تحول در سيستم قضايي كانادا با ابتكار محقق ايراني

ابتكار محقق ايراني علوم رايانه در طراحي نخستين سيستم خلاصه سازي هوشمند متون قضايي جهان كه وكلا و كارشناسان حقوقي را از بررسي و تحليلي دستي پرونده‌ها و احكام قضايي كه فرايندي بسيار زمان‌بر و پرهزينه است بي‌نياز مي‌كند با استقبال و حمايت گسترده دادگاه فدرال و جامعه وكلاي كانادا مواجه شده است.

سيستم ابتكاري دكتر عاطفه فرزين‌در دانش‌آموخته دانشگاه «مونترال» كانادا كه قادر است به طور خودكار احكام و متون حجيم قضايي را كه مملو از واژه‌ها و اصطلاحات تخصصي هستند خلاصه‌سازي كند.

پردازش متون قضايي خصوصا در كشورهاي آمريكاي شمالي به دليل نوع سيستم حقوق آنها ـ‌ كه بر خلاف اروپا ـ در بسياري موارد قانون نوشته شده‌اي نداشته و هر حكمي كه يك قاضي صادر مي‌كند مي‌تواند قانوني براي ساير قضات باشد، از اهميت و حساسيت مضاعفي برخوردار است. در اين شرايط وكلا در بسياري از پرونده‌ها با مواردي مواجه مي‌شوند كه به صورت عرف و كلاسه‌بندي نيست و بنابراين بايد بين چندين هزار حكم دادگاه، دهها حكم را كه به مورد آنها شبيه است بررسي كرده و به صورت دستي آناليز كنند كه روند بسيار وقت‌گير و دشواري است.

دكتر عاطفه فرزين‌در كه در تحقيقات دكتري‌اش موفق به طراحي اين سيستم شده، پس از فراغت از تحصيل نيز تحقيقات خود را در اين زمينه در شركتي كه با همكاري همسر ايراني‌اش پايه‌گذاري كرده (شركت "پردازش طبيعي زبان")، ادامه داده و با حمايت دادگاه فدرال كانادا و همكاري دانشگاه مونترال در حال توسعه آن است.

اين پژوهشگر جوان ايراني اظهار داشت: ما در حال حاضر با استفاده از اين سيستم خلاصه‌سازي هوشمند چهار خدمت و محصول مختلف را به صدها نفر از كاربرانمان كه قضات، وكلا و كارشناسنان حقوقي دادگاه فدرال كانادا،‌ كانون وكلاي كبك و..... هستند ارايه مي‌كنيم. يكي از اين محصولات بولتني هفتگي است كه كل احكام قضايي دادگاه فدرال را كه هر هفته به ما داده شده و به طور خودكار توسط سيستم، خلاصه‌سازي شده را شامل مي‌شود. اين بولتن هم به صورت online و هم به صورت مكتوب - براي استفاده قضات كه متوسط سن‌شان 70-75 سال بوده و تمايل چنداني به استفاده از رايانه ندارند - عرضه مي‌شود.

وي خاطرنشان كرد: محصول ديگر يك موتور جست‌وجوي هوشمند است كه امكان بازيابي اطلاعات استخراجي ارايه شده در بولتن‌هاي خلاصه را براساس موضوع فراهم مي‌كند. اين سيستم كه قابليت‌هاي زيادي را نسبت به جست‌وجوگرهاي عادي در اختيار كاربران قرار مي‌دهد بسيار مورد توجه قرار گرفته به طوري كه وكلايي كه با آنها برخورد داريم بارها گفته‌اند كه با استفاده از اين سيستم‌، دسترسي آنها به متون قضايي بسيار تسهيل شده و مي‌توانند با كمترين زحمت، آرا و احكام موردنياز دادگاهايشان را تهيه كنند و آن را تحولي در زندگي حرفه‌يي‌شان عنوان مي‌كنند.

دكتر فرزين‌در تصريح كرد: سومين محصول، يك كتابخانه مجازي است كه امكان بازيابي منابع قضايي موردنياز وكلا را براساس زمينه فعاليت كاربر فراهم مي‌كند و بالاخره سرويس آخر، تمام داده‌هاي آماري مورد نظر آنها را در زمينه‌هاي تخصصي مختلف مثلا مهاجرت، ثبت اختراع و مالكيت معنوي و... در اختيار وكلا قرار مي‌دهد.

وي خاطرنشان كرد: از آنجا كه حوزه فعاليت ما تاكنون محدود به دادگاه فدرال بوده و در حال حاضر تنها سوژه‌ها و احكام مربوط به اين دادگاه را آناليز مي‌كنيم، در پروژه‌اي جديد كه از دادگاه فدرال كانادا گرفته‌ايم قصد داريم، سيستم را به زمينه‌هاي مختلف گسترش دهيم و همچنين يك موتور ترجمه خودكار انگليسي - فرانسه را هم به آن اضافه كنيم كه چنين سيستم ترجمه متون تخصصي حقوق به اين شكل و گستردگي در دنيا وجود ندارد.

