چرا سارس، مرس و ابولا، همچون کرونا جهان را به قرنطینه نکشاند؟!

فرارو-در دهه‌های گذشته جهان شاهد ظهور ویروس‌های مرگباری بود که در میان مردم منتشر می‌شد و جان بسیاری از افراد را می‌گرفت. برخی از این اپیدمی‌ها همچون آنفولانزای خوکی حتی توانست بیش از یک میلیارد نفر را آلوده کند و ده‌ها هزار نفر را به کام مرگ بکشاند، اما چرا بیماری‌های همه گیر و خطرناکی همچون سارس، مرس، ابولا و آنفولانزای خوکی هرگز نتوانستند جهان را به مانند COVID-۱۹ به واکنش وادارند؟ وبسایت علمی fivethirtyeight طی گزارشی به بررسی این موضوع پرداخته است.

هنگامی که اولین گزارش در خصوص ظهور یک ویروس جدید در شهر ووهان چین منتشر شد، بسیاری از کارشناسان در خصوص اعمال اقدامات احتیاطی شدید، تردید داشتند. در واقع ظهور یک ویروس همه گیر در هر منطقه از جهان، لزوماً به معنای شکل گیری یک بحران نیست. اما خیلی زود کارشناسان متوجه شدند که با یک ویروس معمولی روبه رو نیستند. در حال حاضر جهان با یکی از مهمترین چالش‌های اپیدمی طی یک قرن اخیر مواجه است.

اما این اولین ویروس مدرن نیست که ما با آن روبرو شده ایم. در دو دهه گذشته، جهان با ابولا، سارس و یک نوع آنفولانزای سریع الانتقال به نام آنفولانزای خوکی جنگیده است. اگر چه این بیماری ها، مصیبت‌ها و اثرات مهمی را از خود بر جای گذاشتند، اما هرگز نتوانستند به اندازه COVID-۱۹ اختلالات اجتماعی و اقتصادی را پدید بیاورند. این امر می‌تواند به ما در درک بهتر کروناویروس جدید کمک کند، اما وقعاً چرا چنین بیماری‌های همه گیر و خطرناکی هرگز نمی‌توانند با کرونا مقایسه شوند.

میزان کشندگی و انتشار سارس و مرس
در اواخر سال ۲۰۰۲، یک ویروس بیماری زای در حال ظهور که احتمالاً از جهان حیوانات سرایت کرده بود، باعث ایجاد بیماری شدید تنفسی در چین شد. در نیمه اول سال ۲۰۰۳، سندرم حاد تنفسی کروناویروس سارس (SARS-CoV) در ۲۶ کشور گسترش یافت و حداقل ۸۰۹۸ نفر را آلوده کرد و ۷۷۴ نفر را کشت. اگر از نامی که به این بیماری داده شد بگذریم، SARS توسط ویروسی شبیه به SARS-CoV-2 که موجب بیماری COVID-۱۹ است، ایجاد می‌شد، اما تقریباً تأثیر مشابهی نداشت. از طرف دیگر میزان مرگ و میر ناشی از سارس حدود ۹.۶ درصد بود که بسیار بیشتر از COVID-۱۹ است که بر اساس بررسی‌های کنونی حدود ۴.۱ درصد تخمین زده می‌شود.

یکی دیگر از بیماری‌های تنفسی ناشی از کروناویروس، سندرم تنفسی خاورمیانه یا MERS بود که میزان مرگ و میر حتی بالاتر از ۳۴ درصد داشت. اما حتی این مرگ و میر بالای مرس نیز نتوانست تلفاتی بیش از بیماری COVID-۱۹ را به دنبال بیاورد و بر اساس آمار‌ها تا ژانویه سال ۲۰۲۰، ۲۵۱۹ نفر به این ویروس مبتلا و ۸۶۶ نفر نیز جان خود را بر اثر این عفونت از دست داده اند.

اما مهمترین دلیل اینکه سارس و مرس هرگز نتوانسته اند همچون COVID-۱۹ ویران کننده عمل کنند، تا حد زیادی به این ویژگی مربوط بود که در واقع این دو ویروس به راحتی منتشر نمی‌شوند. به عبارت دقیق‌تر مرس و سارس همچون کروناویروس جدید نیستند که به راحتی میان افراد و در هر محیطی منتقل شوند بلکه انتقال آن‌ها عموماً در ارتباطات نزدیک تری همچون محیط خانواده یا در میان کارکنان مراقبت‌های بهداشتی و بیماران صورت می‌گرفت (یا در مورد MERS، از شتر‌ها به طور مستقیم به افراد منتقل می‌شد). همچنین این ویروس‌ها از طریق انتقال پیش علامتی نیز گسترش نمی‌یابند، به این معنی که افراد آلوده قبل از بروز علائم، ویروس را گسترش نمی‌دهند. در این بیماری‌ها وقتی افراد به این ویروس‌ها مبتلا می‌شدند، به طور معمول در خانه یا بیمارستان تحت مراقبت قرار می‌گرفتند و این موضوع به سادگی باعث قطع زنجیره ابتلا و سخت‌تر شدن شیوع آن‌ها می‌شد.

