استالینیزاسیون روسیه به روایت برنده جایزه صلح نوبل

فرارو- هفته آینده «ماریا رسا» و «دیمیتری موراتوف» جوایز صلح نوبل را دریافت می‌کنند. «موراتوف» در مصاحبه‌ای نادر با روزنامه بریتانیایی «گاردین» می‌گوید که نگران است جهان به سوی فاشیسم بلغزد.

آخرین باری که یک روزنامه نگار برنده جایزه نوبل شد سال ۱۹۳۵ میلادی بود. «کارل فوت اوسیتزکی» فاش کرده بود که چگونه هیتلر به طور مخفیانه در حال دوباره مسلح‌سازی آلمان است. «ماریا رسا» می‌گوید: «اوسیتزکی نمی‌توانست جایزه را دریافت کند، زیرا در آن زمان در اردوگاه کار اجباری نازی‌ها حبس شده بود».

پس از گذشت نزدیک به یک قرن «رسا» یکی از دو روزنامه نگاری است که جمعه آینده در اسلو جایزه نوبل را دریافت خواهد کرد. او در حال حاضر در فیلیپین به دلیل افشاگری سایبری با حکم زندان مواجه شده است و «دیمیتری موراتوف» سردبیر روزنامه «نوایا گازتا» یکی از آخرین روزنامه‌های مستقل باقی مانده در روسیه ایستاده تا علیه دیکتاتوری رو به گسترش در آن کشور موضع گیری کرده و گزارش دهد.

در مورد «رسا» مجوز سایت خبری Rappler که او در آن فعالیت می‌کرد به حالت تعلیق درآمده است. او حتی مطمئن نبود که بتواند سفر کرده و جایزه را دریافت کند تا آن که روز جمعه دولت فیلیپین به او اجازه داد. شباهت‌ها بین لحظه کنونی و دهه ۳۰ میلادی به طرز وحشتناکی آشکار هستند.

«موراتوف» در مصاحبه‌ای نادر در ماه گذشته در جریان سفر هوایی به نیویورک گفت: «این یک پیام بزرگ است ما در همان لحظه هستیم. ما در آستانه فاشیسم قرار داریم. این بار متفاوت ست، زیرا این فاشیسم از طریق فناوری فعال شده است و سریع‌تر رخ می‌دهد. این دستکاری موذیانه‌ای است».

«موراتوف» می‌افزاید: «این جایزه نمادی از وجود تهدید برای آزادی مطبوعات است. من فکر می‌کنم جهان ما از عشق به دموکراسی دست برداشته و به سمت دیکتاتوری پیش می‌رود. روزنامه نگاران مانند رسانه‌های مستقل خط دفاعی بین دیکتاتوری و جنگ هستند».

پرسش آن است که آیا جهان متوجه آن چه «کریستف دلور» دبیرکل سازمان گزارشگران بدون مرز از آن تحت عنوان «لحظه حقیقت» یاد کرده خواهد شد یا خیر. او معتقد است اعطای جایزه نوبل به «موراتوف» و «رسا» یک پیام خطر و یک هشدار برای جهان محسوب می‌شود. او می‌گوید: «نظام‌هایی که برای دموکراسی و حقوق بشر ایجاد شده‌اند آشکارا در معرض خطر هستند. همه می‌توانند این خطر را ببینند. ما می‌توانیم این وضعیت اضطراری را احساس کنیم. این لحظه خود را در چندین بحران مختلف متبلور ساخته است».

«موراتوف» در دوران کار در «نوایا گازتا» شاهد قتل روزنامه نگاران بسیاری بود. در این مدت شش روزنامه نگار به قتل رسیدند از جمله «آنا پولیتکوفسکایا» که در سال ۲۰۰۶ میلادی در آسانسور ساختمانی که آپارتمان‌اش در آن واقع شده بود به ضرب گلوله کشته شد. اکنون، اما لحظه‌ای دلسردکننده و هولناک به شیوه‌ای متفاوت وجود دارد.

شباهت‌های دیگری بین سال ۱۹۳۵ و شرایط فعلی وجود دارد. فون اوسیتزکی به دلیل مجموعه‌ای از افشاگری‌ها در مورد آن که آلمان چگونه معاهده ورسای را زیرپا می‌گذاشت و مخفیانه در حال انباشت تسلیحاتی بود برنده جایزه شد. او تلاش کرد تا جهان را در مورد خطراتی که آلمان به تازگی نظامی شده در آن زمان متوجه جهانیان می‌ساخت آگاه سازد. او هشدار داد، اما زنده نماند تا پیامد‌های گزارش‌ها و افشاگری‌هایش را ببیند. او در سال ۱۹۳۸ میلادی درگذشت.

وقتی از «موراتوف» می‌پرسیم که آیا ما در اروپا باید از روسیه و نیات آن بترسیم او بی‌دریغ می‌گوید: «بله، البته چیزی برای پنهان کردن در مورد آن وجود ندارد. هر دیکتاتوری دسترسی بسیار آسانی به خشونت دارد. کشور ما، کشور من، با کمال تاسف کشور من، از» لوکاشنکو «دیکتاتور بلاروس حمایت می‌کند کسی که اساسا تلاش می‌کند جنگی را در مرکز اروپا به راه اندازد».

