فرارو- بین ایران و اروپا برای نجات توافق هستهای زمینه مشترکی وجود ندارد.
به گزارش فرارو، دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، در هشتم ماه می گذشته علیرغم همه هشدارهای بین المللی از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) با ایران خارج شد و تمام تحریمهای کشورش را علیه ایران مجددا برقرار کرد.
سایر امضاکنندگان برجام، فورا اقدام ترامپ را محکوم کرده و بر لزوم استمرار این توافق چندجانبه تاکید کردند. از سوی دیگر، ایران باقی ماندن در توافق هستهای را به تامین منافع اقتصادیاش مشروط کرد. به همین منظور، بین ایران و سایر کشورهای طرف برجام، بویژه سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و بریتانیا، تقریبا مذاکرات روزانه در جریان است. اما آیا این مذاکرات میتواند توافق هستهای را نجات دهد؟
اخیرا عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه ایران که در مذاکرات هستهای نقش برجستهای داشته، از "به سر آمدن انتظار" ایران و "احتمال خروج از برجام در هفتههای آینده" خبر داده است.
عراقچی به یورونیوز گفت: "امروز در کنفرانس مربوط به ایران گفتم برجام در آیسییو (بخش مراقبتهای ویژه) است، چرا که مهمترین نقطه تعادل خود را از دست داده است. نقطه تعادل آن خروج آمریکا از برجام است. حال اگر اروپا و دیگر امضاکنندگان برجام میخواهند این توافق هستهای را حفظ کنند باید فداکاری کنند و خصوصا عدم حضور آمریکا و تحریمهای دوباره این کشور علیه ایران را جبران کنند. انتظار ایران به سر آمده است و احتمال خروج ایران از برجام در هفتههای آینده وجود دارد".
همزمان با اظهارات عراقچی درباره لزوم "فداکاری" اروپا برای حفظ برجام، مقامات اروپایی از لزوم مقابله با برنامه موشکی و فعالیتهای منطقهای ایران سخن میگویند. علاوه بر این، در برخی محافل اروپایی نه تنها حرفی از فداکاری نیست بلکه حتی ایران را هم در موضعی نمیبینند که بتواند هشدار دهد و مهلت تعیین کند.
آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان، روز پنجشنبه طی سفری به امان، پایتخت اردن، خواستار پیدا کردن راهحلهایی برای آنچه او "تمایلات متجاوزانه" ایران در منطقه خوانده، شد. مرکل پس از دیدار با عبدالله دوم، پادشاه اردن، گفت: " تمایلات متجاوزانه ایران، نه تنها باید مورد گفتگو قرار گیرد بلکه ما فورا به راه حلهایی نیاز داریم". علاوه بر این، مرکل گفته کشورهای اروپایی نگرانی مشترکی درباره برنامه موشکهای بالستیکی ایران دارند.
مذاکرات ایران و اروپا درباره حفظ برجام با موانع بزرگی مواجه است. نخستین مانع، تحریمهای فراسرزمینی آمریکاست. در حالی که مقامات اروپا اروپایی در سطح سیاسی از برجام حمایت میکنند، اما شرکتهای اروپا از ترس تحریمهای آمریکایی حاضر به ادامه همکاری با ایران نیستند.
مانع دوم و شاید مهمتر، فقدان زمینه مشترک بین ایران و اروپا در مسئله برجام است. اگر چه دو طرف از استمرار برجام حمایت میکنند، اما انتظارات آنها از یکدیگر متفاوت است. ایران صریحا اعلام کرده در صورت عدم تضمین منافع اقتصادیاش، از توافق هستهای خارج خواهد شد. در مقابل، طرفهای اروپایی نه تنها تاکنون تضمین ملموسی برای حفظ منافع ایران ارائه نکردهاند، بلکه خواستههای فراهستهای از ایران دارند.
علاوه بر اظهارات مرکل، در روزهای اخیر، "منابع بلندپایه" فرانسوی در گفتگو با روزنامه الشرق الاوسط ابعاد جدیدی از مذاکرات ایران و اروپا را آشکار کردهاند.
