دوئل مالکی با صدر

انتخابات پارلمانی در عراق بدون شک می‌توانست تغییرات مطلوبی برای عراقی‌های معترض رقم بزند، اما تنوع سیاسی، مذهبی، فرقه‌ای و از همه مهم‌تر دخالت‌های کشور‌های ثالث در این کشور، نشان داد بی‌تفاوتی گسترده‌ای به‌ویژه میان جوانان نسبت به آینده این کشور وجود دارد. جوانان از زمان شروع اعتراض‌های ضد دولتی در اکتبر ۲۰۱۹، به‌طور آشکار از طبقه حاکم مسن‌تر آشفته‌تر بودند و انتخابات ۱۰ اکتبر شاهدی بر بی‌تفاوتی و دلسردی گسترده رأی‌دهندگان نسل جوان بود.

طبق برآورد‌های غیررسمی، جوانان عراقی تقریبا ۷۰ درصد از جمعیت ۴۰ میلیون نفری این کشور را تشکیل می‌دهند و اکثریت این گروه سنی مخالف رأی‌دادن بودند. در مقابل، عراقی‌های مسن‌تر احتمالا در پی فراخوان‌های مقامات مذهبی شیعه و سنی در عراق مبنی بر شرکت در انتخابات، پای صندوق‌های رأی حاضر شدند و چنین شرایطی نتیجه دست‌شستن از امید به هرگونه تغییری است.

مشارکت پایین از سوی دیگر شوک بزرگی برای ائتلاف‌های سیاسی اصلی بغداد بود. این شوک به‌خوبی نشان داده است اختلاف‌ها و تعارض‌های سیاسی بین رهبران گروه‌های بانفوذ سیاسی، بیشتر از آن چیزی است که تاکنون به تصویر کشیده شده است. در این میان، سیاست‌مداران این کشور که از زمان سقوط صدام‌حسین، ایفاگر نقش اصلی در روند سیاسی بغداد هستند، سعی دارند قدرت را در این کشور از آن خود کنند. آن‌طور که به نظر می‌رسد، در میان گروکشی‌های سیاسی، اکنون رقابت اصلی بین مقتدی صدر، روحانی بانفوذ و رهبر جریان صدر و نوری المالکی، نخست‌وزیر سابق این کشور است. هر دوی آنان در تلاش‌اند با تشکیل فراکسیون بزرگ‌تر، نقش ویژ‌ه‌تری را برای انتخاب رئیس‌جمهوری و از آن مهم‌تر تعیین نخست‌وزیر آینده عراق بازی کنند.

طبق نتایج اعلام‌شده، در مناطق شیعه‌نشین، ائتلاف صدر نسبت به رقبای خود به پیروزی قاطعی دست یافته و با کسب بیش از ۷۰ کرسی، خود را در رقابت برای رهبری دولت بعدی در وضعیتی مطلوب قرار داده است. در عین حال، بخت نوری المالکی برای بازگشت به قدرت، به‌عنوان رقیب اصلی مقتدی صدر، چندان کمتر از رهبر جریان صدر نیست. این در حالی است که ائتلاف‌های دیگر عراقی چندان امیدی به تأثیرگذاری بیشتر ندارند و امید دارند بتوانند با ائتلاف با یکی از گروه‌های پیشرو، به عرصه قدرت بازگردند. ائتلاف فتح به رهبری هادی العامری، تنها ۲۰ کرسی به دست آورد که تقریبا دوسوم کمتر از ۴۸ کرسی خود در انتخابات قبلی است. ائتلاف جدید قدرت ملی دولت، به رهبری عمار الحکیم، رهبر جنبش حکمت و حیدر العبادی، نخست‌وزیر سابق نیز در انتخابات روز یکشنبه عملکرد خوبی نداشت.

آغاز تحرکات گسترده مالکی

یکی از اعضای حزب الدعوه در نخستین موضع‌گیری سیاسی از سوی نزدیکان نوری المالکی گفت فراکسیون جدید تا چند روز آینده نهایی می‌شود و همه تشکل‌های شیعی به‌جز جریان صدر در آن حضور خواهند داشت.