دكتر فرزين‌در اضافه كرد: البته در حال حاضر يك موتور ترجمه خودكار انگليسي - فرانسه داريم كه فقط متون خلاصه شده آراي قضايي را كه در بولتن هفتگي ارايه مي‌شود ترجمه مي‌كند ولي امكان ترجمه كل متن‌هاي قضايي را كه هر كدام مثلا 30 صفحه هستند، ندارد.

وي خاطرنشان كرد: اين پروژه براي دو سال تعريف شده و بودجه پيش‌بيني شده براي آن بالغ بر يك ميليون دلار كاناداست كه پنج نفر بايد به صورت تمام وقت روي آن كار كنند. اين طرح كه شش ماه آن با موفقيت سپري شده با همكاري دانشگاه مونترال كانادا اجرا مي‌شود كه علاوه بر تجربه‌اي طولاني كه در زمينه خلاصه‌سازي خودكار دارد از مراكز تحقيقاتي پيشگام در زمينه ترجمه خودكار است كه علت آن وجود دو زبان رسمي انگليسي و فرانسه در كانادا است كه باعث شده اين كشور بخش چشمگيري از بازار ترجمه دنيا را در اختيار داشته باشد.

دانش آموخته ايراني دانشگاه مونترال در تاييد قدمت و توان اين دانشگاه در زمينه ترجمه خودكار به سيستم ترجمه‌اي اشاره كرد كه 25 سال پيش توسط محققان دانشگاه جهت استفاده در مركز هواشناسي كانادا ساخته شده و هنوز هم تمام اخطارهاي هواشناسي آن كشور توسط اين سيستم به صورت خودكار از انگليسي به فرانسه و بالعكس ترجمه مي‌شود.

فرزين‌در درباره اهميت بهره‌گيري از سيستم ترجمه خودكار در نظام قضايي كانادا گفت: دادگاه فدرال بايد تمام احكام قضايي را كه حدود 75 درصد به زبان انگليسي و 25 درصد به فرانسه هستند، به دو زبان منتشر كند كه ترجمه دستي و انتشار آنها چند ماه (تقريبا هشت تا 10 ماه) طول مي‌كشد؛ لذا وكيلي كه مثلا در يك ايالت انگليسي زبان فعاليت دارد، بايد 10 ماه صبر كند تا از راي دادگاهي كه در ايالتي فرانسه‌زبان بوده مطلع شود كه براي رفع اين فاصله طولاني بين زمان صدور راي تا ارايه ترجمه رسمي آن، اين پروژه را به دادگاه فدرال پيشنهاد كرده‌ايم كه با اجراي آن دادگاه مي‌تواند همزمان با انتشار راي دادگاه، ترجمه خودكار آن را كه توسط سيستم ترجمه شركت ما تهيه شده، نيز به صورت موقت در سايت قرار دهد تا وكلا بتوانند تا زمان انتشار ترجمه رسمي از مفاهيم اصلي آن استفاده كنند.

دكتر فرزين‌در در ادامه در پاسخ به اين سوال كه آيا پروژه‌اي براي خلاصه‌سازي يا ترجمه خودكار متون فارسي دارد به ايسنا گفت: در حال حاضر طرح خاصي در اين زمينه ندارم ولي در سفري كه تابستان گذشته به ايران داشتم در صحبت‌هايي كه با محققان چند دانشگاه و همچنين انجمن انفورماتيك ايران داشتم بسيار تشويق شدم كه روي ترجمه فارسي هم كار كنم. البته اولين مشكلي كه در دانشگاه‌هاي كشور ديدم، كمبود متون دو زبانه است كه براي تعريف مدل‌هاي زبان و افزايش كيفيت ترجمه خودكار ضروري هستند.
وي گفت: من سعي دارم با همكاري اين دانشگاه‌ها، بانكي از اين متون پارالل (دو زبانه) راه‌اندازي كنم تا هم به صورت رايگان در اختيار محققان داخل كشور قرار گيرد و هم خودمان استفاده كنيم. دانشگاه مونترال رباتي دارد كه به صورت خودكار متون اينترنت را به متون موازي (دو زبانه) تبديل مي‌كند كه با هماهنگي اين دانشگاه از اين ربات براي تهيه متون موازي فارسي - انگليسي به منظور ايجاد بانك متون پارالل استفاده خواهيم كرد.

دكتر فرزين‌در در پايان با اشاره به اينكه تهيه چنين بانك‌هايي به صورت جداگانه توسط چند دانشگاه كشور در حال پيگيري است، اظهار داشت: تهيه اين منابع به صورت جداگانه چند سال طول مي‌كشد و اگر مركزي باشد كه دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشي مختلف داده‌هاي خود را مبادله كنند، ايجاد اين بانك به شدت تسريع خواهد شد كه ما هم آمادگي داريم با همكاري مراكز تحقيقاتي ايران تكنولوژي روز در اين زمينه را در اختيارشان قرار دهيم.