خاورمیانه؛ جایگزین وال‌استریت

 افزایش قیمت انرژی باعث شد از عربستان سعودی گرفته تا قطر و ابوظبی بیش از ۵/ ۳تریلیون دلار مازاد درآمد خود را صرف سرمایه‌گذاری کنند. به بیانی دیگر، این رقم بیش از تولید ناخالص داخلی انگلستان است. این کشورها اکنون درحال پایه‌ریزی برخی از بزرگ‌ترین پروژه‌های سرمایه‌گذاری و مدیریت املاک جهان هستند و هیچ نشانه‌ای از عقب‌نشینی در سال ۲۰۲۳ نشان نمی‌دهند.

براساس گزارش ویژه‌ای از بلومبرگ، صندوق‌های سرمایه ملی منطقه خاورمیانه در ۲۰۲۲ تقریبا ۸۹میلیارد دلار صرف سرمایه‌گذاری کرده‌اند که دو برابر سال قبل است. بیش از ۶/ ۵۱میلیارد دلار از این مبلغ به اروپا و آمریکای شمالی اختصاص داده شده است. با وجود افزایش سرمایه‌گذاری، این مبالغ صرفا نوک کوه یخ دست‌نخورده سرمایه خاورمیانه است. به گفته افراد مطلع، مقامات صندوق سرمایه‌گذاری عمومی ۶۲۰میلیارد‌دلاری عربستان سعودی، تحت فشار شدیدی برای استقرار و سرمایه‌گذاری‌های جدید هستند. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، در تکاپو برای از بین بردن اتکای این کشور به نفت خام است.

در دوحه نیز، مقامات سازمان سرمایه‌گذاری قطر با تکیه بر سرمایه ۴۵۰میلیارددلاری، پس از جام جهانی فوتبال در ماه گذشته به دنبال معاملات خارجی بیشتری هستند. در سال‌های گذشته، سرمایه‌گذاران حوزه خلیج‌فارس با خرید دارایی‌هایی مانند باشگاه فوتبال منچسترسیتی، املاک منهتن و مرکز خرید هرودز لندن، به شهرت جهانی دست یافتند. اکنون متخصصان بازار می‌گویند آن‌ها قصد دارند در بازی سرمایه‌گذاری تاکتیک متفاوتی را در پیش گیرند و از ثروت خود برای ایفای نقش بزرگ‌تری در صحنه جهانی، تنوع بخشیدن به اقتصاد و کسب نفوذ ژئوپلیتیکی استفاده کنند.

یک میلیارد دلار در روز

صندوق‌های سرمایه ملی ذخایر خود را با افزایش قیمت نفت پس از آغاز درگیری میان روسیه و اوکراین، تقویت کردند و عربستان سعودی روزانه یک‌میلیارد دلار درآمد نفتی داشته است. انتظار می‌رود آن‌ها حتی با کاهش قیمت‌های نفت به افزایش هزینه‌های خود در موقعیت‌های سرمایه‌گذاری ادامه دهند. این موقعیت تضاد آشکاری با وضعیت فعلی آمریکا، اروپا و چین دارد، که درگیر تامین مالی و تسلیم نرخ بهره بالاتر و ترس از رکود شده‌اند. در زمانه‌ای که بازارها تشنه پول نقد هستند، شرکت‌ها و بانک‌ها از سراسر جهان تیم‌های تخصصی خود را به شهرهایی مانند ریاض و ابوظبی می‌فرستند تا ایده‌های سرمایه‌گذاری ارائه کنند، به‌طوری‌که برخی از مدیران ممکن است روزها در انتظار برای دیدار با مقامات باشند.

مذاکرات تنها آغاز شگفتی‌هاست. نمایندگان شرکت‌ها وقتی به قسمت ارائه طرح می‌رسند، با دنیای پیچیده‌ای روبه‌رو می‌شوند. اتاق‌هایی که بزرگ‌ترین تصمیم‌ها اغلب مستلزم اشاره شیوخ حاکم است، که مرز بین سرمایه‌گذاری و سیاست مشخص نیست. هجمه ثروت تازه‌بنیان، صندوق‌های سرمایه خلیج فارس را در راه استراتژیک‌تر شدن جسورتر کرده است. بلومبرگ در گزارش خود اشاره می‌کند که به گفته مشاوران و مدیرانی که درحال همکاری با این کشورها هستند، اکنون به‌سختی می‌توان سرمایه‌گذاران خاورمیانه‌ای را متقاعد کرد. درحال‌حاضر به‌سرعت طرح‌هایی که با اهداف آن‌ها برای ملت‌سازی یا بازده موردنظر همخوانی ندارد، رد می‌شوند.

