: دانش آموزی که از نظر همکلاسی ها و معلم فیزیکش به بی استعدادی در این درس محکوم شده بود وقتی در جلسات تدریس آموزش مهارت های فکر کردن، روش مطالعه این درس و تفکر صحیح در حل مسائل و پرسش های چهارگزینه ای فیزیک را آموخت، در کوتاه ترین زمان ممکن و بدون استفاده از فرمول های فراوان و مخرّب تستی و صرفاً با تکیه بر فرمول های کتاب درسی مسائل را در کوتاهترین زمان ممکن حل می کرد.

سیناتهرانی معتقد است، در برنامه های آموزشی مدارس، جایی برای خلاقیت و تفکر صحیح وجود ندارد. از منظر وی در محیطی که صرفاً برای چیزهای قابل سنجش و آزمایش، ارزش قائل می شوند، فضای کمی برای بچه ها باقی می ماند تا دنیای خود را به گونه ای تخیلی و خلاق جست و جو کنند؛ بنابراین باید فعالیت هایی در برنامه آموزشی مدارس گنجانده شود که بخش خلاق ذهن دانش آموزان را تقویت کند.

این مشاور برجسته تحصیلی با طرح سوالی مهم می گوید: مردم اغلب در گوشه و کنار از من می پرسند چرا تفکر کردن مهم است؟

من به آنها اینگونه پاسخ می دهم که فکر کردن باعث می شود دانش آموزان بجای ساعتها مطالعه و یادگیری طوطی وار آگاهانه به کاری خلاقانه دست بزنند و مفاهیم اصلی کتب درسی را استخراج نمایند. مفاهیمی که به شدت مورد توجه طراحان سوالات کنکور سراسری است. تفکر صحیح مزایای زیادی برای معلمان و دانش آموزان دارد که می توان به برخی از آنها اشاره نمود:

اینکه بچه ها احساس کنند خودشان مالک یادگیری هستند اهمیت فراوانی دارد نه اینکه حجم عظیمی از فرمول های بی ارزش و تستی را بسوی آنها سرازیر کنیم و توقع داشته باشیم که در حل مسائل معجزه کنند. یافتن یک موضوع تازه یا کشف ایده ها، افکار بکر و اصیل، به طرز باور نکردنی برای دانش آموزان، مهیج و تحریک کننده است. به عنوان نمونه وقتی به چند تن از دانش آموزانم در جلسات مشاوره روش صحیح تفکر در حل پرسش های قرابت معنایی ادبیات، آرایه ها، زبان فارسی، عربی و زبان را آموختم؛ آنها به دنبال کشف روشهای بهتری رفتند و اتفاقاً به تکنیک های سریع تر و بهتری نیز دست یافتند که شخص مرا نیز متحیّر ساخته بود.

اگر بتوانیم کاری کنیم که دانش آموزان نه با حفظ کردن و بیان طوطی وار، بلکه از طریق خودیابی و تفکر، مطالب را بیاموزند. آنگاه آنها قادر خواهند بود تا دانش یا مهارت های جدید خود را در جهت دستیابی به موفقیت های تحصیلی، فردی، شغلی و ... بکار گرفته و در آینده تبدیل به انسان هایی موفق و تاثیرگذار در جامعه خود شوند.

این متخصص مهارت های موفقیت تحصیلی می گوید: فکر کردن یک فرآیند کاملاً فردی است هیچ دونفری همانند هم نمی اندیشند یا افکار و ایده هایی یکسان ندارند. در نتیجه با پرورش مهارت های تفکر در دانش آموزان باعث می شویم تا آنها خود را جویندگان دانش و متفکران مستقل تلقی کنند و همین امر باعث افزایش اعتماد به نفس آنها می گردد، که نقشی بسیار مهم در موفقیت های آینده آنها ایفا خواهد کرد.

آقای تهرانی معتقد است؛ یادگیری به روشی آگاهانه و هوشیارانه و از طریق کاوش و اکتشاف در مفاهیم درسی، به معلمان کمک می کند در هر زمانی بر اساس سطح دانش کلاس کار کنند. دست یابی به موضوعات از طریق مهارت های تفکر صحیح، ما را قادر می سازد دریابیم که دانش آموزان مان در حال حاضر چه می دانند و با علم به این دانسته ها ما می توانیم بر سطح توانایی ها و دانش قبلی آنها بیفزاییم.

