وزير سابق امور خارجه با تاكيد بر اين‌كه مردم سوريه به مانند مردم ديگر كشورهايي كه در آنها بيداري اسلامي رخ داد، نسبت به ساختار و عملكرد حكومت خود معترض هستند، گفت: «مردم سوريه نيز مطالباتي دارند كه بايد حكومت به اين مطالبات توجه كند».
منوچهر متكي كه به دعوت نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه تهران، در دانشكده حقوق اين دانشگاه در موضوع «در سوريه چه مي‌گذرد» سخن مي‌گفت، با اشاره به اهميت تحولات سوريه و اين‌كه اين موضوع توجه كشورهاي منطقه و جهان را به خود جلب كرده است، با طرح اين سوال كه چه تشابهات و تفاوت‌هايي بين اتفاقات رخ داده در سوريه و ديگر تحولات رخ داده در كشورهاي منطقه وجود دارد؟ گفت: آنچه در سوريه رخ مي‌دهد و طي ماه‌هاي اخير ما در اين كشور شاهد بوده‌ايم، داراي چه سابقه‌اي است؟
وي در ادامه با اشاره به ويژگي‌هاي نظام سوريه اظهار كرد: تعريف از سوريه متفاوت از تعريف ديگر كشورهاي عربي در منطقه است. چه آنهايي كه داراي نظام اميري يا پادشاهي هستند و يا رژيم‌هايي كه داراي سيستم جمهوري بوده‌اند، مثل مصر و برخي ديگر از كشورهاي عربي.
متكي با بيان اين‌كه همواره در بين مردم سوريه اين موضوع مطرح بوده است كه ساز و كارهاي حكومت در سوريه ساز و كارهاي جامعي نيست و قانون اساسي در سوريه امكان مشاركت تمامي افراد را ايجاد نمي‌كند، گفت: از طرف ديگر جامعه‌ي سوريه مثل خيلي از جوامع عربي از يك بنيه قوي و اعتقادي اسلامي برخوردار است و مي‌توان گفت در زمينه‌ي مشاركت مدني و همچنين مظاهر و نگاه اسلامي، سلسله انتقاداتي به حكومت سوريه از دوران حافظ اسد مطرح بوده و هرجا اين اعتراضات با ظرفيت‌هاي بيروني و خارجي گره مي‌خورده، به ناآرامي‌ها در داخل سوريه منجر مي‌شده است و ما مي‌توانيم فهرستي را از اين موضوع در تاريخ سي و چند ساله‌ي اخير تهيه كنيم.
وي ادامه داد: در آسيب‌شناسي تحولات سوريه در مورد نارضايتي كه در بخش داخلي، مردم دارند، يك عقبه اين‌گونه‌اي وجود دارد.
وزيرسابق امور خارجه با طرح اين پرسش كه چرا در ماه‌هاي اخير بار ديگر اين تحولات در سوريه ايجاد شده است، به حوادث منطقه اشاره كرد و افزود: تاثير و تاثرات خيزش‌هاي مردمي در حوزه‌ي عربي از شمال آفريقا تا خاورميانه عربي را در بر گرفته و طبيعي است كه سوريه نيز به نوعي متاثر از اين تحولات باشد.
متكي با اشاره به تاثير اين تحولات در اتفاقات سوريه يادآور شد: بخشي از چرايي تحولات كنوني سوريه متاثر از كل قيامي است كه در حوزه‌ي عربي رخ داده است.
وي عامل سوم در تحولات سوريه را دخالت‌هاي خارجي، اعم از دخالت‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي دانست و گفت: اگر بخواهيم از اين دخالت‌ها منحني ترسيم كنيم، اين منحني بيانگر اين است كه اين دخالت‌ها رو به افزايش است و سير صعودي داشته است.
رييس سابق دستگاه ديپلماسي كشور در بيان تشابهات و تفاوت‌هاي تحولات اخير سوريه و ديگر نهضت‌هاي رخ داده در كشورهاي منطقه، تصريح كرد: در بحث تشابهات مردم سوريه مطالباتي دارند و مهم‌ترين اين مطالبات، ديده شدن مردم در تصميم‌گيري‌ها و مشاركت آنهاست و اين حق همه‌ي مردم كشورهاست.
