زلزله چه بر سر پایتخت خواهد آورد؟

رجب زاده رئيس مرکز فرماندهي مديريت بحران تهران در جديدترين سخنانش نسبت به وضعيت تهران درباره زلزله گفت که روزانه دو زلزله خفيف در پايتخت ثبت مي‌شود. 

وي اظهارداشت: «در صورت وقوع زلزله تنها مي‌توانيم دو ميليون تهراني را پوشش دهيم و در دو ساعت اول 60 درصد زلزله‌زدگان زير آوار جان مي‌دهند.»
 
البته وي در جديدترين اظهارنظر با انتقاد از برخي از سازمانها اعلام کرده که وجود 740 هزار علمک گاز در سطح پايتخت سبب شده اين شهر بر روي ديناميت قرار داشته باشد.

‎شهر تهران كه در زمان قاجاريه به‌عنوان پايتخت ايران برگزيده شد يكي از كلانشهرهايي است كه روي كمربند موسوم به كمربند زلزله بنا شده و بنا بر پيش‌بيني‌ها درصورت وقوع زلزله با قدرت بالاي 7 ريشتر، در لحظات اوليه، يك تا 2ميليون نفر از سكنه پايتخت ايران جان خود را از دست مي‌دهند.

در ساعات بعدي نيز به‌دليل خراب شدن ساختمان‌ها و كمبود نيروهاي اورژانسي و مقاوم نبودن بسياري از بيمارستان‌هاي شهري دست كم 4 يا 5 ميليون نفر جان خود را از دست مي‌دهند.
 
افزون بر اين به ‌دليل تمركز بسياري از كارخانه‌ها و مراكز صنعتي در اطراف و نزديكي‌هاي تهران بخش اقتصادي و صنعتي كشور نيز دچار لطمات جبران‌ناپذيري خواهد شد. در يك كلام فاجعه‌اي نه تنها در ابعاد ملي كه در ابعاد جهاني به وقوع خواهد پيوست.

حال اين مسئله در چند هفته گذشته به دليل انتشار اخباري از سوي مديريت بحران تهران نقل محافل خبري شده است، عزيزالله رجب زاده رئيس مركز فرماندهي مديريت بحران تهران در جديدترين سخنانش نسبت به وضعيت تهران درباره زلزله گفت كه روزانه دو زلزله خفيف در پايتخت ثبت مي‌شود. 

وي اظهارداشت: «در صورت وقوع زلزله تنها مي‌توانيم دو ميليون تهراني را پوشش دهيم و در دو ساعت اول 60 درصد زلزله‌زدگان زير آوار جان مي‌دهند. البته وي در جديدترين اظهارنظر با انتقاد از برخي از سازمان‌ها اعلام كرده كه وجود 740 هزار علمك گاز در سطح پايتخت سبب شده اين شهر بر روي ديناميت قرار داشته باشد.»
 
رجب زاده خاطرنشان كرد: «پايتخت ايران در حالي بر روي ديناميت فعال بنا شده كه كشورهاي پيشرفته نيروي برق را جايگزين سوخت فسيلي كرده‌اند.»
 
رئيس مركز فرماندهي مديريت بحران تهران بيان داشت: «تردد، تراكم و حتي آلودگي هواي تهران همه به مرز اشباع رسيده است و به نوعي مي‌توان گفت كه تهران امروز شهري است كه توسعه غيراصولي داشته است.»
 
حال مسئله اين است كه با اعلام و انتشار اين خبرها چه ميزان مي‌توان از خسارات ناشي از اين بحران كاست؟ آيا با انتقال پايتخت از تهران مشكلي حل مي‌شود يا اينكه اين تنها مسكني موقتي است؟ آيا نبايد مسئولان به اين پرسش در ذهن خود پاسخ دهند كه در صورت رخداد زلزله در تهران، پايتخت چند خروجي دارد؟ خروجيها چقدر كشش دارند؟ چند ساختمان تخريب مي‌شود؟ چگونه مي‌توان امدادرساني داشت؟ چگونه مي‌توان بر وحشت مديريت داشت؟... 

البته بحث اين است كه شهرداري تهران با مقاوم‌سازي، ايجاد سوله و موارد ديگر تا حدودي توانسته اين وضعيت را بهبود ببخشد. اين در صورتي است كه باقي ارگان‌ها به جز وعده هيچ كاري از پيش نبرده‌اند. 

بنا به گفته شهردار تهران از زمان آغاز اجراي طرح بازسازي و نوسازي بافت‌هاي فرسوده استانداري و فرمانداري تهران مساعدت چنداني در اجراي اين طرح نكرده‌اند.

اما مقاوم‌سازي‌و تخريب بافت‌هاي فرسوده شهري و احداث ساختمان‌هايي كه از نظر استانداردهاي جهاني در برابر زلزله مقاوم تشخيص داده شوند از جمله اصلي‌ترين و عاجل‌ترين راهكارهاي كارشناسان براي كاهش ميزان تلفات انساني درصورت وقوع زلزله است.

دولت نيز به‌رغم موافقت ضمني با اين پيشنهاد طرح‌هاي ديگر نظير انتقال كارمندان دولتي و بخش خصوصي وابسته به سازمان‌ها و نهادهاي دولتي به ساير شهرها و شهرستان‌ها را مد نظر قرار دارد؛ طرحي كه اجراي آن به‌نظر سال‌ها زمان مي‌برد.

زلزله چيست؟
زمين‌لرزه يا زلزله، لرزش و جنبش زمين است كه به علّت آزاد شدن انرژي ناشي از گسيختگي سريع در گسلهاي پوسته زمين در مدّتي كوتاه روي مي‌دهد. 

