وضعیت "فوق‌بحرانی" زباله در مازندران و گیلان

به گزارش ایسنا، دکتر وطنخواه، دبیر ستاد توسعه انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در بخش اول گفت‌وگو با ایسنا، ایران را کشوری غنی به لحاظ انرژی‌های تجدیدناپذیر شامل نفت و گاز و تجدیدپذیر چون خورشید و باد توصیف کرد، ولی با ابراز تاسف از اینکه وضعیت فعلی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر تناسبی با منابع موجود در کشور ندارد، مهمترین دلیل این امر را عدم اراده جدی در ادوار مختلف برای توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر دانست؛ چراکه ایران کشوری مبتنی بر نفت و گاز بوده و در آن اقتصاد رایگان انرژی حاکم است و انرژی‌های تجدیدپذیر در سایه این منابع در حال توسعه هستند.

وی با بیان اینکه منابع تجدیدپذیر انرژی رایگان نیستند و باید بر آن قیمت تعیین کرد، یادآور شد که در این صورت هرگز تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر نمی‌تواند رقابت جدی با اقتصاد رایگان نفت و گاز داشته باشد.

وطنخواه در عین حال به فعالیت 80 شرکت دانش‌بنیانی در حوزه‌های مختلف تجدیدپذیرها اشاره کرد که بیشتر این شرکت‌ها نوپا هستند. وی در اختیار نداشتن بازار بزرگ برای محصولات حوزه تجدیدپذیر در کشور را از جمله دلایل نوپا بودن شرکت‌های دانش‌بنیان در این زمینه ذکر کرد.

دبیر ستاد توسعه انرژی معاونت علمی به اقدامات این ستاد برای تجاری‌سازی فناوری‌های کلیدی حوزه تجدید پذیرها اشاره کرد، ولی مهمترین چالش اجرای این اقدامات را کمبود منابع مالی دانست.

در ادامه بخش دوم گفت‌وگو این طور آمده است:

زباله‌سوزها و چالشی که همچنان مانده

وطنخواه، موضوع زیست توده و مدیریت زباله و پسماند را از مسائل کلیدی دانست و اظهار کرد:  زباله یک موضوع میان رشته‌ای و فرا دستگاهی است و مدیریت پسماند یک چرخه و زنجیره است که از "تولید" و "جمع‌آوری زباله" آغاز می‌شود و تا "جدایش"، "پردازش" و "تبدیل آنها به مواد با ارزش افزوده بالا" مانند کمپوست و در انتهای این زنجیره به امحای زباله‌های باقی‌مانده ختم می‌شود.

وی با بیان اینکه هر کدام از این بخش‌ها نیاز به فناوری‌های خاصی دارد، ادامه داد: در دنیا به زباله "طلای کثیف" گفته می‌شود؛ از این رو زباله‌سوزی و امحاء پسماند آخرین حلقه این زنجیره است و این رویکرد موجب شده تا از زباله‌ها به نحوه بهتری استفاده شود.

دبیر ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با بیان اینکه در حوزه امحاء‌ زباله حلقه‌های مفقوده داریم، گفت: در همه کشورهای دنیا مدیریت و بازیافت پسماند یک مسوولیت اجتماعی دولت‌ها است، ضمن آنکه هدف از سوزاندن زباله نه تولید برق، بلکه تولید انرژی و حرارت است و تولید برق در اولویت‌های بعدی قرار دارد.

وی با بیان اینکه در ایران به دلیل نداشتن زیرساخت‌های لازم تلاش ما برای سوزاندن زباله بر تولید برق متمرکز شده است، ادامه داد: موضوع زباله، مجموعه‌ای از فناوری‌ها است و متکی بر یک فناوری نیست.

وطنخواه با بیان اینکه در بخش جداسازی در صورتی که با دقت انجام نشود، آلودگی‌های بسیار بیشتری نسبت به خود زباله‌ها در شهر توزیع می‌شود، گفت: ما امروز تلاش می‌کنیم با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی طرح‌های مربوط به امحاء زباله‌ها را اجرایی کنیم.

دبیر ستاد توسعه انرژی با بیان اینکه قیمت‌گذاری برق تجدیدپذیر از منابع پسماند باید به گونه‌ای باشد که انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی فراهم شود، ادامه داد: این امر در سال 96 در کارگروه مشترکی که ذیل آیین‌نامه اجرایی ماده 61 قانون اصلاح الگوی مصرف ایجاد شده است، پیگیری شد تا قیمت‌های واقعی تعیین شود و خوشبختانه با همراهی سازمان برنامه و بودجه و وزارت نیرو مصوباتی در زمینه اصلاح قیمت برق داشتیم.

وی در عین حال خاطرنشان کرد: متاسفانه مصوباتی که در این کارگروه داشتیم، تاکنون ابلاغ نشده است، ضمن آنکه از سوی وزارت نیرو باید در اجرای این مصوبات تسریع صورت گیرد تا قیمت‌گذاری اصلاح شود.