مهارت های تفکر فرصت فوق العاده ای به ما می دهند تا کار را برای دانش آموزان مان متمایز کنیم. یک دانش آموز ممکن است صرفاً در ابتدایی ترین سطوح فکری باشد حال آنکه دانش آموزی دیگر در استانداردی بالاتر و پیچیده تر از قدرت تفکر خود استفاده کند. باید در نظر داشته باشیم که این تفاوت ضرورتاً به میزان توانایی تحصیلی دانش آموزان مرتبط نیست بلکه باید گفت توانایی استفاده موثرتر از مغز چیزی بیشتر و فراتر از بهره هوشی یا همان آی کیو است و همین امر است که باعث می شود تا دانش آموزانی داشته باشیم که علیرغم هوش پایین تر در کنکور سراسری و امتحانات مدرسه به موفقیت های بهتری نسبت به دانش اموزان با بهره هوشی بالاتر رسیده باشند.

سینا تهرانی با بیان تجربه ای از دانش آموزان خود در این زمینه می گوید: دانش آموزی داشتم که والدینش در خوشبینانه ترین حالت ممکن قبولی در یکی از رشته های کاردانی گروه علوم تجربی را برایش متصور بودند اما او با بکار بستن تکنیک هایی که در روش تفکر کردن و استخراج مفاهیم کتب درسی آموخته بود و نیز با تلاش مستمر خود، پدر و مادر پزشکش را متحّیر ساخت و در رشته پزشکی دانشگاه شهیدبهشتی پذیرفته شد.

از نگاه آقای تهرانی؛ تفکر بخشی اساسی و حیاتی در ایجاد حس همدلی با دیگران است و مهارتی است که با گذشت زمان و تمرین، پرورش می یابد. هنگامی دانش آموزان موفق می شوند حس همدلی را درک کنند که در مورد تاثیر اعمال و رفتارشان بر دیگران فکر کنند. این موضوع نقش مهم و حیاتی در ایجاد و حفظ روابط خوب هم در کلاس درس و هم در دنیای خارج از مدرسه ایفا می کند. به عنوان مثال فقدان حس همدلی باعث می شود تا برخی از دانش آموزان به هم کلاسی ها و حتی دوستان صمیمی خود نگویند که مشاور تحصیلی یا دبیر کنکور داشته اند و حتی بعد از کسب رتبه های عالی در کنکور سراسری نیز، داشتن مشاور یا دبیران خصوصی را به شدت انکار کنند زیرا تصور می کنند اعتراف به اینکه با کمک های افراد متخصص به موفقیت دست یافته اند ارزش کارشان را زیر سوال می برد و گاهی نیز مجبور می شوند برای فرار از واقعیت ها کدهای اشتباه به دیگران بدهند و موفقیت خود را حاصل عواملی بدانند که از نگاه دیگران محال است باعث موفقیت آنها شده باشد.

آموزش مهارت های تفکر صحیح دانش آموزان را قادر می سازد تا رویکردی خردمندانه و عملی نسبت به زندگی داشته باشند. آنها چه در مدرسه و چه زمانی که وارد دنیای واقعی می شوند، مدام با مشکلاتی مواجه هستند که باید حل شوند، یافتن راه حل های عملی و عاقلانه برای مسائلی که با آنها مواجه می گردند، بخش مهم و حیاتی فراگیری نحوه برخورد با چالش های زندگی است. سیناتهرانی معتقد است، این رویکرد خردمندانه، نقش مهمی در نگرش کلی وی نسبت به امر آموزش مهارتهای تفکر صحیح و روشهای مطالعه و تست زنی مبتنی بر این تفکر داشته است.

از دیدگاه سینا تهرانی یکی از مهم ترین عوامل در تفکر عالی، داشتن توانایی فراوان در ایجاد تمرکز و توجه است. اگر دانش آموزان بتوانند تمرکز و توجه خوبی داشته باشند، تاثیر بسیار زیادی بر یادگیری آنها در کل تجربه ی تحصیلی شان خواهد داشت و پس از اتمام مدرسه نیز، شانس موفقیت آنها را نیز افزایش خواهد داد. یکی از دانش آموزانم که اکنون دانشجوی سال دوم رشته مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف است می گفت: آقای تهرانی من تصور می کردم روش تفکر مثبت تنها مناسب موفقیت در کنکور است اما اکنون در دانشگاه به خوبی از آن بهره می گیرم و همین امر درس خواندن را برایم بسیار جذاب و راحت تر کرده است و ایده های بسیار خوبی نیز در تحصیلات و زندگی به ذهنم خطور می کند که براحتی می توانم آنها را پردازش و در مسیر دلخواهم هدایت نمایم.

