کاخ زمستانی و انقلاب دوم روسیه

مرتضی میرحسینی؛ حکومت تزاری که در روسیه سقوط کرد، این کشور به گفته لنین «آزادترین کشور جهان شد»، چون دولت موقتی که به ریاست الکساندر کرنسکی بعد از آن روی کار آمد، تسلط چندانی بر امور نداشت. بلشویک‌ها، یعنی لنین و هوادارانش- که هم سازماندهی بهتری داشتند و هم خودشان را از همه انقلابی‌تر می‌دیدند - به دستورات دولت موقت هیچ توجهی نمی‌کردند و سرگرم اجرای نقشه‌های خودشان بودند. گویا منتظر فرصتی بودند تا با قوای دولتی درگیر شوند و قدرت را به دست بگیرند.

کرنسکی می‌خواست سرکوب یا حداقل مطیع‌شان کند، اما زورش به آن‌ها نمی‌رسید. اعضای دولت او هم یکدست نبودند و تازه برخی از آنان فهم درستی هم از آنچه در کشور می‌گذشت، نداشتند. خلاصه بی‌نظمی و بی‌ثباتی مدتی ادامه پیدا کرد، تضاد و دشمنی دولت موقت و بلشویک‌ها شدت گرفت و عملا در شروع ماه نوامبر ۱۹۱۷ به بحرانی سیاسی در روسیه منجر شد.

کرنسکی به امید پایان دادن به این زورآزمایی، روز ششم نوامبر لنین را مجرم خواند و حکم توقیف روزنامه‌های بلشویک‌ها را امضا کرد و به ارتش دستور داد تا جلوی همه فعالیت‌های آنان را بگیرد. تصمیم دولت، فرصت یا بهانه‌ای را که بلشویک‌ها منتظرش بودند به آنان داد.

لنین برای یارانش پیام فرستاد که «می‌خواهم با تمام قدرتم به رفقا تفهیم کنم که حال همه‌چیز به تار مویی بسته است. ما باید به هر قیمتی که شده، امروز عصر، همین امشب وزرا را دستگیر کنیم... نباید درنگ کنیم! ممکن است همه‌چیز را از دست بدهیم.» همان شب ششم نوامبر، بلشویک‌ها به فرماندهی لئون تروتسکی در خیابان‌های پتروگراد (سن‌پترزبورگ) - که قلب تپنده روسیه در آن روز‌ها بود - پخش شدند و ادارات اصلی شهر را یکی بعد از دیگری اشغال کردند.

شب به پایان نرسیده، شهر را گرفتند و صبح هفتم نوامبر در بیانیه‌ای، سرنگونی دولت موقت را اعلام کردند. البته دولت موقت در مقر اصلی‌اش، یعنی کاخ زمستانی - که زمانی به تزار‌ها تعلق داشت - هنوز سرپا بود. پس بلشویک‌ها برای ختم ماجرا، همان روز، حوالی غروب به کاخ زمستانی هم یورش بردند و بعد از چند ساعت زدوخورد و تیراندازی، آنجا را نیز گرفتند.

کرنسکی چند ساعت قبل از شروع درگیری‌ها گریخته و میدان را به لنین واگذار کرده بود. اعضای کابینه‌اش هم بعد از مقاومتی بی‌فایده دستگیر شدند. نوشته‌اند زمانی که مهاجمان به سرکردگی آنتونوف، نگهبانان را تسلیم کردند و وارد کاخ شدند سیزده وزیر کابینه، به حالتی رسمی دور میز جلسه نشسته بودند.

یکی از آنان به فرمانده بلشویک‌ها گفت «این دولت موقت است، خواست شما چیست؟» و فرمانده پوزخندی زد و پاسخ داد «همه شما توقیف هستید... درود بر پرولتاریا و شورا‌های انقلابی!» همان زمان گروه‌های دیگر انقلابی که مخالف روش‌های بلشویک‌ها و برخی از آنان معتقد به «افسانه لیبرالی انقلاب بدون خشونت» بودند بحث مصالحه میان همه طرف‌ها را پیش کشیدند.

تروتسکی نپذیرفت و گفت «دیگر هیچ مصالحه‌ای در کار نیست. ما به کسانی که چنین پیشنهادی به ما می‌دهند، خواهیم گفت: شما ورشکسته‌های سیاسی مفلوکی هستید و نقش شما در عرصه سیاست به پایان رسیده است. بروید به آنجا که بدان تعلق دارید: به زباله‌دان تاریخ.» لنین هم روز بعد در جمع هوادارانی که برایش هلهله می‌کردند گفت «حال باید هرچه سریع‌تر نظام سوسیالیستی را برقرار کنیم!»