مذاکره مستقیم یا غیرمستقیم در وین؟

امیرعلی ابوالفتح؛ با روی‌کارآمدن دولت سیدابراهیم رئیسی دور جدید مذاکرات هسته‌ای در وین در جریان است. تیم‌های مذاکره‌کننده تغییر کرده‌اند و چهره‌های جدیدی وارد عرصه این مذاکرات طولانی شده‌اند. بعد از چند دور مذاکره در ماه‌های اخیر آنچه این روز‌ها زیاد درباره آن صحبت می‌شود، مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا در وین است.

ایران و آمریکا به‌صورت غیرمستقیم در وین درحال مذاکره هستند که عاملیت آن برعهده گروه چهار به علاوه یک است که روسیه هم یکی از آن کشورهاست. یعنی پنج کشور در مذاکرات حضور دارند که در یک‌سو قرار دارند و ایران هم در سوی مقابل ایستاده است. از این پنج کشور روسیه، چین، سه کشور اروپایی و نماینده سیاسی و امنیتی اتحادیه اروپا هم حضور دارند.

همه این پنج کشور به اضافه نماینده اتحادیه اروپا در خلال این مذاکرات درحال انجام مذاکره‌ای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا هستند. آن‌ها هم از طرف ایران با آمریکا مذاکره می‌کنند و هم از سوی آمریکا با ایران. برای همین تقلیل‌دادن این روند صرفا به یک کشور یعنی روسیه اشتباه است.

ایران با سه کشور اروپایی هم در حاشیه مذاکرات وین دیدار می‌کند، با چینی‌ها هم دیدار‌هایی دارد و البته با روس‌ها هم مذاکراتی دارد، ولی این به معنی دادن عاملیت به روسیه نیست. اما بحث مذاکرات غیرمستقیم همچنان محل بحث است. اینکه چرا ایران و آمریکا درحال انجام با واسطه یک فرایند هستند. باید بدانیم که آنچه در وین درحال انجام است، در قالب «برنامه جامع اقدام مشترک» یا همان برجام درحال اجرائی‌شدن است.

از این‌رو فقط کشور‌هایی که عضو برجام هستند، در آن می‌توانند با یکدیگر مذاکره کنند. ایالات متحده آمریکا داوطلبانه از برجام خارج شده و موقعیت حقوقی آن در قبال برجام چیزی شبیه موقعیت حقوقی استرالیا، کانادا و عربستان در قبال برجام است. چرا ایتالیا یا عراق در مذاکرات وین حضور ندارند؟ چون عضو برجام نیستند. برای همین ایالات متحده اگر می‌خواهد در قالب برجام با ایران گفتگو کند، باید ابتدا وارد برجام شود. بعد از آن ایران حتما با نماینده آمریکا دیدار خواهد کرد. چنان‌که پیش از این هم در قالب برجام مذاکرات ایران و آمریکا انجام می‌شد.

اینکه الان برخی اصرار دارند یا توصیه می‌کنند که ایران و آمریکا مذاکره مستقیم انجام دهند، باید بدانند که چنین مذاکراتی در قالب برجام مشکلات حقوقی را در پی خواهد داشت. اگر این اتفاق رخ بدهد، به این معنی است که مثلا عربستان یا کانادا هم ممکن است ادعا کند که می‌خواهد در مذاکرات برجام حضور پیدا کند.

اگرچه تحریم‌ها همگی از طرف آمریکا اعمال می‌شود، ولی از آنجایی که آمریکا عضو کمیسیون برجام نیست، امکان مذاکره هم وجود ندارد. مگر اینکه مذاکراتی خارج از کمیسیون برجام شکل بگیرد که در آن صورت ایالات متحده قطعا خودش را مقید به برجام نمی‌کند؛ چراکه تمرکز برجام روی مسائل هسته‌ای قرار دارد و در مذاکراتی خارج از چارچوب برجام ممکن است موضوعات دیگری، چون برنامه موشکی ایران هم از سوی آمریکا مطرح شود که مطلوب ما نیست. از این جهت ایران اصرار دارد که در این مقطع مذاکرات با آمریکایی‌ها غیرمستقیم باشد؛ چراکه آمریکا عضو کمیسیون برنامه جامع اقدام مشترک نیست.