سفر هیئت قطری به ریاست شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی به دمشق در حالی انجام شده که دوحه برای سال‌های متمادی یکی از حامیان اصلی احمد الشرع در زمانی که به‌عنوان یکی از سرشاخه‌های القاعده فعالیت می‌کرد، بود. بعد از سقوط دولت اسد به دست معارضان نیز این پادشاهی کوچک یکی از نخستین کشور‌هایی بود که از دمشق تحت رهبری تحریرالشام حمایت کرد. اکنون پس از به قدرت رسیدن الشرع در سوریه، بحث‌ها درباره احیای پروژه مهم خط لوله گاز طبیعی قطر - ترکیه که در سال ۲۰۰۹ متوقف شده بود، مجدداً مطرح شده است.
روز پنجشنبه ۳۰ ژانویه شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی، امیر قطر در راس هیئتی بلندپایه به عنوان اولین رییس‌جمهور عرب از زمان سقوط دولت بشار اسد در سوریه، به دمشق سفر کرد. همزمان با انجام این سفر احمد الشرع، ملقب به جولانی و فرمانده هیات تحریرالشام رسما قدرت را در سوریه در دست گرفت و رییس دولت انتقالی شد.
به گزارش اعتماد، الجزیره به نقل از منابع آگاه عرب، بحث‌ها در طول این دیدار روی آخرین تحولات سوریه و راه‌های تقویت روابط بین دو کشور در زمینه‌های مختلفی متمرکز بود. سفر هیئت قطری به دمشق در حالی انجام شد که دوحه برای سال‌های متمادی یکی از حامیان اصلی احمد الشرع در زمانی که به عنوان یکی از سرشاخه‌های القاعده فعالیت می‌کرد، بود. بعد از سقوط دولت اسد به دست معارضان نیز این پادشاهی کوچک یکی از نخستین کشور‌هایی بود که از دمشق تحت رهبری تحریرالشام حمایت کرد.
به ادعای ناظران در همان سال‌های آغاز بهار عربی، قطر به تحریرالشام تجهیزات مالی و تسلیحاتی ارائه کرد تا بتواند از این طریق سرنگونی دولت اسد را در همان ۲۰۱۱ رقم بزند. این در حالی است که اکنون با گذشت ۱۴ سال و پس از به قدرت رسیدن الشرع در سوریه، بحث‌ها درباره احیای پروژه مهم خط لوله گاز طبیعی قطر - ترکیه که در سال ۲۰۰۹ متوقف شده بود، مجددا مطرح شد. چراکه در آن زمان نیز قطر تمایل داشت برخی از ذخایر وسیع گاز طبیعی خود را از طریق ترکیه به بازار‌های اروپایی صادر کند. با این حال، مسیر برنامه‌ریزی شده از طریق سوریه به دلیل مخالفت‌هایی که دولت وقت سوریه با این پروژه داشت، محقق نشد.
در همین راستا به موسسه اقتصادی سیاسی خاورمیانه با انتشار یادداشتی ضمن اشاره به سفر مهم هیات قطری به دمشق، مدتی بعد از سقوط دولت اسد و همچنین احتمال احیای خط لوله گاز قطر - ترکیه آورده است، گمانه‌زنی‌ها در راستای همکاری احتمالی دوحه و دمشق مشخصا درخصوص این پروژه درحالی افزایش یافته که روابط ترکیه و قطر با وجود چالش‌های ژئوپلیتیکی جاری، به طرز استثنایی همچنان قوی باقی مانده است.
هر دو کشور در طول جنگ‌های داخلی سوریه و پیامد‌های آن نقش‌های کلیدی ایفا کرده‌اند. این درحالی که است ترکیه و قطر همزمان که تعادل خود را با سایر قدرت‌های منطقه‌ای حفظ کرده‌اند، آماده‌اند تا کمک‌های قابل‌توجهی را به بازسازی سوریه پس از اسد اختصاص دهند.
به باور گروهی از تحلیلگران اکنون این فرصت با اجازه دولت جدید سوریه برای بازگشایی نمایندگی‌های دیپلماتیک تقویت شده است. گفتنی است بحران سوریه یکی از موضوعات کلیدی در دیدار اردوغان و شیخ تمیم امیر قطر در تاریخ ۱۷ دسامبر ۲۰۲۴ بود. اکنون نیز به نظر می‌رسد که بازسازی سوریه به عنوان یکی از مهم‌ترین پروژه‌های مشترک ترکیه و قطر در بازه زمانی کنونی دارای اهمیت بسزایی است.
