ترازوی بورسی رکود- رونق

ارزش معاملات فاکتوری است که با آن نقدشوندگی بازار و همچنین رونق و رکود حاکم بر یک بازار را می‏‌سنجند.

به گزارش دنیای اقتصاد، کاهش و دستکاری متعدد دامنه نوسان در سال جاری به‌دلیل ریسک‏های سیستماتیک و تنش‏‌های ژئوپلیتیک، یکی از مهم‌ترین مواردی بوده که سبب شده است ارزش معاملات بازار با افت قابل توجهی همراه شود.

ارزش معاملات، فاکتوری است که با آن نقدشوندگی بازار و همچنین رونق و رکود حاکم بر یک بازار را می‌سنجند. طبیعتا وقتی به صورت میانگین در بلندمدت و در یک‌منطقه ۲۰۰ واحد مسکونی به صورت ماهانه معامله می‌شده و به یک‌باره در یک ماه، تعداد معاملات واحد‌های مسکونی در همان منطقه به هزار واحد مسکونی افزایش پیدا می‌کند، می‌توان گفت که تغییر خاصی در برخی متغیر‌ها یا اتفاق خاصی در آن منطقه رخ داده که به یک‌باره تعداد و ارزش معاملات افزایش قابل توجهی را تجربه کرده است. در بازار سهام نیز فاکتور ارزش معاملات چنین تفسیری دارد.

در مواقعی که چشم انداز روشنی نسبت به رشد بازار وجود دارد، بازار با استقبال سرمایه‌گذاران مواجه شده و این موضوع به رشد تعداد، حجم و نهایتا ارزش معاملات بازار منجر می‌شود که گویای رونق حاکم بر معاملات بازار سهام است. طبیعتا در مواقعی که ارزش معاملات در سطوح پایینی قرار دارد، بازار اوضاع و احوال مناسبی ندارد و رکود بر جریان معاملات حاکم است.

بررسی سابقه تاریخی ارزش معاملات

تا قبل از سال ۹۷، بورس یک بازار تقریبا ناشناخته بین مردم عادی بود و فعالان خاص و متخصصی داشت که اقدام به خرید و فروش سهام شرکت‌های مختلف می‌کردند. بررسی ارزش معاملات خرد بازار سهام نشان می‌دهد که در سال ۹۷، میانگین روزانه ارزش معاملات در این بازار، ۶۱۸ میلیارد تومان بوده است.

در سال ۹۸، اما با توجه به شرایط بهتر بورس نسبت به دیگر بازارها، خرید و فروش سهام در این بازار اوج گرفت و میانگین روزانه ۲ هزار و ۵۸۰ میلیارد تومانی برای فاکتور ارزش معاملات به ثبت رسید. رشد ۳۱۷ درصدی ارزش معاملات در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ در حالی به ثبت رسید که شاخص کل در این سال رشد ۱۸۷ درصدی و شاخص هم وزن نیز رشد ۴۳۷ درصدی را به ثبت رساند.

این در حالی بود که دلار در سال ۹۸ فقط ۱۶ درصد افزایش قیمتی را تجربه کرد و بورس بازان در قیاس با تورم عمومی جامعه و عملکرد نرخ ارز، یکی از بهترین سال‌های خود را تجربه کردند. اما چرا بازار از سال ۹۸ با چنین اقبالی از سوی مردم عادی مواجه شد؟ پاسخ به این سوال را می‌توان در جاماندگی بازار سهام نسبت به نرخ ارز در سال‌های ۹۶ و ۹۷ جست و جو کرد. دلار در سال‌های ۹۶ و ۹۷ به ترتیب رشد ۳۰ و ۱۶۵ درصدی را به ثبت رسانده و بازار سهام متناسب با نرخ ارز رشد نکرده بود.

این در حالی بود که در دوسال مذکور، شاخص هم وزن که نشان دهنده اثرگذاری یکسان کلیه نماد‌های معاملاتی است و چهره بازار را به نحو مطلوب تری نمایش می‌دهد، با رشد‌های ۱۰ و ۹۱ درصدی همراه شده بود؛ بنابراین نگاهی به آمار و ارقام یاد شده، مخاطب را به سمت و سوی دریافت این نتیجه رهنمون می‌سازد که پرتفوی سرمایه‌گذاران در دو سال ۹۶ و ۹۷ نسبت به نرخ ارز و دیگر بازارها، دچار جاماندگی زایدالوصفی شده و سهام نسبت به دیگر دارایی‌های موجود، ارزان‌تر قیمت‌گذاری شده بود.

در چنین شرایطی محتمل بود که دیر یا زود، بازار سهام با استقبال عمومی همراه شده و جاماندگی قابل توجه خود نسبت به دیگر بازار‌ها را جبران کند. همین سناریو نیز رنگ واقعیت به خود گرفت و بورس در سال‌های ۹۸ و ۹۹ علاوه بر جبران جاماندگی خود نسبت به سایر بازارها، بازدهی واقعی بیشتری نیز نسبت به دیگر بازار‌ها از خود برجای گذاشت. سال ۹۹، یکی از سال‌های تاریخی بورس تهران بود.