استفان مورس، اپیدمیولوژیست دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه کلمبیا، می‌گوید: «به طور کلی، به جز چند مورد انتقال جمعی، تقریباً همه انتقال SARS در مراکز مراقبت‌های بهداشتی صورت گرفت، هنگامی که یکی از افراد مراجعه کننده به بخش‌های دیگر به طور اتفاقی با این ویروس آلوده می‌شود؛ بنابراین اساساً سارس را می‌توان با بهبود کیفیت کنترل عفونت و پیشگیری در بیمارستان ها، به راحتی مهار کرد».

این مسئله با COVID-۱۹ تفاوت دارد، که ویروس می‌تواند توسط افراد بدون علائم نیز گسترش یابد (البته هنوز مشخص نیست که این افراد در نهایت علائم این بیماری را نشان می‌دهند یا در تمام دوران بیماری کاملاً بدون علامت باقی می‌مانند). همچنین این ویروس به راحتی از فردی به فرد دیگر گسترش می‌یابد. این بدان معناست افرادی که نمی‌دانند مبتلا هستند و برای مثال در خارج از کشور و یا در محیط‌های جمعی معمول خود قرار دارند، به راحتی قادرند در این تعاملات روزمره خود ویروس را به افراد زیادی منتقل کنند. به همین دلیل است که اعمال مقرارات فاصله گذاری اجتماعی به بخش مهمی از استراتژی ما برای مبارزه با شیوع ویروس تبدیل شده است.

آنفولانزای خوکی؛ به راحتی گسترش می‌یابد، اما به همان اندازه کشنده نیست
در بهار سال ۲۰۰۹، نسخه جدیدی از ویروس آنفلوانزا H1N1 - ویروسی که باعث همه گیر آنفولانزای اسپانیا در سال ۱۹۱۸ شد - پدیدار شد و به سرعت گسترش یافت. براساس برآورد‌های مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری، آنفولانزای خوکی از سال ۲۰۰۹ تاکنون، بین ۱۵۱۷۰۰ تا ۵۷۵۴۰۰ نفر را در سراسر جهان کشته و احتمالاً بیش از ۱ میلیارد نفر را نیز آلوده کرده است.

آنفلوانزای خوکی، همچون COVID-۱۹ به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود و احتمالاً توسط افرادی بدون علائم نیز منتشر می‌شود. میزان RO یا R-naught آنفولانزای خوکی-یک واحد سنجش برای تعیین اینکه یک فرد مبتلا چه تعداد فرد سالم را می‌تواند آلوده کند- بین ۱.۴ و ۱.۶ است. این کمی پایین‌تر از COVID-۱۹ است، که کارشناسان تخمین می‌زنند R-naught آن بین ۱.۵ تا ۳.۵ باشد. در واقع این امر هنوز هم بدان معنی است که H1N1 یک ویروس بسیار مسری است.

پس چرا آنفولانزای خوکی سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی ما را تحت الشعاع قرار نداد و اقتصاد‌های ما را متوقف نکرد؟ در واقع تفاوت اصلی این است که در نهایت این بیماری، عفونت بسیار خفیف‌تر و کشنده تری نسبت به کروناویروس جدید داشته است. اگر چه آمار‌های های متفاوتی از نرخ مرگ و میر برای آنفولانزای خوکی وجود دارد، اما حتی بالاترین آن، کمتر از ۰.۱ درصد است که بسیار پایین‌تر از تخمین‌های فعلی برای COVID-۱۹ به حساب می‌آید.

دکتر آنتونی فاوسی، مدیر مؤسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی آمریکا و عضو کارگروه کروناویروس کاخ سفید، در جریان یک برنامه زنده در ماه فوریه گفت: "بیماری همه گیر آنفولانزای خوکی H1N1 که در سال ۲۰۰۹ پدیدار شد، بسیار سریع منتشر می‌شد، اما میزان مرگ و میر آن بسیار پایین بود و به همین دلیل است که به عنوان یک بیماری همه گیر جدی شناخته نشده است».