وطنخواه با بیان اینکه حلقه مفقودهایی در زمینه زباله داریم، یادآور شد: زباله‌سوزها در انتهای زنجیره امحاء‌ قرار دارند و لازم است فناوری‌های مورد نیاز برای زنجیره مدیریت پسماند به کار گرفته شود تا میزان باقی‌مانده برای امحاء کمتر شود.

وی با بیان اینکه در کشور زیرساخت حرارتی برای تولید حرارت از زباله نداریم، یادآور شد: از این رو باید قیمت گذاری در برق تولیدی از زباله به گونه‌ای باشد که انگیزه ایجاد شود؛ ولی در حال حاضر با این مشکل مواجه هستیم که قیمت‌گذاری در برق تولیدی از حالت فرادستگاهی تبدیل به تصمیم گیری دستگاه‌های مختلف شده و به همین دلیل هر سازمانی با دید بخشی خود به مقوله قیمت‌گذاری نگاه می‌کند. این نگاه بخشی باید اصلاح و به دید ملی با مشارکت همه بازیگران تبدیل شود.

وطنخواه با تاکید بر اینکه در سال قبل تلاش کردیم که این گفتمان را در کشور جاری کنیم، گفت:  خوشبختانه تا حد قابل توجهی موفق بودیم و حمایت‌هایی از سوی برخی از دستگاه‌های مربوط داشتیم، ضمن آنکه اولین دفتر مهندسی طراحی امحاء‌ زباله و پسماند در کشور از سوی یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان و با حمایت این ستاد ایجاد شد.

به گفته وی، این شرکت در فعالیت‌های خود از مشارکت یکی از شرکت‌های معتبر بین‌المللی بهره‌مند شده است.

دبیر ستاد توسعه فناوری انرژی شناسایی توانمندی‌های شرکت‌های فعال داخلی در این حوزه و ایجاد بانک داده در این زمینه را از دیگر اقدامات این ستاد ذکر کرد و یادآور شد: این دفتر طراحی در حال مذاکره و بحث‌های فنی برای اجرای اولین پروژه در کشور است.

وطنخواه با تاکید بر اینکه به لحاظ ضرورت پرداختن به موضوع امحاء زباله و اجرای طرح‌های تحقیقاتی در این زمینه، کشور به 3 بخش تقسیم‌بندی شده است، یادآور شد: نقاطی در کشور مانند استان‌های ساحلی شمالی چون مازندران و گیلان از لحاظ میزان زباله و پسماند در وضعیت «فوق بحرانی» قرار دارند و باید به صورت ضربتی طرح‌هایی اجرایی شود.

وی اضافه کرد: آمار شیوع بیماری‌های مختلف رابطه معناداری با میزان زباله‌ها دارد و نتایج تحقیقات نیز بیانگر همین مطلب است و این امر هشدار خطرناکی برای ما است که در این زمینه اقداماتی برای رفع این مشکل اتخاذ شود؛ ولی تاکنون به دلیل نبود اعتبارات، عدم سرمایه‌گذاری دولت و مشارکت بخش خصوصی و عدم قیمت‌گذاری مناسب این طرح‌ها اجرایی نشده است.

دبیر ستاد انرژی، گروه دوم را شهرهایی دانست که در آستانه "بحرانی شدن" قرار دارند و یادآور شد: در گروه سوم شهرهایی با وضعیت عادی قرار دارند؛ ولی باید برای آنها راهکاری پیشگیرانه در این زمینه ارائه شود.

وی با تاکید بر اینکه مطالعات ما نشان می‌دهد اگر در  15 منطقه کشور بسته به شرایط آب و هوایی واحدهای امحاء پسماند با فناوری‌های مختلف اجرایی شود، کشور می‌تواند موضوع زباله را مدیریت کند، یادآور شد: وضعیت بحرانی در چند شهر کشور حاکم است و امسال بنا داریم با مصوبات و مذاکراتی که در کارگروه مربوطه انجام شد و با همراهی سازمان مدیریت، بتوانیم در مناطق فوق بحرانی چند طرح را پیاده‌سازی کنیم تا از این شرایط خارج شویم و در گام بعدی برای 15 نقطه دیگر فکری شود.

هزینه‌های امحاء زباله

وی به بیان هزینه‌های امحاء پسماند اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه برای این منظور می‌توان از فناوری‌های مختلفی استفاده کرد، عدد و ارقام متفاوت است؛ چراکه سطح فناوری و کیفیت آن در هزینه نهایی تاثیرگذار است ولی به طور کلی در واحدهای امحاء پسماند به‌ویژه زباله‌سوزها باید به موضوع کنترل آلاینده‌ها نیز توجه شود. امحاء پسماندها هزینه کمی ندارند، ولی با توجه به تشکیل دفتر طراحی تبدیل پسماند و با تکیه بر توان دانش فنی داخل و توانمندی ساخت و تعمیر تجهیزات، می‌توان میزان اعتبارات مورد نیاز در این حوزه را تعدیل و امحاء زباله را در کشور «امکان­پذیر» کرد.

