«زیباترین» هرم مصر باستان را چه کسی ساخت؟

هرم منکورع شاید کوچک‌ترین هرم از اهرام معروف مصر در جیزه باشد، اما به احتمال زیاد در زمان خود زیباترین هرم بوده است. این هرم که روزگاری پوشیده از سنگ‌های گرانیت صورتی‌رنگ از آسوان بود و اکنون یک سوراخ بزرگ در نمای شمالی خود دارد که در قرن دوازدهم توسط به امید یافتن گنج در آن ایجاد شد.

به گزارش فرادید، تلاش جویندگان قدیمی گنج موفقیت‌آمیز نبود و محتویات مقبره پادشاه در قرن نوزدهم آشکار شدند؛ اما این گنجینه حین انتقال به موزه بریتانیا در دریا گم شد. در ادامه به بررسی تاریخچه هرم منکورع می‌پردازیم.

۱. هرم منکورع

۹ هرم گیزه از جنوب، طراحی توسط تریسترام اِلیس، ۱۸۸۳

همه ما نام اهرام جیزه را شنیده‌ایم. آن‌ها متعلق به سه پادشاه هستند که نام آن‌ها همیشه به ترتیب خاصی تکرار می‌شود: خوفو، خفرع و منکورع. در قیاس با همسایگانش، بنای یادبود منکورع کوچک به نظر می‌رسد. با این حال، بر اساس منابع، در زمان ساخت، هرم منکورع بدون‌شک زیباترین هرم از اهرام سه‌گانه بوده است.

هسته این هرم با ارتفاع ۶۵.۵ متر، از بهترین گرانیت و سنگ آهک آسوان ساخته شده است. سپس، پایین‌ترین قسمت سازه با گرانیت قرمز و قسمت بالایی با سنگ آهک از تورا پوشانده شد؛ سنگی بسیار ظریف که بسیاری از مقامات پادشاهی قدیم آن را ماده نهایی ساخت تابوت می‌دانستند. این سازه زمان سلطنت منکورع در سلسله چهارم، یعنی حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد تکمیل شد. با این حال، معبد وداعی که قرار بود کنار هرم و خانه‌ی مجسمه‌های مذهبی شاه قرار بگیرد، توسط جانشین او، شپسِسکاف تکمیل شد. تعدادی از بنا‌های تاریخی، مجسمه‌ها و یادبود‌های سنگی اضافی در مجاورت هرم منکورع به همراه سایر بقایای پادشاهی قدیم قرار گرفتند.

۲. فرعون منکورع که بود

مجسمه نشسته پادشاه منکور، سلسله چهارم (حدود ۲۴۹۰-۲۴۷۲ قبل از میلاد)

فرعون منکورع پسر خفرع و نوه خوفو بوده است. عموماً اتفاق نظر وجود دارد که او در واقع جانشین خفرع بوده، اما این موضوع مورد تردید است، چون منابع باستانی خلاف آن را ادعا می‌کنند.

او دو همسر داشت که با آن‌ها حداقل صاحب پنج فرزند شد که یکی از آن‌ها پس از مرگ منکورع تاج و تخت را به ارث برد. عقیده کلی بر این است که او (حداقل) ۱۸ سال حکومت کرده است. کار‌هایی که او در این سال‌ها انجام داد، غیر از ساخت بنا‌های باشکوه و مجسمه‌های مختلف، تا حد زیادی مبهم است. مجسمه‌های ساخته شده در دوران او جزو بهترین نمونه‌های هنر پادشاهی قدیم و مسلماً هنر مصر به عنوان یک کل هستند.

۳. هرم منکورع در طول تاریخ

حفرۀ دیوار هرم در این تصویر مشخص است

اهرام جیزه از دوران باستان شناخته‌شده هستند. در واقع، آن‌ها در دنیای باستان به قدری معروف بودند که مردم آن‌ها را یکی از عجایب هفتگانه جهان می‌دانستند. با این حال، این اهرام همانطور که سازندگان‌شان می‌خواستند، هزاران سال مهر و موم شده بودند. سپس، در قرن نوزدهم، شور باستان‌شناسی تعداد زیادی از کاوشگران ثروتمند را به سمت بنا‌های تاریخی مصر، به ویژه اهرام اسرارآمیز، کشاند.

هرم منکورع

وقتی سرهنگ ریچارد هُوارد وایس از ارتش بریتانیا در سال ۱۸۳۶ از جیزه بازدید کرد، یکی از جزئیات هرم منکورع توجه او را جلب کرد: شیار بزرگی در ضلع شمالی ساختمان وجود داشت. این شیار بسیار عمیق بود، اما نه به اندازه‌ای که بتواند به ساختار گرانیتی جامد هرم مصر نفوذ کند. نهایتا با بررسی‌های تاریخی معلوم شد این زخم توسط سنگ‌شکن‌هایی ایجاد شده که هفتصد سال پیش به امید یافتن گنجینه‌های درون هرم به سراغ آن‌ها رفته بودند.

اما همانطور که سرهنگ وایس این واقعیت را تایید کرد، آن‌ها نتوانستند جز ایجاد خراش‌های کوچک روی سطح، کاری کنند، زیرا خیلی زود فهمیدند این عملیات پرهزینه است و شانس موفقیت در آن بسیار کم.

