آیا بایدن می‌تواند آمریکا را جهت احیای برجام متحد کند؟

فرارو- "پایگاه خبری کریستین ساینس مانیتور" در گزارشی به مذاکرات جاری در وین میان ایران و طرف‌های بین‌المللیِ برجام پرداخته و به طور خاص سعی کرده با ذکر چالش‌های مختلف به این سوال جواب دهد که آیا "جو بایدن" قادر است آمریکا و متحدان این کشور را جهت احیای برجام متحد کند؟

کریستین ساینس مانیتور در این رابطه می‌نویسد: «مدتی است که ایران به همراهِ آمریکا و دیگر قدرتهایِ جهانی طرفِ توافق هسته‌ای برجام، در وین پایتخت اتریش مذاکرات خود را با هدف احیای توافق مذکور آغاز کرده اند (مذاکرات از ۱۷ فروردین ماه آغاز شده است). اندکی قبل، ایران وآمریکا که هیچگونه مذاکره مستقیمی (در وین) ندارند و هر آنچه هست، تعاملات غیرمستقیم میان دو طرف می‌باشد، در مورد یک نقشه راه جهت بازگشتِ هر دو کشور به تعهدات برجامی خود، توافق کردند. با این حال، دستیابی به یک توافقِ کامل در این رابطه (جهت انجام متقابل تعهدات آمریکا و ایران در قالب برجام) که هم آمریکا و هم ایران برای دستیابی به آن ابراز تمایل کرده اند، نیازمند انجام یکسری اقداماتِ محکم و قاطع است.

به گزارش فرارو، در این راستا، طرفِ آمریکایی باید چیزی بیش از ۱۵۰۰ تحریم که از جانب دولت ترامپ علیه ایران وضع شده را لغو کند. امری که بدون تردید با چالش‌هایی اساسی رو به رو است. در نقطه مقابل، از ایران نیز خواسته شده تا گام‌های هسته‌ای خود پس از خروج آمریکا از توافق برجام را متوقف کند و با معکوس سازی رویه‌های جبرانی‌اش، از سطحِ غنی سازی، ذخایر اورانیومِ غنی شده و همچنین دیگر رویه‌های خود که در پاسخ به بدعهدی‌های طرفِ آمریکایی اتخاذ شده اند، بکاهد.

با این حال، با توجه به رویکرد سخت گیرانه ایران و آمریکا در مورد توافق برجام که در سال ۲۰۱۵ به امضا رسیده و همچنین تشدید بی اعتمادی ایران به آمریکا در چهارچوب معادله برجام، حتی حامیان این توافق نیز بر این باورند که فرآیند احیای آن چندان ساده و آسان نیست و به احتمال فراوان، طولانی خواهد بود.

"توماس کانتریمن" دستیار سابق وزیر خارجه آمریکا در امر امنیت و منع اشاعه بین المللی می‌گوید: "در شرایط فعلی، در هر دو کشورِ ایران و آمریکا، نزاع‌های سیاسی و حزبی عمیقی در مخالفت با توافق برجام در جریان است. هم در آمریکا و هم در ایران، هرگونه حرکتی جهت احیای توافق برجام، به مثابه نقطه ضعف و جلوه‌ای از سازشکاری منفی در نظرگرفته می‌شود".

ایران در آستانه انتخابات ریاست جمهوری خود قرار دارد و بسیاری از ناظران بر این باورند که سوعملکردِ دولت آمریکا در رابطه با توافق برجام، تا حد زیادی بسیاری از سیاستمداران و افکار عمومی این کشور (ایران) را علیه این توافق، بسیج کرده است.

با این حال، اینطور به نظر می‌رسد که بایدن به دلیل اینکه در ماه‌های ابتدایی حضور خود در قدرت است و هنوز میزان رغبت عمومی به وی در آمریکا بالاست، از شانس بیشتری جهت کنش ورزی بهتر در زمینه احیای توافق برجام برخوردار است. با این حال، وی در عرصه سیاست خارجی دولت خود، تاکنون موفقیت‌های چندانی را کسب نکرده است. نزاع‌های اخیر دولت وی با چین، روسیه و همچنین چالش‌های او در مساله مهاجران، هنوز برای او جایگاه مناسبی را در عرصه سیاست خارجی آمریکا ایجاد نکرده است. در این راستا، اراده بایدن جهت بازگشت به برجام با توجه به مواضع سخت گیرانه ایران، در مقایسه با دیگر چالش‌های او در عرصه سیاست خارجی، حاکی از یک گشایش نیست و به نوعی وی باید در این زمینه نیز چالش‌هایی اساسی را تجربه کند.

تا این لحظه، سیاستمدارانِ زیادی از حزب جمهوریخواه و حتی حزب دموکرات، قویا با توافق برجام و احیای آن مخالفت کرده اند و گفته اند که نباید میلیارد‌ها دلار پول نقد را بدون اینکه در مورد قدرت منطقه‌ای و توان موشکی این ایران مذاکره کرد، تحویل این کشور داد. در این راستا، "جیمز فیلیپس" کارشناس مسائل خاورمیانه و عضو ارشد "اندیشکده هریتیج" می‌گوید: "دولت بایدن به نحو نابخردانه‌ای وارد یک بازی پیچیده دیپلماتیک شده که قراراست در قالب آن، بدون هیچگونه قید و شرطی به توافق برجام بازگردد و عملا زمینه را برای قدرت‌گیری بیش از پیشِ ایران فراهم سازد". از دید وی، بازگشت بایدن به توافق برجام، ایران را در زمینه توانمندی‌های هسته‌ای و حضور منطقه‌ای این کشور، جسورتر خواهد کرد. از دیدِ فیلیپس، این مساله به هیچ عنوان در راستای منافع آمریکا نیست و می‌تواند موقعیت و جایگاه بین المللی آن را به نحو قابل توجهی تضعیف کند.