«موراتوف» در مقایسه با «رسا» شخصیت عمومی کم‌تر شناخته شده‌ای بوده است. او دهه‌ها در راس هیئت سردبیری روزنامه «نوایا گازتا» بوده و راه‌هایی برای ادامه فعالیت پیدا کرده است حتی در شرایطی که دیگر رسانه‌های خبری مستقل در روسیه خاموش شدند. به همین دلیل او یک چهره بحث برانگیز نیز بوده است. در روسیه خبر برنده شدن او برای دریافت جایزه نوبل با واکنش‌های متفاوتی مواجه شد. سرشناس‌ترین روزنامه نگار در روسیه یعنی «الکسی ناوالنی» که رهبر اپوزیسیون آن کشور است در حال حاضر در روسیه در زندان به سر می‌برد.

به طور گسترده‌ای این شایعه مطرح شده بود که او در رقابت برای دریافت جایزه بوده، اما کمیته نروژی نوبل زیر فشار دولت کرملین تسلیم شده است و ناوالنی را انتخاب نکرد. در روسیه، حامیان ناوالنی خشمگین و ناراحت بودند اگرچه ناوالنی خود از زندان به «موراتوف» تبریک گفت و خاطر نشان کرد: «آنانی که از خدمت به مقامات امتناع می‌ورزند چه بهای گزافی را باید بپردازند».

در نسخه تازه روزنامه «نوایا گازتا» روی جلد نوشته شده است: «تروئیکا بازگشته است» و اشاره آن به دادگاه‌های نظامی مشابه دادگاه‌های دوران استالین بوده است که توسط پلیس مخفی شوروی اداره می‌شد.

«موراتوف» می‌گوید: «اکثریت افراد منتقد برنده شدن من نظرشان را تغییر دادند. من از «ناوالنی» برای تبریک‌اش بسیار سپاسگزارم». زمانی که یک روز پیش از اعلام برنده جایزه از موراتوف پرسیده شد به نظرش چه کسی شایسته دریافت جایزه است او گفته بود: «الکسی ناوالنی».

در روسیه نشانه‌های تاریکی فزاینده‌ای مشاهده می‌شوند. تیتر اول نشریه «اکونومیست» در هفته گذشته بیانگر تغییر روسیه بود: «از خودکامگی به دیکتاتوری».

«موراتوف» در این باره می‌گوید: «وضعیت متاسفانه بسیار تاریک و تیره و تار است. یک استالینیزاسیون در کشور در حال وقوع است. بار دیگر سرویس‌های مخفی و پلیس مخفی امنیتی نقش مهمی ایفا می‌کنند. سرویس‌های مخفی همیشه تصمیم گیرنده هستند، اما هرگز مسئولیت پیامد‌های تصمیمات‌شان را برعهده نمی‌گیرند و نمی‌پذیرند».

«موراتوف» در مورد چالش‌های پیش روی فعالیت‌هایش صریح است. او در کافه‌ای در نیویورک در جریان اولین سفرش به خارج از روسیه از زمان اعلام برنده جایزه صلح نوبل شدن‌اش می‌گوید: «سعی می‌کنم با همه به جز با آدمخوار‌ها گفتگو کنم»! او برای تماشای نمایش مستندی ساخته «ورا کریچفسکایا» روزنامه نگار و فیلمساز روس در مورد آخرین ایستگاه تلویزیونی مستقل در روسیه به نام «دژد» (Dozhd) (به معنای باران) به نیویورک سفر کرده بود. اکنون این شبکه تلویزیونی مستقل و «ناتالیا سیندیوا» مالک آن از سوی دولت روسیه با برچسب «عامل خارجی» بودن مواجه شده اند.

این وضعیت اسفبار نشان دهنده نقض حقوق بشر در روسیه است. این شبکه خبری توسط دادگاه روسیه به «توجیه افراط گرایی» متهم شده است. این سازمان خبری و رسانه‌ای توسط «آندری ساخاروف» یک برنده جایزه صلح نوبل تاسیس شد و تلاشی عمدی برای جلوگیری از سقوط دوباره روسیه به سوی توتالیتاریسم (تمامیت خواهی) بود.

سیندیوا می‌گوید: «در روسیه کنونی استالینیسم در حال بازسازی است».

برای «دلور» شناخت «رسا» و موراتوف" و اهمیت کار روزنامه نگاری بارقه‌ای از امید را به همراه دارد. او می‌گوید این لحظه‌ای عمیق است چرا که مشکلات روزنامه نگاری را نشان می‌دهد، اما نیاز به تمرکز بر راه حل‌ها را نیز متبلور می‌سازد. او نشست دموکراسی به میزبانی بایدن که این هفته برگزار می‌شود را به عنوان پرتو ضعیف دیگری از امید قلمداد می‌کند.

ناظران می‌گویند تهدید علیه «رسا» در فیلیپین طعم بدتری دارد در جایی که پسر «فردیناند مارکوس» دیکتاتور سابق آن کشور همراه با دختر «رودریگو دوترته» رئیس جمهوری مستبد کنونی با یکدیگر متحد شده اند.

«رسا» در چهار سال اخیر تلاش کرده تا به این نکته اشاره کند که «حمله به حقیقت» همان کاری را که با کشورش انجام داده با دموکراسی‌های غربی نیز انجام می‌دهد.

موراتوف غمگین‌تر از اوست. او می‌گوید: «وحشتناک است کشور‌هایی که سال‌ها در دموکراسی زندگی کرده‌اند به سمت دیکتاتوری حرکت می‌کنند. فکر کردن به این موضوع نیز وحشتناک است».

با این وجود، او می‌گوید تا زمانی که بتواند روزنامه‌اش را منتشر می‌کند یا بهتر بگوییم تا زمانی که «ولادیمیر پوتین» به او اجازه دهد.

*برندگان جایزه صلح نوبل

منبع: گاردین