محلّي كه منشأ زمين‌لرزه است و انرژي از آنجا خارج مي‌شود را كانون ژرفي و نقطه‌بالاي كانون در سطح زمين را مركز سطحي زمين لرزه گويند. پيش از وقوع زمين ‌لرزه اصلي معمولاً زلزله‌هاي نسبتاً خفيف‌تري در منطقه روي مي‌دهد كه به پيش لرزه معروفند. 

به لرزشهاي بعدي زمين‌لرزه نيز پس لرزه گويند كه با شدّت كمتر و با فاصله زماني گوناگون ميان چند دقيقه تا چند ماه رخ مي‌دهند. زمين‌لرزه به سه صورت عمودي، افقي و موجي به‌وقوع مي‌رسد كه نوع آخر از شايعترين آنهاست. زمين لرزه نتيجه رهايي ناگهاني انرژي از داخل پوسته زمين است كه امواج مرتعشي را ايجاد مي‌كند. زمين لرزه‌ها توسط دستگاه زلزله سنج يا لرزه نگار ثبت مي‌شوند. مقدار بزرگي يك زلزله (ريشتر) طبق قرارداد گزارش مي‌شود.

مقاوم‌سازي بهترين راه مقابله با زلزله

مقاوم‌سازي‌در علم مهندسي عمران به مفهوم بالابردن مقاومت يك سازه در برابر نيروهاي وارده است.
 
امروزه از اين اصطلاح بيشتر در مورد نيروي زلزله استفاده مي‌شود.يكي از موضوعات مهم و اساسي در راهبرد كاهش خطرپذيري در برابر زلزله، مقاوم‌سازي‌ساختمان‌هاي موجود با كمترين هزينه با سرعت بالا و به‌صورت ساده است تا دست‌كم جان شهروندان در زلزله‌اي با قدرت متوسط به بالا حفظ شود. 

در حال حاضر به واسطه هشدارهايي كه درباره زلزله تهران داده مي‌شود، مسئله مقاوم‌سازي‌به‌طور جدي در حال پيگيري است.

تهران بعد از وقوع زلزله
به دليل اينكه گسل‌هاي اصلي و فرعي بسياري در شمال، غرب، جنوب و شرق تهران وجود دارد و خاك جنوب تهران به‌دليل وجود سفره‌هاي زيرزميني بسيار در اين منطقه سست است، بنابراين هنگام وقوع زلزله سطح آب‌هاي زيرزميني بالا آمده و بسياري از ساختمان‌ها واژگون مي‌شوند يا در زمين فرو مي‌روند.
 
چنانچه زلزله در تهران رخ دهد، تمام راه‌هاي ارتباطي قطع مي‌شود، شبكه‌هاي آب، برق و گاز آسيب مي‌بيند و به گفته برخي كارشناسان طبق بررسي‌ها، تهران 3روز متمادي در آتش مي‌سوزد چرا كه در تهران اصول شهرسازي رعايت نشده و ساختمان‌ها به‌صورت فشرده ساخته شده است.
 
به همين علت در هنگام وقوع زلزله راهي براي كمك‌رساني يا دورشدن از حوادث بعد از آن وجود ندارد.

وقوع زلزله در تهران حتمي است
كارشناس ارشد مديريت بحران و مسائل زمين لرزه گفت: «روز به روز روش‌هاي پيش‌بيني زلزله توسط كارشناسان بهتر شده و كارشناسان در انتظار تكنيك‌هاي جديد‌تر و دقيق‌تر هستند تا به كمك آنها بتوانند با اطمينان بيشتر، زمان، محل و همين‌طور شدت و قدرت زلزله‌هاي محتمل آن‌را پيش‌بيني نمايند.»
 
بهزاد پورمحمد افزود: «با تحقق اين مهم مردم مي‌توانند در محل‌هاي ايمن قرار گرفته و ضمن آمادگي لازم در تمامي زمينه‌ها قبل از زلزله خسارات مالي و جاني آن را نيز به حداقل ممكن برسانند. به گفته وي، با پيش‌بيني دوره‌بازگشت هر زلزله به مهندسين طراح كمك مي‌شود تا ابنيه‌فني را به صورت مناسب و اقتصادي‌تر در برابر زلزله طراحي و محاسبه نمايند.»
 
پورمحمد با بيان اينكه چيني‌ها در روش‌هاي خود شواهد اصولي و غيراصولي مانند حركات جانوران و حركات آب‌هاي سطحي زيرزميني را مورد توجه قرار مي‌دهند افزود: «آنها در زمين لرزه‌ها متوجه شدند كه از برخي حيوانات قبل از زلزله حركات عجيب و استثنايي سر مي‌زند.»
 
وي بيان داشت: «در زلزله و سونامي مهيب سال 1383 سوماتراي اندونزي، فيل‌هايي كه مورد استفاده‌گردشگران بودند، به طور ناگهاني قبل از وقوع زلزله به سمت كوهستان‌ها فرار كرده و همين امر باعث شد، جان افراد بسيار زيادي نجات داده شود.»
 
پورمحمد افزود: «اصولي‌ترين و مطمئن‌ترين عاملي كه به عنوان پيش‌آگاهي يك زلزله تلقي مي‌شود، مربوط به تغيير شكل نسبي زمين قبل از وقوع زلزله است. وي يادآور شد: اكثر زلزله‌هاي بزرگ، در اثر شكستن ناگهاني بخشي از پوسته‌جامد زمين كه مانع از حركت آزاد صفحات تشكيل دهنده پوسته شده‌اند، به وقوع مي‌پيوندد.»