باهوش ترین بچه ها لزوماً در فکر کردن بهترین نیستند. از منظر این مشاور تحصیلی، برخی از دانش آموزان در تصمیم گیری های خردمندانه و منطقی نسبت به مسائل و مشکلاتی که با آنها مواجه می شوند، بسیار خوب عمل می کنند در حالیکه ممکن است لزوماً باهوش ترین دانش آموزان در زمینه تحصیلی نباشند. بچه های دیگر در کارهای گروهی، به ویژه در تکالیف مباحثه ای که نقش مهمی در توسعه و پرورش مهارت های تفکر دارد، بی نهایت با استعداد می باشند. وقتی معلمان دانش آموزان را در کلاس درس به تفکر کردن ترغیب می کنند، باید به این نکته توجه داشته باشند که دانش آموزان مختلف در انواع مختلف تفکر، مهارت دارند. بعضی از آنها در حل مسائل ریاضیات موفق اند و برخی در تحلیل مسائل فیزیک و یا دروس عمومی. این وظیفه دبیران و مشاورین تحصیلی است که به دانش آموزان در یادگیری و نحوه بهتر فکر کردن کمک کنند.

به عقیده سیناتهرانی مهارت های فکر کردن را می توان هم بصورت یک برنامه درسی مجزا و هم بصورت بخش جدایی ناپذیر از همه موضوعات برنامه درسی، آموزش داد. باید دانش آموزان را به کمک تکنیک هایی خاص به سوی بحث و گفت و گوی درونی در نیمکره راست مغزشان ترغیب نمود. آنها باید روشهای سازماندهی کردن اطلاعات مفید و مفهومی دروس را بیاموزند. دانش آموز لازم است متدهای خلاصه نویسی و درک مفاهیم اصلی و کلیدی دروس را که کمک بسزایی در افزایش مهارت وی در حل مسائل و تست زنی می کند فرابگیرد. معلمان و مشاوران تحصیلی باید با بهره گیری از روشهای پیشرفته تدریس و برنامه ریزی درسی آزادی عمل لازم را به دانش آموزان برای استفاده از قدرت تفکر خود بدهند، زیرا آزادانه فکر کردن باعث می شود تا بچه ها به شیوه هایی غیرمعمول فکر کرده و از قدرت خلاقیت خود در حل مسائل و مشکلات بهره بگیرند.

به عقیده سینا تهرانی یکی از روش هایی که انگیزه دانش آموزان را برای فراگیری تفکر کردن افزایش می دهد این است که برای آنها چالش های جدیدی ایجاد کنیم. این کار حس رقابت طبیعی و سالم میان دانش آموزان را شکوفا می کند و در ترغیب تفکر خوب به اندازه پرورش رفتار خوب مفید است.

این مشاور تحصیلی با بیان یکی از تجربیات خود می گوید: در راستای ترغیب دانش آموزان به تفکر کردن، روزی یک پرسش چندگزینه ای از مسائل درس شیمی برایشان طرح کردم، سپس از آنها خواستم که آنرا حل کنند تا ببینیم چه کسی بیشترین تعداد راه حل های ممکن را پیدا می کند. خوشبختانه بچه ها به چالش انجام یک فعالیت در مدت زمانی معین به خوبی واکنش نشان دادند. در مراحل بعدی مدت زمان را کاهش دادم تا نیمکره راست مغز آنها را در محدودیت زمانی قرار دهم اینکار باعث می شد تا قدرت خلاقیت دانش آموزان شکوفاتر شود، در پایان نتیجه بسیار شگفت انگیز بود زیرا راه حل های جدید و بسیار خوبی در حل مسائل بدست آمد، راه حل هایی کوتاه که در هیچ کتاب کنکوری یافت نمی شود و شاید به ذهن بهترین اساتید شیمی هم نرسیده باشد.

سیناتهرانی در این خصوص به نکته بسیار مهمی اشاره می کند و می گوید: باید توجه داشته باشیم که تفکر را برای دانش آموزان دست یافتنی کنیم زیرا ارائه مسائلی که حل آنها برای آنها سخت و دشوار باشد، نه تنها بی فایده است بلکه باعث بی انگیزه شدن آنها می شود. کلید موفقیت مشاورین تحصیلی و دبیران در این است که تکالیف را به اندازه ای دشوار کنند که بتواند چالشی برای دانش آموزان ایجاد کند اما انجام این تکالیف نباید آنقدر سخت و پیچیده باشد که بچه هایی که توانایی کمتری در فکر کردن دارند، از انجام دادن آن دلزده و منصرف شوند. با اینکار به دانش آموزان خود می گوییم که تا چه حد می خواهیم آنها را به چالش و مبارزه دعوت کنیم و از این طریق باور خود را در مورد توانایی هایشان نشان خواهیم داد. من در این مواقع به آنها می گویم: این تکلیف واقعاً دشوار است اما می دانم همه ی شما چقدر باهوش و زیرک هستید. پس اطمینان دارم که می توانید آنرا انجام دهید.