متكي در ادامه با طرح اين پرسش كه چه اشكالي در اين ارتباط وجود دارد، توضيح داد: اولين مانع در راه تحقق اين مطالبه، مانع نرم‌افزاري است.
وي در ادامه با تاكيد بر اين‌كه مردم سوريه به مانند مردم ديگر كشورهايي كه در آنها بيداري اسلامي رخ داد، نسبت به ساختار و عملكرد حكومت خود معترض هستند، گفت: مردم سوريه نيز مطالباتي دارند كه بايد حكومت به اين مطالبات توجه كند.
وزير سابق امور خارجه در تحليل نهضت‌هاي رخ داده در ديگر كشورهاي عربي و منطقه اظهاركرد: هيچ تحرك بيروني، منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي عامل ورود تحولات رخ داده، مثلا در تونس نبود. هيچ تشكيلات و حزبي چه اسلامي و غيراسلامي در داخل اين كشور عامل بروز اين اتفاق نبود و هيچ‌كس نمي‌تواند مدعي شود كه مثلا ما حركت عظيم مردم مصر يا تونس را ايجاد كرديم. رهبران احزاب و گروه‌ها فاصله‌ي زيادي با مردم داشتند و حتي پيش‌بيني نمي‌كردند چنين تحولاتي رخ دهد.
وي ادامه داد: هيچ چهره‌ي سياسي نيست كه بگويد ما اين نهضت را در ليبي، يمن يا مصر ايجاد كرده‌ايم و يا اين‌كه غربي‌ها مدعي شوند كه آنها اين تحولات را در مصر يا تونس ايجاد كرده‌اند. همان‌طور كه گفتم برخي از رهبران احزاب در اين تحولات از مردم فاصله داشتند و گاهي در جاده خاكي مي‌زدند.
وي در ادامه افزود: اخواني‌ها كه بيشترين سهم را در مبارزات مصر در سبد خود قرار دادند، در هفته‌هاي نخست قيام مصاحبه‌هايي را مي‌كردند و مي‌گفتند كه ما نمي‌خواهيم تندروي كنيم و همه چيز را به هم بريزيم و در واقع به غرب سيگنال مي‌دادند؛ چون تصورشان اين بود كه نمي‌توان خارج از اراده‌ي غرب كاري كرد و در ذهنشان اين نبود كه بتوان حسني مبارك را سرنگون كرد. در مذاكرات با معاون رييس‌جمهور شركت كردند، ولي جوانان مصري در ميدان التحرير موضع‌گيري سختي كردند و گفتند ما نماينده‌اي در مذاكرات نداريم. آنها پس از اين موضع‌گيري از اتاق مذاكره بيرون آمدند و گفتند ما مذاكره نمي‌كرديم، فقط مطالبات جوانان را بيان مي‌كرديم.
متكي در ادامه با اين جمع‌بندي كه حركت‌هاي رخ داده در اين كشورها خودجوش بوده است، ادامه داد: اين توضيح را براي اين دادم كه بگويم جنس اتفاقاتي كه در سوريه در حال رخ دادن است، قدري متفاوت با ديگر كشورهاست. شما در تظاهرات سنگين بحريني‌ها، مصري‌ها و تونسي‌ها يك عنصر خارجي را نمي‌ديديد. تحريك بيروني وجود نداشت. يك سلاح خارجي نمي‌ديديد و حركت مسلحانه نبود، اما در سوريه اين چيزها را مي‌بينيم. سخنگويان وزارت خارجه آمريكا مي‌آيند مصاحبه مي‌كنند و مي‌گويند چرا سوريه از ما ناراحت است به خاطر اين‌كه از مخالفان آن حمايت مي‌كنيم؟
وزير سابق امور خارجه گفت: در دوماه اخير يك رغبت ويژه‌اي را از بلوك غرب و عوامل منطقه‌اي آن براي سقوط رژيم سوريه مي‌بينيم. البته هر رژيمي ممكن است توسط مردم خود ساقط شود و رژيم ديگري بر سر كار بيايد، اما آنچه كه حساسيت‌برانگيز است، اين است كه از بيرون چه كساني به دنبال ساقط كردن رژيم هستند و اهداف اين موضوع نيز بايد شناسايي شود.