به گفته او، المالکی برای تشکیل ائتلافی بزرگ از دست‌کم شش نیروی سیاسی برای ایجاد فراکسیون اکثریت و تصاحب قدرت کمک می‌گیرد. طبق گزارش‌ها، المالکی می‌کوشد با ایجاد ائتلافی از ائتلاف دولت قانون (۳۸ کرسی)، فتح (۲۰ کرسی)، العقد الوطنی (فالح الفیاض، شش کرسی)، نیرو‌های حکومت ملی (شش کرسی)، بابلیون (چهار کرسی) و چند تشکل سیاسی دیگر که هر‌کدام یک یا دو کرسی به دست آورده‌اند، فراکسیونی از ۹۰ کرسی تشکیل دهد. این منبع سیاسی ناشناس در ادامه می‌گوید تماس‌هایی از کشور‌های همسایه عراق نیز برای کمک به پیشبرد این طرح انجام شده و نامزد پیشنهادی این فراکسیون برای نخست‌وزیری، شخص نوری المالکی است.

در آن سو، محمد الدراجی، عضو ائتلاف فتح، می‌گوید این نیرو‌ها صرف‌نظر از نتایج انتخابات می‌توانند ۹۰ کرسی را از آن خود کنند و فراکسیون اکثریت باشند، اما روند تشکیل دولت با درگیری‌های سیاسی بی‌شماری مواجه خواهد بود و دولت در دو ماه و نیم باقی‌مانده از سال جاری میلادی تشکیل نمی‌شود.

محمد العبیدی، کارشناس سیاسی و استاد دانشگاه بغداد نیز تأکید می‌کند که گرفتن فرصت تشکیل دولت از صدر و تکرار آنچه با ایاد علاوی در سال ۲۰۱۰ میلادی رخ داد، می‌تواند بحران سیاسی سختی در عراق ایجاد کند. او این‌گونه ادامه می‌دهد که بیانیه‌های تند‌و‌تیز احزابی که شاخه مسلح دارند درباره نتایج انتخابات هم این نگرانی را ایجاد می‌کند که پای سلاح نیز به ماجرا کشیده شود. این همه در حالی است که کمیساریای عالی مستقل انتخابات هنوز نتایج نهایی را اعلام نکرده و تأکید کرده در حال شمارش دستی نتایج بیش از سه هزار صندوق رأی است.

واکنش صدر به المالکی

اما ماجرا به اینجا ختم نمی‌شود؛ نوری المالکی جمعه‌شب در سخنانی خواستار رسیدگی به «بی‌انصافی و عدم توازن» شد که به عقیده او با روند انتخابات همراه بوده است. رئیس ائتلاف دولت قانون همچنین تأکید کرد: ما موافق درخواست‌ها برای رفع نقص هستیم، نه هرج‌ومرجی که ممکن است ایجاد شود.

در مقابل، صدر که پیشتاز انتخابات است، به این سخنان واکنش نشان داد و گفت: بله امروز اظهاراتی (المالکی) را درباره روند انتخابات شنیدم و می‌توانم بگویم که از این اظهارات تعجب کردم، اما باید بگوییم این سخنان ناقص است. او ادامه داد: او باید آنچه را که از دست داده است، جبران کند و توصیه من این است که با چسبیدن به قدرت، آنچه را که از دست داده جبران نکند؛ چراکه او آزمایش شده و موفق نشده و کسی که آزمایش شده است، بار دیگر آزموده نخواهد شد.

این سخنان مهر تأییدی بر تشدید درگیری‌های سیاسی و قومی در عراق است و نشان می‌دهد دلسردی عراقی‌ها به بهبود اوضاع و تحریم این انتخابات، چندان هم اشتباه نبوده است؛ چرا‌که نسل جدید عراقی‌ها بسیار متفا‌وت‌تر از گذشته فکر می‌کنند و بازیگران کنونی در هدایت مسیر جدید ناتوان هستند.

باید این موضوع را نیز در نظر گرفت که ترس از شکست، برخی از نمایندگان فعلی را از نامزدشدن منصرف کرد. این اتفاق فضا را برای چهره‌های تازه و ظهور نسل جدیدی از بازیگران در سیاست عراق باز کرده است؛ هرچند به گفته تحلیلگران با تشکیل دولتی نه‌چندان مقتدر، نمی‌توان به بهبود اوضاع سیاسی و حتی رسیدگی به پرونده‌های فساد در عراق امید چندانی داشت.