اروپایی هایِ افراطی

جوِ خصومت آمیز در رابطه با دیپلماسی با ایران، صرفا محدود به آمریکا نیست. در برهه کنونی، کشور‌های اروپایی طرفِ برجام نظیر آلمان، انگلستان و فرانسه نیز تا حد زیاد رویکردی خصومت آمیزی را در قبال ایران در پیش گرفته اند. برخی منابع اروپایی تاکید می‌کنند که این جو علی رغم تلاش‌های فراوان اروپا جهت بازگرداندن آمریکا به توافق برجام، در میان آن‌ها (قدرت‌های اروپایی) برقرار است.

در کنار این‌ها، شماری از متحدان بین المللی آمریکا انتظار داشتند که توافق برجام منجر به انعقاد توافقی گسترده‌تر با نظام ایران شود، با این حال، چنین نشده و اکنون آن‌ها با هرگونه بازگشت به آنچه توافق ناقصِ برجام می‌خوانند، عمیقا مخالف هستند. موافقان برجام می‌گویند که پیشروی‌های هسته‌ای اخیر ایران که رد پاسخ به بدعهدی‌های طرف‌های غربی و مخصوصا آمریکا انجام شده اند، دلیل و محرک اصلی هستند که باید بازگشت آمریکا به توافق مذکور را راهبری کنند. آن‌ها می‌گویند که اکنون ایران عمیقا از نظارت‌های بین المللی هسته‌ای خارج شده و قدرت و توان هسته‌ای آن نیز به نحو قابل توجهی تقویت شده است. امری که به هیچ عنوان به نفع آمریکا نیست و واشنگتن باید با بازگشت به برجام، بار دیگر محدودیت‌ها علیه برنامه هسته‌ای ایران را برقرار سازد.

آن‌ها (موافقان برجام) همچینن می‌گویند اگر بایدن نخواهد به وعده انتخاباتی خود که همان بازگشت به توافق برجام بود عمل کند، با چالش‌های اساسی در ادامه راه مواجه خواهد شد که می‌تواند تبعات بسیار بدی را برای او و حیات سیاسی اش به دنبال داشته باشد. با این همه، بایدن به محض رسیدن به قدرت، بر یک توافق طولانی‌تر و مستحکم‌تر با ایران تاکید کرد که آنگونه که وی می‌گوید قرار است در مقایسه با توافق اولیه برجام، از جامع‌بودنِ بیشتری برخوردار باشد. بایدن و تیم امنیت ملی و سیاست خارجی وی همچنین اعضای کنگره آمریکا را مطمئن کرده اند که فرآیند بازگشت آن‌ها به برجام، طولانی مدت خواهد بود. امری که حکایت از توجه بایدن به محدودیت‌های حزبی و جناحی در داخل آمریکا راجع به مساله برجام دارد. درست به همین دلیل است که در برهه زمانی فعلی، علی رغم اینکه بایدن جهت لغو تحریم‌های ایران، به نظرِ کنگره نیاز چندانی ندارد، با این حال سعی می‌کند تا از تنش زاییِ حزبی و سیاسی در کشورش دوری کند و تا جای ممکن اعتماد حزب جمهوریخواه را نیز در مسائل مهم سیاست خارجی آمریکا به خود جلب کند.

موانع "ترامپ" بر سر راهِ احیای برجام

اضافه بر این، مسیر بایدن جهت احیای برجام، با توجه به سیل عظیمی از تحریم‌های دولت ترامپ علیه ایران که مخصوصا در روز‌های پایانی حضور او در قدرت، تشدید شده، بیش از پیش سخت و پُر پیچ و خم به نظر می‌رسد. در واقع، بسیاری از اقدامات ترامپ در دوره حضورش در قدرت صرفا با هدف مجازات ایران انجام نشدند بلکه آن‌ها عمدتا بر آن بوده اند تا هرگونه بازگشت دولت آتی آمریکا به توافق برجام را نیز تا جای ممکن سخت و حتی غیرممکن کنند.

اگر بایدن بخواهد تحریم‌های ترامپ علیه ایران را که پس از خروج ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸ وضع شدند لغو کند، باید در کنار آن‌ها تحریم‌هایی که دولت وی (ترامپ) تحت لوای حقوق بشر و تروریسم علیه ایران وضع کرده و عملا مساله برجام را در قالب آن‌ها هدف قرار داده را نیز لغو کند. امری که بدون تردید با حملات گسترده مخالفان، به بایدن همراه خواهد شد. این حملات مخصوصا وقتی با مواضع سخت گیرانه ایران رو به رو شوند، بیش از پیش تقویت خواهند شد. ایران در برهه کنونی به خوبی می‌داند که باید تا جای ممکن به دولت آمریکا در بحث بازگشت به برجام و عمل به تتهداتش سخت گیری کند. در غیر اینصورت، امکان تکرار شدنِ سناریوی بدعهدی‌های آمریکا در قالب معادله برجام، باز هم وجود دارد.

به طور کلی، جو بایدن جهت احیای برجام، مسیر سختی را پیش رو دارد. با این حال، فرصت احیای برجام محدود است و واشنگتن به خوبی می‌داند که عدم کنشگریِ به موقع از سوی آن، تبعات به شدت منفی و مخربی را برای این کشور و منافع ملی آن به بار خواهد آورد».