۴. گنجینه‌های گمشده منکورع

اتاق تدفین پادشاه منکورع، اثر گئورگ اِمبِر، ۱۸۷۸

وایس و همکارانش فکر کردند ایده خوبی است که سعی کنند به داخل ساختمان قدیمی نفوذ کنند. با این حال، روش او عاری از اعمال زور بود، چون این کار بی‌فایده بود. در عوض، او تصمیم گرفت فلات جیزه را به دقت بررسی کند. در نهایت، او به یک کانال باریک برخورد کرد که مستقیماً به داخل راه داشت، اما متأسفانه به اندازه کافی عریض نبود که فردی بتواند از آن عبور کند. دو ماه طول کشید تا با استفاده از میله‌های بلند با مته‌هایی که به آن متصل بود، این کانال را عریض کنند و سرانجام بتوانند به داخل اتاق پادشاه راه پیدا کنند. امروزه می‌دانیم این کانال اهداف تهویه داشته است.

اواخر سال ۱۸۳۷، وایس دهانه بزرگتر دیگری را به سمت هرم کشف کرد که گمان می‌رود توسط دزدان کنده شده باشد و امروزه ورودی اصلی است که گردشگران برای بازدید از داخل هرم از آن استفاده می‌کنند. متأسفانه از اتاقک پادشاه دزدی شده، درب تابوت برداشته شده و تابوت چوبی برای معاینه بیرون آورده شده بود. استخوان‌ها و تکه‌های بسته‌بندی‌شده مومیایی روی زمین بصورت پراکنده پیدا شدند. جز تابوت که برداشتن آن کار بسیار سختی بوده، چیز زیادی داخل اتاقک تدفین باقی نمانده بود.

در این مرحله، وایس به این نتیجه رسید که کارش تمام شده و به انگلستان بازگشت و به عنوان یک عضو پارلمان مشغول به کار شد. اما مقامات بریتانیایی که در جیزه باقی مانده بودند، برنامه‌های خودشان را داشتند و موفق شدند با مشقت زیاد تابوت سنگی سنگین را از هرم بیرون بکشند و بعداً آن را در یک کشتی تجاری در اسکندریه به مقصد انگلستان، بار کنند. اما این کشتی چوبی که بئاتریس نام داشت هرگز به مقصد نرسید، چون در سواحل مالت غرق شد و منکورع و دو تابوت سنگی دیگر را که درون اهرام بزرگ کشف شده بودند، با خود به اعماق دریای مدیترانه برد. وایس هرگز به مصر بازنگشت و لاشه بئاتریس نیز هرگز پیدا نشد.

۵. هرم کوچک، میراث بزرگ

مدل کامپیوتری هرم منکوع، از زاویه شمال غربی، رندر سه بعدی دکتر مارک لهنر

به دنبال حفاری‌های سرهنگ وایس، تعداد زیادی از مصرشناسان هرم منکورع را مطالعه کردند. همانطور که مشخص شد، برخی از قسمت‌های پوشش بیرونی ناهموار بودند که نشان‌دهنده کامل نشدن آن‌ها بود. شاید این یافته برای گردشگران ناامیدکننده باشد، اما برای دانشمندان، فرصت بزرگی بوده تا چگونگی ساخت اهرام مصر را با دقت بررسی کنند. ویرانه‌های مجموعه هرم که چندین ساختمان مانند یک معبد دره‌ای و سه هرم کوچکتر را در بر می‌گرفت نزدیک هرم منکورع پیدا شدند. دو تا از این «اهرام ملکه» ناتمام هستند، اما تصور می‌شود سومی تکمیل شده باشد. مصرشناسان حدس می‌زنند این اهرام مومیایی‌های همسران منکورع و مجسمه‌ای از خود پادشاه را در خود جای داده‌اند.

۶. داخل هرم منکورع

طرح درون هرم منکورع، اثر جان شی پرینگ، ۱۸۳۷

جان شی پرینگ، از اعضای گروه اعزامی وایس، کاری که سرهنگ بریتانیایی آغاز کرده بود ادامه داد. وایس در واقع مصرشناس نبود، بلکه یک کاشف مشتاق و ثروتمند بود. برعکس، پرینگ ذهنی علمی داشت و به همین دلیل، متعهد شد همه آنچه را که یافته‌اند، مستند کند. او طرح‌های بسیار دقیقی تهیه کرد که اقدامات و موقعیت چندین تونل، راهرو‌ها و اتاق‌های داخل هرم منکورع را به تفصیل شرح می‌داد. افزون بر این، او به انتشار یک اثر عالی در سه جلد با عنوان اهرام جیزه (۱۸۳۹-۱۸۴۲) پرداخت.

اخیراً، پروژه‌ای با پشتوانه مالی «مؤسسه شرقی» در دانشگاه شیکاگو، نقشه‌برداری از کل اهرام جیزه را با فناوری سه بعدی آغاز کرده است. بیست سال بعد به رغم این واقعیت که اکنون ما در مورد محتویات داخل هرم منکورع بسیار بیشتر از العزیز در قرن دوازدهم می‌دانیم، این هرم مصری هنوز به طور کامل کاوش نشده است. بدون شک، یافته‌های آتی نویدبخش تغییر طرز تفکر ما در مورد این بنا‌های تاریخی خواهند بود.

۷. میراث منکور و هرم او

سنگ‌های پایه هرم

همانطور که دیدیم، منکورع و هرم او در طول تاریخ توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند. با این حال، ما اطلاعات نسبتاً کمی در مورد او یا سلطنتش داریم و هرم او هنوز اسراری دارد که کشف نشدند. اشتیاق فراوان و مطالعات انجام‌شده روی بنای تدفین منکورع، شواهد کافی برای مصرشناسان به ارمغان آورده و مطمئناً در آینده نیز خواهد آورد تا آن‌ها بتوانند تصویر نسبتاً کاملی از این پادشاهی قدیم ترسیم کنند که یکی از برجسته‌ترین و جذاب‌ترین دوره‌های تاریخی مصر بود.