وي تصريح كرد: در سال 2008 آنها در آناپليس جمع شدند و جرج بوش در آنجا گفت كه قضيه‌ي اسراييل و فلسطيني‌ها امسال تمام مي‌شود؛ در حالي كه هيچ اتفاقي در جهت اهداف آمريكا رخ نداد. اوباما در اولين سخنراني خود در سازمان ملل مطرح كرد كه ما سال ديگر در حالي در مجمع عمومي سازمان ملل حضور پيدا مي‌كنيم كه مساله‌ي فلسطين را حل كرده‌ايم. اكنون چندين سال گذشته است و طي چهار سال گذشته ما شاهد دو جنگ متقارن در اين منطقه بوده‌ايم كه آغازگر هر دو جنگ رژيم صهيونيستي بوده و در هردو آنها نيز شكست خورده است.
وي ادامه داد: ما هرچه نگاه مي‌كنيم وضع رژيم صهيونيستي طي سال‌هاي اخير كه آمريكا نيز در افغانستان و عراق درگير بوده است، بدتر شده است. رژيم صهيونيستي روز به روز شكسته‌تر شده است و آنها اين تحليل را دارند كه عقبه‌هاي مقاومت در برابر رژيم صهيونيستي بايد شكسته شود و سوريه را خط مقدم عقبه‌ي حمايت از مقاومت مي‌دانند و از نگاه آنها بايد اين شريان قطع شود.
متكي در ادامه گفت: زماني كه ملك فهد در عربستان پادشاه بود و ملك عبدالله وليعهد بود مي‌گفتند ملك عبدالله چهره‌ي جديدي است كه بنا دارد اصلاحات سياسي و اجتماعي در جامعه‌ي عربستان ايجاد كند. اصلاحات او چه بود؟ مثل اين‌كه مي‌آيد نطق مي‌كند كه قرار است از اين به بعد اجازه دهيم خانم‌ها رانندگي كنند.
وي ادامه داد: كشوري كه وضعيت آن اين‌گونه است و نيروهاي نظامي اش مردم بحرين را سركوب مي‌كنند، در كشوري كه كمترين اجازه‌ي مخالفت‌خواني داده نمي‌شود ، چطور در مورد كشور سوريه مي‌گويد كه مي‌خواهد مردم سوريه به حق و حقوق خود برسند. اين حرف و باور آن سنگين است. بازي‌هاي پشت پرده‌اي در اين ماجرا وجود دارد كه بايد مواظب بود، از جمله اين‌كه عقبه‌ي حمايت از مقاومت از بين برود.
رييس سابق دستگاه ديپلماسي كشور افزود: تا زماني كه حزب‌الله لبنان در برابر زورگويي‌ها و تجاوزات اسراييل مثل كوه ايستاده است، آنها قادر نيستند سياست‌هاي خود را ادامه دهند و اين مقاومت باعث شده معادلات آنها به هم بريزد و همان‌طور كه گفتم يكي از اهداف اين است كه عقبه‌ي حمايت از مقاومت از بين برود.
متكي در ادامه با اشاره به پذيرش طرح اتحاديه عرب از سوي سوريه با ايجاد اصلاحاتي، گفت: حكومت سوريه بايد به مطالبات مردم خود توجه كند و ديديم كه بشار اسد آمد و صادقانه اعتراف كرد كه در آغاز راه اشتباه كرده است و برخورد خشن توسط نيروهاي سوري با معترضين را اشتباه دانست و اين در حايل است كه حسني مبارك و علي عبدالله صالح در برابر مطالبات مردم خود يك بار نگفتند كه ما مطالبات شما را سازماندهي مي‌كنيم.
وي در ادامه با اشاره به پذيرش طرح اتحاديه عرب از سوي سوريه با انجام اصلاحاتي گفت: اين پذيرش نشان دهنده‌ي ظرفيت سياسي در سوريه در برخورد با يك بحران در قالب منطقي است.