همزمان نیویورک‌تایمز با انتشار یادداشتی ضمن اشاره به ماهیت نوع مراودات ترکیه و قطر طی سال‌ها آورده است که در زمینه اتحاد دو بازیگر می‌توان مدعی شد که اقتصاد سیاسی آنها ریشه در یک شراکت استراتژیک دارد که همکاری‌های سیاسی - اقتصادی را با یک نگاه ژئوپلیتیکی مشترک ترکیب می‌کند. در عین حال این اتحاد استراتژیک همزمان در تقویت ثبات منطقه‌ای و پرداختن به مسائلی مانند بحران سوریه در نوع خود با اهمیت است.
به باور ناظران روابط دیپلماتیک قوی بین ترکیه و قطر در طول بهار عربی شکل گرفته است؛ یعنی همان زمانی که هر دو کشور در حمایت از تغییرات سیاسی و ظهور اسلام سیاسی، به ویژه اخوان‌المسلمین، هم صدا شدند.
گفتنی است این هم‌سویی ایدئولوژیک در میان تحرکات بهار عربی کشور‌هایی از قبیل تونس، مصر، لیبی و نیز سوریه به دست آمد موجب شد تا هر دو بازیگر تلاش کنند تا نفوذ خود را در میان ملت‌های عرب گسترش بدهند. با این حال، اما به گزارش ادعایی واشنگتن پست حمایت آنکارا و دوحه از اخوان‌المسلمین تهدیدی برای وضعیت موجود قدرت‌های منطقه‌ای مانند عربستان، امارات، بحرین و مصر است که با این دستور کار مخالف هستند.
در این راستا زمانی که تنش‌ها در سال ۲۰۱۷ به اوج خود رسید و ریاض به همراه اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس قطر را مورد محاصره اقتصادی قرار دادند، این ترکیه بود که حمایت‌های اقتصادی و نظامی حیاتی خود را به این پادشاهی کوچک ارائه داد.
به ادعای ناظران، اما در همان زمان در ازای این حمایت‌ها، قطر توافقی به ارزش ۳ میلیارد دلار برای مبادله ارزی به منظور کمک به ترکیه در بحران لیر خود منعقد کرد و همچنین دسترسی به طالبان در افغانستان را تسهیل ساخت. بنابراین این انزوای مشترک، شراکت آنها را نیز به مراتب تقویت کرد و از آن زمان، این اتحاد از طریق تجارت و سرمایه‌گذاری گسترش یافته است. اکنون نیز ذیل تحولات متعددی که اخیر در منطقه رخ داده است، گروهی از تحلیلگران بر این باورند که با وجود چالش‌های منطقه‌ای، اتحاد ترکیه و قطر تحت عنوان یک تعادل استراتژیک در برابر بلوک‌های سیاسی رقیب در منطقه ظهور کرده است.
همزمان واشنگتن پست با انتشار یادداشتی در این رابطه تحلیل کرده است که ترکیه و قطر اکنون نیز به عنوان بازیگرانی کلیدی در حمایت از حکومت‌های انتقالی برای احیای ثبات سیاسی در سوریه عمل کرده‌اند، چراکه پیش از این و در طول بحران سوریه، هر دو کشور ارتباط نزدیکی با گروه‌های اپوزیسیون سوری برقرار کرده و خواستار گنجاندن آنها در دولت پس از جنگ شده‌اند. تعهدات ادعایی آنها به ساخت دولت شامل کمک به سوری‌ها در بازسازی نهاد‌هایی مانند قوه قضاییه، نیروی انتظامی و نهاد‌های محلی برای تقویت حکومت پس از جنگ است.
اکنون نیز این اتحاد مهم میان دو طرف می‌تواند به عنوان میانجی‌های موثر در مذاکرات صلح با هدف مشترک دستیابی به ثبات سیاسی و امنیت داخلی در سوریه عمل کند. هر دو کشور در تلاش‌های میانجی‌گری سابقه‌ای قوی دارند، مانند نقش قطر در توافق اسراییل و حماس و میانجی‌گری ترکیه در حل اختلافات طولانی مدت اتیوپی و سومالی. اکنون نیز دو بازیگر می‌توانند با استفاده از نفوذ خود بر گروه‌های اپوزیسیون و شراکت‌های‌شان با ذی‌نفعان بین‌المللی، نقش مهمی در تضمین انتقال سیاسی پایدار در سوریه ایفا کنند.
