اثبات جرایم با اقرار متهم

محمد مهدی ترحمی،* رسیدگی به شکایات بدین ترتیب است که متعاقب ثبت شکایت در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، پرونده به دادسرا، ارجاع می‌گردد و شاکی و متهم احضار می‌شوند تا دارک و دلایل خود را ابراز نمایند. در همین راستا، شاکی یعنی شخصی که مدعی است جرمی رخ داده، باید با ارائه دلایل کافی، ادعای خود را اثبات نماید. این دلایل در امور کیفری شامل اقرار، شهادت، سوگند، قسامه و علم قاضی می‌باشد.

دلایل می‌تواند اسناد، مدارک و شواهدی باشد که در مراجع قضایی با هدف اثبات دعوا مورد استناد قرار می‌گیرد و قاضی براساس ادله ارائه‌شده، حکم صادر می‌کند.

براساس ماده ۱۶۴ قانون مجازات اسلامی، اقرار عبارت است از اخبار شخص به ارتکاب جرم از جانب خود. در واقع اخبار به معنی خبر دادن از موضوعی به نفع دیگری و به ضرر خود می‌باشد. شخصی که اقدام به اقرار بر علیه خود و نفع دیگری می‌نماید مُقِر، شخصی که اقرار به نفع او ادا شده است مُقِرله و حقی که به وجود آن اقرار می‌گردد، مُقِربه نام دارد. اگر شخصی خبر از وقوع حقی در ارتباط با روابط سایر اشخاص با یکدیگر بدهد، در این شرایط عمل وی شهادت می‌باشد، اما اگر شخصی اقدام به بیان خبری به ضرر خود و به نفع دیگران نماید، عمل وی اقرار محسوب می‌شود.

اقرار از جمله مهم‌ترین ادله اثبات کیفری می‌باشد، علی الاصول هیچ فردیی بدون اینکه مرتکب عمل مجرمانه‌ای شده باشد، علیه خود اقرار نمکند تا مجازات شود. در همین راستا ماذه ٢٠٢ ‏قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی بیان داشته، هرگاه کسی اقرار به امری نماید که دلیل ذی‌حق بودن طرف او باشد، دلیل دیگری برای ثبوت آن لازم نیست.

اقرار، تشریفات خاصی نداشته و با لفظ انجام می‌گیرد. البته ممکن است در شرایطی که شخص قادر به تکلم نمی‌باشد، اقرار با اشاره نیز صحیح شمرده شود. البته اقرار برای اینکه توسط دادگاه پذیرفته شود، باید دارای شرایط مربوطه باشد. برای مثال اقرار باید صریح و قاطع و در ارتباط با وجود حقی باشد و علاوه بر این، شخصی که اقدام به اقرار می‌نماید باید شرایط قانونی اقرار که عبارت است از عقل، بلوغ، قصد و اختیار را دارا باشد. اقرار ممکن است در دادگاه و یا در حین دادرسی بیان گردد.

اقرار را به هر لفظی ممکن است بیان شود لذا بیان لفظی خاص برای صحت اقرار شرط نیست. شایان ذکر است چنانچه کسی قادر به ادای لفظ نباشد و قدرت تکلم نداشته باشد، می‌تواند با اشاره و یا از طریق کتابت اقدام به اقرار نماید و این اقرار صحیح و معتبر خواهد بود و البته اقرار ضمنی نیز صحیح و قابل استناد می‌باشد. اقرار صریح اقراری است که مُقِر، صراحتاً به حقی به نفع طرف مقابل اقرار می‌نماید، اما اقرار ضمنی، بدین صورت است که مقر حقی را به نفع شخص مقابل تصدیق می‌نماید که این تصدیق نمودن، صریح نبوده و به‌صورت ضمنی است. 

در خصوص سکوت کردن نیز شایان ذکر است، سکوت علامت اقرار نمی‌باشد و نمی‌توان اراده اشخاص را با سکوت آنها کشف نمود. یکی دیگر از شرایط صحت اقرار، منجز بودن آن است. بدین معنا که مُقِر نباید اقرار را معلق بر امری نماید لذا اقرار معلق باطل است ضمن اینکه باید اقرا شخصا انجام شود و اقرار قابل توکیل نیست و در قوانین ایران، اقرار باید مستقیماً به وسیله مُقِر ادا گردد نه وکیل وی.

از دیگر شرایط صحت اقرار، عاقل، بالغ و مختار بودن مقر می‌باشد، لذا اقرار کننده باید به سن بلوغ رسیده باشد. سن بلوغ برای دختران در ایران نه سال تمام و برای پسران، پانزده سال تمام قمری می‌باشد، همچنین باید عاقل باشد؛ یعنی نباید مجنون باشد که تشخیص آن با کارشناسان پزشکی قانونی است.

*وکیل پایه یک دادگستری