با این حال حتی با وجود میزان پایین مرگ و میر آنفولانزای خوکی نسبت به مبتلایان این بیماری، مجموع مرگ میر ناشی از این نوع ویروس در سراسر جهان بسیار بالا بوده است. با وجود این تعداد بالای مجموع مرگ و میر ناشی از آنفولانزای خوکی و حتی احتمالاً سرعت انتشار بالاتر آن، هرگز اقداماتی مشابه با محدودیت‌های اعمال شده برای COVID-۱۹، برای آن در نظر گرفته نشد.

ابولا: بسیار شدید، اما با سرعت انتشار پایین
ابولا برای اولین بار در سال ۱۹۷۶ ظهور کرد و جهان از آن زمان تاکنون شیوع این بیماری را در نقاط مختلفی از جمله در غرب آفریقا و در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ به خود دیده است. به گفته سازمان بهداشت جهانی، این یک بیماری شدید است که بطور متوسط ۵۰ درصد از افراد آلوده را می‌کشد. در جریان شیوع ۲۰۱۴-۲۰۱۶، بیش از ۱۱۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند، که تا حد زیادی به منطقه‌ای که این بیماری در آن پدید آمد، محدود بود.

شبیه به MERS و SARS، ابولا نیز به راحتی قابل انتقال نیست. افراد آلوده ویروس را تا زمانی که شروع به بروز علائم نکنند، منتشر نمی‌کنند و حتی در این صورت ویروس به سختی قابل جذب است، زیرا از طریق تماس مستقیم با مایعات بدن یک فرد آلوده مانند خون، عرق و ادرار پخش می‌شود نه از طریق ذرات معلق در هوا که ناشی از عطسه و یا سرفه‌های فرد آلوده است. در واقع تنها کسانی که به طور مستقیم با افراد مبتلا در ارتباط هستند، همچون کادر خدمات بهداشتی در بیمارستان و یا افرادی که در خانه از این بیماران مراقبت می‌کنند و یا کسانی که با جنازه قربانیان در تماس هستند ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.

«ویلیام هاناژ»، اپیدمیولوژیک دانشگاه هاروارد می‌گوید: «برای کنترل بیماری‌های همه گیر علائم زیادی وجود دارد و این شامل سارس و ابولا نیز هست. اگر در منطقه‌ای قرار دارید که ابولا در آن شایع است، از طریق علائم به راحتی می‌توانید تشخیص دهید که فردی در نزدیکی شما به این بیماری مبتلا است یا خیر».

این امر باعث می‌شود تا کنترل افراد آلوده و محافظت از کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، آسان‌تر شود و به راحتی بتوان این شیوع را محدود کرد و این همان اتفاقی است که در جریان شیوع بیماری ابولا در ۲۰۱۴-۲۰۱۶ رخ داده است. این یک تفاوت چشمگیر با COVID-۱۹ است که براساس آخرین یافته ها، می‌دانیم که ممکن است از طریق افراد بدون علائم به راحتی منتشر شود و یا وقتی افراد مبتلا شوند علائم آن‌ها آنقدر خفیف باشد که نتوان در وهله اول COVID-۱۹ را تشخیص داد.

در مجموع بیماری‌هایی همچون سارس، مرس، ابولا و آنفولانزای خوکی، فاقد ویژگی‌های کلیدی COVIID-۱۹ هستند که به آن اجازه می‌دهد تا به یک بیماری همه گیر جهانی تبدیل شود. «آنجلا راسموسن»، ویروس شناس و متخصص بیماری‌های عفونی دانشگاه کلمبیا، در این خصوص می‌گوید: «SARS-CoV-2 یک نوع طوفان تمام عیار است».

COVID-۱۹ می‌تواند به اندازه‌ای خفیف باشد که افراد مبتلا به آن هرگز متوجه آلوده شدن به چنین ویروسی نشوند. این ویروس همچنین به راحتی و حتی توسط افراد بدون علامت منتقل می‌شود و به آنقدر شدید هست که می‌تواند سهم قابل توجهی از افرادی که مبتلا به آن هستند را از بین ببرد. این ویژگی‌های منحصر به فرد، کروناویروس جدید را تبدیل به بیماری کرده است که کنترل و ردیابی آن نیازمند روش‌های متفاوت است؛ و این همان تفاوتی است که COVID-۱۹ با دیگر بیماری‌های هم خانواده خود یعنی سارس، مرس، ابولا و آنفولانزای خوکی دارد.