در این سال به دلیل کاهش نرخ بهره بین بانکی به ۸ درصد، شیوع کرونا و حاکم شدن رکود بر کسب‌وکار‌ها و گسیل شدن نقدینگی کسب‌وکار‌ها به سمت بورس، انتظارات تورمی پیش نگر منتج از هراس از انتخاب مجدد دونالد ترامپ در انتخابات آبان ۹۹، عملکرد چشمگیر بازار سهام در قیاس با تورم و دلار و دیگر بازار‌های موازی در سال ۹۸، دعوت مقامات و مسوولان دولتی برای حضور مردم در بورس، افزایش ضریب نفوذ بورس در میان مردم عادی با آزادسازی سهام عدالت و همچنین عرضه دو صندق دولتی دارا یکم و پالایش‌یکم، بورس تهران با استقبال فوق العاده مردم عادی همراه شد.

در این سال شاخص کل در پنج ماه نخست، رشد ۳۰۵ درصدی را به ثبت رساند و پس از آن بازار گرفتار ریزش فجیع قیمت‌ها شد. میانگین روزانه ارزش معاملات خرد در سال ۹۹، ۱۳ هزار و ۱۲۸ میلیارد تومان بود. ارزش معاملات خرد بازار در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸، رشد ۴۰۸ درصدی و نسبت به سال ۹۷ رشد ۲ هزار و ۲۴ درصدی را نشان می‌داد.

رخوت حاکم بر بازار در دو سال اخیر

بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دو سال اخیر، ارزش معاملات بازار سهام دچار افت معناداری شده و میل وافری به خرید سهام وجود نداشته است. از ابتدای سال گذشته تا ۱۶ اردیبهشت سال ۱۴۰۲، ارزش معاملات بازار در سطوح بالایی قرار داشت. اما بعد از ریزش قیمت‌ها در میانه‌های اردیبهشت سال گذشته، ارزش معاملات بازار با افت قابل توجهی همراه شد که گویای این نکته بود که کسی چشم انداز رشد برای قیمت سهام در ماه‌های آتی متصور نیست.

سال گذشته، میانگین روزانه ارزش معاملات، ۶‌ هزار و ۸۸۵ میلیارد تومان بود که در سال‌جاری این متغیر به ۳‌ هزار و ۴۵۵ درصد رسیده است که گویای افت ۵۰ درصدی میانگین روزانه ارزش معاملات نسبت به سال گذشته است.

اما چه شد که وخامت اوضاع و احوال بازار به جایی رسید که ارزش معاملات بازار در سال‌جاری با افت ۵۰ درصدی نسبت به میانگین روزانه سال گذشته خود همراه شد؟ در پاسخ به این سوال می‌توان این‌چنین استنباط کرد که ریسک‌های مختلف حاکم بر معاملات سهام در چندماه گذشته مانع از آن شده که جریان نقدینگی سیال و سرگردان سطح جامعه به سمت و سوی خرید سهام متمایل شود و خدشه دار شدن اعتماد عمومی در بورس، پول‌ها را به سمت دیگر بازار‌ها سوق داده است.

افزون بر موارد فوق الذکر، کاهش و دستکاری متعدد دامنه نوسان در سال‌جاری به دلیل ریسک‌های سیستماتیک و تنش‌های ژئوپلیتیک، یکی از مهم‌ترین مواردی بوده که سبب شده است ارزش معاملات بازار با افت قابل توجهی همراه شود و بازار به اعماق تاریکی و باتلاق نومیدی و یاس رهسپار شود.

در نخستین ماه سال به دلیل پاسخ موشکی و پهپادی ایران به حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق، بازار در معرض ریسک سیستماتیک قرار گرفت و سازمان بورس دامنه نوسان بازار را کاهش داد و بعد از چهار روز معاملاتی دامنه را به روال سابق بازگرداند. در دومین نوبت، بعد از سقوط بالگرد حامل رئیس‌جمهور و همراهان، سازمان بورس از ۳۰ اردیبهشت‌ماه تا ۸ تیر دامنه نوسان را به دلیل ابهام حاکم بر سپهر سیاسی کشور دستخوش تغییر کرد و نهایتا برای سومین بار، بعد از ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران، دامنه نوسان با کاهش همراه شد.

بررسی ارزش معاملات بازار نشان می‌دهد در هر سه نوبتی که دامنه نوسان بازار با کاهش مواجه شده، ارزش معاملات بازار با افت قابل توجهی همراه شده است؛ موضوعی که نشان‌دهنده تاثیر منفی ریسک‌های سیستماتیک و همچنین دستکاری ابزار‌های بازار بر ارزش معاملات بازار و فاکتور نقدشوندگی است.