این منابع ایران را مقصر خروج ترامپ از برجام معرفی کردهاند. زیرا بنا به ادعای آنها، ایران از برجام برای پیشبرد سیاستهای منطقهای "خصمانه" استفاده کرد. علاوه بر این، فرانسویها اعلام کردهاند که آنها از موشکهای ایران نگرانی دارند و از تکمیل برجام با یک توافق بزرگتر که مسئله موشکی و فعالیتهای منطقهای ایران را پوشش دهد، حمایت میکنند.
اینجاست که فقدان زمینه مشترک قابل ملاحظه است. اروپاییها از ایران میخواهند در برجام باقی بماند و درباره سایر مسائل مورد اختلاف - مانند برنامه موشکی و نفوذ منطقهای- گفتگو کند بدون اینکه به آن تضمینهای اقتصادی بدهند. این در حالی است که ایران خواهان اجرای کامل برجام و عدم طرح مسائل فراهستهای و نیز دریافت تضمینهای اقتصادی از اروپا است. اما اروپا از ارائه چنین تضمینهایی عاجز است.
منابع فرانسوی با اشاره به هشدارهای ایران در خصوص احتمال خروج از برجام و بازگشت غنیسازی هستهای، به الشرق الاوسط گفتهاند ایران در وضعیتی نیست که بتواند هشدارهایی دهد یا مهلتهایی تعیین کند. مضاف بر این، منابع فرانسوی تاکید میکنند حتی اگر آنها بخواهند شرکتهای فرانسوی را به باقی ماندن در بازار ایران مجبور کنند، از انجام این کار عاجز خواهند ماند. زیرا شرکتهای بزرگ فرانسوی نظیر توتال و پژو سیتروئن منافع بزرگی در آمریکا دارند. با این حال، فرانسویها سعی میکنند از شرکتهایی که با آمریکا تعاملاتی ندارند، حمایت کنند، اما باز احتمال دریافت معافیتهایی برای این شرکتها از سوی آمریکا ناچیز است.
شاید به دلیل همین پیچیدگیهاست که علی اکبر صالحی، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی، اخیرا ضمن ابراز تردید درباره حفظ برجام با شرایط موجود، پیشنهادهای دریافتی از اتحادیه اروپا را برای انتظارات جمهوری اسلامی ایران کافی ندانست.
در چنین وضعیت بغرنجی، پاریس از تهران میخواهد که در برجام باقی بماند و درباره مسائل موشکی و منطقهای وارد گفتگو شود. به گفته منابع فرانسوی، پاریس "تاحدودی" تهران را مقصر خروج ترامپ میداند، زیرا "سریعا" به درخواستهای ترامپ پاسخ نداد.
چنین درخواستهایی نه تنها با انتظارات ایران همخوانی ندارد بلکه روز به روز چشمانداز حفظ برجام را تیره و تاریک میکند. عراقچی با زبانی دیپلماتیک این وضعیت را خلاصه کرد: " نمیتوانم بگویم چشمانداز ادامه مذاکرات با اروپا روشن و مشخص است و میتواند ما را به دستیابی یک بسته مشترک برای حفظ برجام رهنمون کند. ما همچنان منتظریم و امیدواریم تا بسته پیشنهادی اروپاییها مورد رضایت ایران باشد تا ایران از برجام خارج نشود".
هنوز باید صبر کرد و دید که آیا امیدواری عراقچی به بسته پیشنهادی اروپا نتیجه میدهد یا خیر؟ با این حال تفاوت انتظارات ایران و اروپا از یکدیگر برای حفظ برجام و فشار گسترده تحریمهای آمریکا بر شرکتهایی که با ایران دادوستد میکنند، مجال زیادی برای خوشبینی باقی نمیگذارد. تاکنون یک چیز واضح بوده است: برجام مرده است، اما از فرط دلبستگی، کسی حاضر نیست مرگ آن را اعلام کند.