وي افزود: ما يك شتاب خاصي را در برخي از كشورهاي منطقه با رهبري آمريكا و با طراحي اسراييل براي برخي از مداخلات نظامي در سوريه مي‌بينيم و اگر چنين مداخله‌اي صورت بگيرد، تاسف زيادي را بر منطقه خواهد گذاشت.
وي گفت: كساني صحبت از مداخله نظامي در سوريه مي‌كنند كه قدمي براي دفاع از مردم مصر و بحرين برنداشتند و اين عجيب است و اين طرح يك طرح فرا منطقه‌اي است و چنانچه اين اشتباه استراتژيك صورت بگيرد، نه تنها كشور درگير و كشورهاي درگير شونده از اين اتفاق متاثر مي‌شوند، بلكه تمام كشورهاي منطقه به شكل مستقيم و غير مستقيم متاثر از اين تحولات و ناگزير به اتخاذ موضع مي‌شوند.
وي افزود: برخي از كشورهاي منطقه بايد توجه كنند كه اصرار بيش از حد آنها براي دخالت در امور سوريه تداعي كننده اعمال سياست‌هاي غرب از سوي آنهاست؛ كه اين شايسته‌ي آنها نيست.
متكي در ادامه صحبت‌هاي خود به سوالات دانشجويان كه به صورت مكتوب مطرح مي‌شد، پاسخ داد.
وي در پاسخ به اين سوال كه آيا بين سياست حاكميت و دولت در مورد سوريه تعارض و تفاوتي وجود دارد، گفت: من فكر مي‌كنم درنگاه دو وجهي جاري در ايران چه نگاهي كه در حوزه‌هاي رسمي ، دولتي و از سوي نظام مطرح است و چه نگاهي كه در بين بخشي از صاحب‌نظران مطرح است و مورد تحليل قرار مي‌گيرد، اشتراكات زيادي وجود دارد.
وي خاطرنشان كرد: در اين نگاه دو وجهي بر توجه به مطالبات مردم سوريه و اين‌كه دولت سوريه بايد به مطالبات مردم كشورش توجه كند، تاكيد مي‌شود، از طرفي ديگر تعامل خوبي كه ما با سوريه داريم اين امكان را به ما مي‌دهد كه پيشنهادات و توصيه‌هاي خود را به عنوان يك دولت با سوريه مطرح كنيم .
وي ادامه داد: زير ساخت بخشي از اين نگاه اين است كه اگر به مطالبات مردم توجه نشود، حكومت سوريه دچار مشكل مي‌شود و من تا آنجا كه مي‌دانم اين بخش يعني توصيه به حكومت سوريه جهت توجه به مطالبات مردم به عنوان وظيفه صورت پذيرفته و مي‌گيرد و وجه دوم در بحث تعامل با سوريه اين است كه ما معتقديم كه بايد سوريه در برابر مداخلات خارجي در امور داخلي خود مقاومت كند، چون در اين بخش عقب نشيني حدي ندارد و اگر عقب نشيني كند، بايد تا آخر خط برود و ما از مقاومت سوريه در برابر دخالت هاي خارجي دفاع مي‌كنيم.
وي در بخش ديگري از سخنان خود در مورد تحولات رخ داده در كشورهاي منطقه و بيداري اسلامي گفت: من معتقدم كه مي‌توان ديگر بيداري اسلامي را نهضت اسلامي ناميد، چون دارد، شناسنامه‌دار مي‌شود.
متكي همچنين در پاسخ به اين سوال كه آيا دولت سوريه توان انجام اصلاحات واقعي در داخل كشور خود را دارد، گفت: سوريه راهي جز توجه به اصلاحات و برآوردن مطالبات ندارد و آنچه را كه به مردم خود قول داده، بايد عملي كند. در مورد اين كه آيا قادر است، انجام بدهد يا نه، اعلام كرده كه مصمم است و گام‌هاي اوليه نيز برداشته شده است كه محوراصلي آن زمينه سازي براي مشاركت همه‌ي مردم در سرنوشت خود است.