به گفته وی، بخش عمده‌ای از فناوری امحاء، قابل ارائه از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این زمینه است و باقی تجهیزات را نیز با کنسرسیوم‌هایی که تشکیل شده است، می‌توان تامین کرد.

وطنخواه از ایجاد انجمن پسماند ایران در سال جاری خبر داد و اظهار کرد: این انجمن با مشارکت همه بازیگران دولتی و خصوصی و صاحبان دانش و فناوری ایجاد خواهد شد. اساسنامه این انجمن در حال نهایی شدن است.

امحاء زباله‌های خطرناک چالش دیگر کشور

وی با انتقاد نسبت به روش امحاء زباله‌های خطرناک، خاطر نشان کرد: آنچه که تاکنون در کشور در زمینه امحاء زباله‌های خطرناک اجرا می‌شود، امحاء واقعی نیست؛ بلکه بی‌خطرسازی این نوع زباله‌ها است و باقی‌مانده آن در نهایت دفع می‌شوند؛ از این رو رسیدگی به این زمینه نیز در دستور کار قرار دارد.

وطنخواه با بیان اینکه پتانسیل‌های خوبی در این زمینه در کشور ایجاد شده است، ابراز امیدواری کرد: در سال جاری در انجمن پسماند این نوع موضوعات بررسی شود.

نگرانی از تغییر دولت‌ها و فراموش شدن طرح‌ها

دبیر ستاد توسعه فناوری انرژی‌ در پاسخ به این سوال که آیا نگرانی از فراموش شدن اجرای طرح‌ها با تغییر دولت‌ها وجود دارد یا خیر، با تاکید بر اینکه در زمینه امحاء زباله همه امور در کنترل ما قرار ندارد، گفت: ولی در ستاد تلاش کردیم برنامه‌هایی که ارائه می‌شود، بر اساس سند توسعه راهبردی انرژی‌های تجدیدپذیر باشد.

به گفته وی، این سند نیز در ستاد اجرایی نقشه جامع علمی کشور مصوب شده و قرار است از سوی رییس‌جمهور ابلاغ شود.

انرژی زمین‌گرمایی دیگر پتانسیل کشور در حوزه انرژی

دکتر سیروس وطنخواه مقدم در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، انرژی زمین گرمایی را از دیگر مزیت‌های کشور در حوزه انرژی کشور برشمرد و با بیان اینکه انرژی‌های زمین‌گرمایی مزیت‌ها و محدودیت‌هایی نسبت به سایر منابع انرژی دارد، اظهار کرد: چالش انرژی‌های باد و خورشید عدم در اختیار بودن آنها در 24 ساعت روز است، ولی انرژی زمین گرمایی وابسته به یک منبع دائمی است و یک مزیت محسوب می‌شود.

وطنخواه، انرژی زمین گرمایی را بر اساس برخی از منابع علمی شامل دو دسته دانست و اظهار کرد: یک نوع آن انرژی زمین گرمایی Low Grade است که از منابع با عمق پایین قابل بهره‌برداری است و نوع دیگر انرژی زمین‌گرمایی High Grade است که از اعماق زمین دریافت می‌شود.

وی با بیان اینکه نوع دوم در بسیاری از نقاط کشور موجود نیست، گفت: پتانسیل این انرژی در مناطق خاصی چون شمال غرب کشور موجود است که از سال‌های گذشته وزارت نیرو طرحی را در این زمینه اجرایی کرده که نیمه‌تمام باقی مانده است.

وطنخواه، هزینه‌های استحصال این نوع انرژی را قابل توجه دانست و گفت: ولی نوع اول این انرژی در اکثر نقاط کشور قابل بهره‌برداری است، ضمن آنکه هزینه‌های استحصال آن بسیار کمتر است و از آن می‌توان برای تهویه مطبوع و گرمایش و سرمایش استفاده کرد و امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا همچون ترکیه، کانادا، آمریکا، چین و اروپا در حال استفاده است.

وی با اشاره به وضعیت بهره‌برداری از این منبع در کشور، توضیح داد: از آنجایی که سیستم سرمایشی در کشور کولرهای آبی و گازی است، رقابت برای زمین گرمایی برای توسعه این فناوری با دشواری‌هایی همراه است، ولی به دلیل تولید انرژی مطبوعی که دارد، حداقل و حداکثر حرارتی که می‌تواند تولید کند، قابل مقایسه با سیستم‌های سنتی نیست.

دبیر ستاد توسعه انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با بیان اینکه در سال جاری اقدامات ترویجی در این زمینه برنامه‌ریزی شده است، افزود: بنا داریم که چند طرح نمونه را در چند نقطه از کشور اجرایی کنیم.

این محقق انتخاب نقاط بهره‌برداری از انرژی زمین گرمایی را نیازمند فناوری خاصی دانست و خاطر نشان کرد: خوشبختانه در چند سال گذشته یک شرکت دانش‌بنیان به این فناوری دست یافته و جزو معدود کشورهایی هستیم که فناوری "سنجش پارامترهای انرژی زمین برای تعیین نقاط استخراج زمین گرمایی" را در اختیار داریم.