یاسر الرمیان، رئیس صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان، درحال تبدیل شدن به یک چهره ملی است. این بانکدار سابق، مقام اصلی همراه شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین در سفر دسامبر شی به ریاض بود. در آن اجلاس توافقنامه سرمایه‌گذاری ۵۰‌میلیارددلاری در بخش خصوصی و دولتی منعقد شد. الرمیان، که از مدیریت بانک محلی به نظارت بر یکی از صندوق‌های ثروت با سریع‌ترین رشد رسیده است، اکنون در هیات‌مدیره غول‌های بین‌المللی همچون اوبر حضور دارد.

با هدف مدیریت یک‌تریلیون‌دلاری دارایی تا ۲۰۲۵، مدیران صندوق سرمایه‌گذاری عمومی موظف هستند طرح‌های معاملاتی را تهیه کنند که با استراتژی بن سلمان برای پادشاهی مطابقت داشته باشد، زیرا به دنبال کاهش اتکای عربستان سعودی به درآمد حاصل از فروش نفت خام و گسترش صنایع جدید از طریق توسعه فعالیت‌های صندوق سرمایه‌گذاری عمومی است.

یکی از سخنگویان صندوق سرمایه‌گذاری عمومی در این زمینه گفته است، رویکرد این نهاد با قیمت نفت تغییر نمی‌کند، بلکه توسط آخرین استراتژی پنج‌ساله که در ژانویه ۲۰۲۱ اعلام شد تعیین می‌شود. صندوق سعودی دارای فرآیند سرمایه‌گذاری است که متناسب با مدیران دارایی‌های جهانی است و هر عضو هیات‌مدیره نقش مهمی در تصمیمات دارد. سرمایه‌گذاری بانک ملی عربستان در کردیت سوئیس به منظور کمک به پادشاهی برای توسعه مدیریت ثروت و تخصص بانکداری سرمایه‌گذاری و در‌عین‌حال توسعه بخش بانکداری داخلی است.

سرمایه‌گذاری صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان در شرکت‌های خودروساز خارجی مانند استون مارتین و مک‌لارن، با برنامه‌های این کشور برای تبدیل شدن به قطب تولید مطابقت دارد. در کنار آن مدیریت سهام در هتل‌های زنجیره‌ای، جاه‌طلبی آنها در دست داشتن یکی از پربازدیدترین هتل‌های جهان تا ۲۰۳۰ را تکمیل می‌کند. این صندوق همچنین بخشی از یک کنسرسیوم سهام خصوصی را در اختیار دارد که سهامی در برج‌های ونتیج شرکت وودافون به دست آورده و آن را به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های کلیدی اروپا تبدیل کرده است.

صندوق سرمایه‌گذاری عمومی همچنان متعهد شده است تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۲۰۰میلیارد دلار در اقتصاد عربستان سعودی سرمایه‌گذاری کند؛ هدف بلندپروازانه‌ای که توسط شخص بن‌سلمان تعیین شده است و به طور متوسط سالانه ۴۰میلیارد دلار از سرمایه این صندوق را هزینه این طرح می‌کند.

اتحادهای جهانی

در شرایط کنونی برخی از دولت‌های اروپایی در مورد روابط تجاری خود با چین محتاط‌تر شده‌اند و به خاورمیانه فرصت بیشتری می‌دهند. پس از سفر اولاف شولتز، صدراعظم آلمان، به قطر در سپتامبر، سازمان سرمایه‌گذاری قطر با سرمایه‌گذاری ۴/ ۲میلیارد یورویی (۵/ ۲میلیارد دلار) به یکی از شرکای مهم شرکت آلمانی اروه‌ئه، یکی از شرکت‌های بزرگ تامین انرژی آلمان، تبدیل شد. با وجود گسترش همکاری‌ها میان کشورهای حوزه خلیج فارس و اروپا، پیچیدگی‌های سیاسی بین‌المللی کماکان نقش اساسی را در معادلات دارد. در هفته‌های اول درگیری روسیه و اوکراین، چندین صندوق سرمایه ملی کشورهای حوزه خلیج فارس، از جمله موبادالا، به دلیل سرمایه‌گذاری با شرکت‌های مرتبط با کرملین، تحت نظارت دولت‌های غربی قرار گرفتند. هرچند تا به این روز امارات تحریمی علیه روسیه اعمال نکرده است، موبادالا در مارس گذشته اعلام کرد سرمایه‌گذاری در روسیه را متوقف کرده است.