وي در پاسخ به اين سوال كه تفاوت حزب بعث سوريه و حزب بعث عراق در چيست؟ گفت: مباني مشتركي در دو حزب بعث در عراق و سوريه وجود داشت، ولي وقتي كه صدام مسير نادرستي را طي كرد سوريه عليه او موضع گيري كرد و مخالف او بود و مي‌گفتند انحراف از مباني حزب بعث است، از جمله اقدامي كه صدام در مورد ايران انجام داد.
وي تصريح كرد: در واقع آنها تفاوت‌هاي محوري در عملكردها، سياست‌ها و موضع‌گيري‌هايشان داشته‌اند. از جمله يكي از اختلافات محوري آنها ايران بود، ولي مباني مشتركي داشتند.
متكي در ادامه در پاسخ به سوالي درمورد سياست‌هاي اخير تركيه در مورد حوادث منطقه، گفت: من در دو سه ماه گذشته در مورد سياست‌هاي اخير تركيه خيلي صحبت كرده‌ام و معتقدم كه تركيه و مقامات حاكم درآنها نيازمند بازنگري در سياست‌هاي چند ماه اخير خود هستند.
وي ادامه داد: تركيه با اين اقدامات مقداري جايگاه خود را تنزل مي‌دهد و در واقع مي‌توان گفت كه در دو سه ماه اخير سياست‌هاي تركيه در منطقه قابل دفاع نيست و بايد در اين سياست‌ها اول به خاطر خودش و دوم تصويري كه از وي در منطقه منعكس مي‌شود، تجديد نظر كند.
وي در پاسخ به اين سوال كه گفته مي‌شود عربستان يكي از ابعاد پشت قضاياي حوادث سوريه است با تاييد اين موضوع گفت: در عراق، عربستان كارنامه‌ي سياهي دارد و در قبال خود سوريه نيز خوب عمل نكرده است و از طرفي مي‌بينيم كه در قضاياي داخلي سوريه جسد فردي صعودي كه مسلح و نظامي بوده پيدا مي شود و از طرفي ديگر به بشار اسد پيام مي‌دهد كه رابطه‌ات را با ايران كم كن كه ما دست از حمايت معترضانتان برداريم و از آنها كمتر حمايت كنيم.
متكي گفت: من اعتقاد دارم يك بيداري اسلامي و نهضت اسلامي اصلي داريم . البته قيام‌هاي بدلي نيز مي توانيم داشته باشيم و آنچه كه در كشورهاي تونس ، مصر و منطقه رخ داده اصلي است در سوريه نيز رگه‌هاي اصلي وجود دارد، ولي بخش زيادي از آن نيز وارداتي است.
وي با اشاره به اهميت توجه به مطالبات مردم سوريه از طرف حكومت آن گفت: عربستان سعودي نيز چاره‌اي ندارد كه به مطالبات مردمش توجه كند و اگر مردم در يمن موفق شوند كه تتمه‌ي علي عبدالله صالح را به هم بريزند و در انتخابات آزاد اراده‌ي خود را به نمايش بگذارند، زبانه‌هاي اين تحول در عربستان شكل جديدي را به خود مي‌گيرد و عربستان سعودي به صورت جدي با مشكل مواجه مي‌شود.
وي در پاسخ به سوال ديگري، مبني درباره فعاليت‌هاي سپاه قدس و تهديد فرمانده آن گفت: حاج قاسم سليماني از فرماندهان دوران جنگ و چهره‌هاي خدوم هستند، از كساني هستند كه در دوران سختي‌ها وفاداري خود را به كشور و مباني كشور به اثبات رساندند و از پيش قراولان جهاد و شهادت هستند.
وي با اشاره به تهديد اخير برخي از مقامات آمريكايي مبني بر ترور حاج قاسم سليماني و پيگيري بين‌المللي دادستاني و قوه قضاييه در اين زمينه گفت: در برابر اين تهديدها برخورد سردار سليماني چگونه بود؟ واكنشي كه نشان داد اين بود كه او گفت شما تصميمي گرفته‌ايد كه ما به آن ميل داريم و به شهادت شوق داريم.
لازم به توضيح است كه متكي در اين سخنراني چندين بار يادآور شد كه مباحث مطرح شده از سوي وي مواضع شخصي اوست.