در بخشی از گزارش موسسه اقتصادی سیاسی خاورمیانه آمده است، درحالی که هیات حاکمه جدید سوریه دائما خواسته خود را مبنی بر لغو تحریم‌ها ازسوی جامعه بین‌المللی مطرح کرده است؛ همزمان ترکیه و قطر نیز متعهد به مشارکت فعال در بازسازی و توسعه اقتصادی پس از جنگ هستند. از یک‌سو ترکیه برنامه‌هایی برای حمایت از بازسازی سوریه ترسیم کرده که شامل تعمیر راه‌آهن تاریخی حجاز، توسعه سیستم‌های مترو در دمشق و حلب و بهبود ارتباطات جاده‌ای و دریایی می‌شود. در همین حال، قطر نیز تمایل خود را برای کمک به سوریه با تامین مالی حقوق دولتی و افزایش قابل‌توجه دستمزد‌های بخش عمومی ابراز کرده است.
علاوه بر این، برنامه‌های هر دو بازیگر برای ازسرگیری پرواز‌ها به سوریه همچنین نشان‌دهنده تعهد آنها به تقویت اتصال منطقه‌ای و ادغام اقتصادی است. اما به ادعای ناظران اکنون نیز فراتر از زیرساخت‌ها، ترکیه و قطر همچنان به ارایه کمک‌های انسانی ضروری برای بهبود زندگی اجتماعی سوری‌ها ادامه می‌دهند. به گونه‌ای که ترکیه از طریق آژانس همکاری این کشور، کمک‌های انسانی بین‌المللی و دوحه نیز از طریق صندوق توسعه قطر، اخیرا ۳۱ تن کمک به دمشق ارسال کرده‌اند که نشان‌دهنده همبستگی مستمر آنها با مردم سوریه است.
به گزارش نیویورک‌تایمز، اما تلاش‌های ترکیه و قطر در بازسازی سوریه از سوی دیگر می‌تواند نشان‌دهنده تعهد استراتژیک آنها به تقویت ثبات سیاسی و بهبود اقتصادی در این کشور جنگ زده باشد، چراکه ابتکارات آنها مبنی بر حمایت از حکومت‌های انتقالی تا زمان بازسازی زیرساخت ها، چشم‌انداز مشترکی برای سوریه‌ای پایدار را منعکس می‌کند. با این حال، اما مسیر پیش رو با چالش‌های زیادی روبه رو است، چراکه رقابت‌های منطقه‌ای اجتناب ناپذیر هستند و قدرت‌های رقیب از‌جمله شورای همکاری خلیج‌فارس به رهبری عربستان‌سعودی دستورکار‌های خود را دنبال می‌کنند. این دینامیک‌ها می‌تواند تنش‌هایی را ایجاد کند که توانایی ترکیه و قطر را در حفظ رویکردی منسجم پیچیده‌تر کند.
علاوه بر این به ادعای این نشریه، تحریم‌های بین‌المللی باقی مانده علیه سوریه تلاش‌ها برای بازسازی این کشور را مختل می‌کند و همچنین دسترسی به منابع حیاتی و سرمایه‌گذاری خارجی مورد نیاز برای بهبودی پایدار را محدود می‌سازد. در ادامه تداوم این شرایط و نیز ابقای پیچیدگی‌های موجود، وضعیت امنیتی شکننده سوریه، موانع قابل توجهی برای دستیابی به وحدت سیاسی پایدار به شمار می‌روند.
این درحالی است که به گزارش موسسه اقتصادی سیاسی خاورمیانه، دینامیک‌های در حال تحول سیاست خارجی ترکیه، به ویژه در زمینه احتمال تقویت روابط خود با شورای همکاری خلیج‌فارس به رهبری عربستان، می‌تواند ماهیت شراکت این بازیگر با قطر را بازتعریف کند. این تغییر ممکن است بر نقش جمعی آنکارا و دوحه در شکل دهی به آینده سوریه تاثیر بگذارد و متغیر‌های جدیدی را به معادله ژئوپلیتیکی پیچیده موجود اضافه کند. با وجود این چالش ها، اما ناظران مدعی‌اند انتظار می‌رود اتحاد ترکیه و قطر در کاستن از پیچیدگی‌های بهبود سوریه پس از جنگ، همچنان نقش محوری داشته باشد.
