آیا روحانی می‌تواند تهران و ریاض را آشتی دهد؟

 

فرارو- رئیس جمهور روز یکشنبه در جلسه مجلس شورای اسلامی که برای ارائه لایحه بودجه سال 97 در آن حاضر شده بود، در خلال صحبت های خود به موضوع ارتباط تهران با ریاض اشاره کرد. روحانی گفت: اگر عربستان از فردا بمباران یمن را قطع کرده، از حالت رکوع در برابر اسرائیل خارج شود و به ملت خود و ملتهای منطقه متکی شود، ما از فردا هیچ مشکلی با عربستان نداریم. ما قطع بمباران یمن و قطع التماس برای روابط با اسرائیل را از عربستان می خواهیم و دیگر با این کشور مشکلی نداریم و می توانیم روابط خوبی داشته باشیم. آنها باید آغازگر این حرکت باشند.

وی تاکید کرد: روابط ما با دنیا طبق عهد ما است. ما آمریکا نیستیم که پیمان شکن باشیم. ما پیمان را سخت می بندیم و امضا می کنیم اما اگر امضا کردیم پای امضای خود می ایستیم. ما به عهد خود وفا می کنیم. ما مسلمان و ایرانی بوده و دارای فرهنگ بلندی هستیم. به اروپا، آمریکا و دیگر کشورها هم می گوییم که تا آنها پای عهد خود هستند ما به عهد خود پایبند می مانیم و آغازگر نقض برجام نیستیم و نخواهیم بود.  

حسن روحانی پیش از این نیز در سفری به استان سیستان و بلوچستان گفته بود: اگر بعضی از کشورها از ما فاصله گرفته‌اند، تقصیر خود آنهاست. ما خواهان فاصله نیستیم و نمی‌خواهیم روابط‌مان با هیچ کدام از کشورهای منطقه دوستانه و برادرانه نباشد. ما نمی‌خواهیم بین ایران و کشورهای منطقه، بین ایران و دنیای عرب و بین ایران و جهان اسلام فاصله باشد. از این سخنان حسن روحانی چنین به نظر می‌رسد که روحانی به دنبال بهبود روابطی است که طی چند سال گذشته با همسایه جنوبی ایران تنش آلود شده است.  
 
مهدی مطهرنیا، کارشناس سیاست خارجی، در گفت و گو با فرارو سخنان روحانی را بررسی می کند. او می گوید: آنچه روحانی بیان می کند از سوی رئیس قوه مجریه در ایران بیان می شود، نه از سوی رئیس دولت حاکم بر جغرافیای ایران. یکی از چالش های فراروی جمهوری اسلامی ایران در وضعیت کنونی، چالش مسئولیت سیاسی و نمایندگی عملیاتی آن در ابعاد بین المللی و داخلی است. اگر نیک بنگریم در دوره گذشته، باراک اوباما، رئیس جمهور سابق ایالات متحده آمریکا در نگارش نامه به مسئولین ایران، رئیس جمهور وقت را خطاب قرار نمی دهد بلکه به طور مستقیم نامه به رهبری نظام جمهوری اسلامی ایران می نویسد.  

این تحلیل گر مسائل خارجی ادامه می دهد: اکنون در صحنه های گوناگون داخلی، منطقه ای و بین المللی برداشت از جایگاه رئیس جمهور در سپهر سیاسی ایران بیش از آنکه یک برداشت متکی بر ساختار قدرت سیاسی در ایران باشد، مربوط به بافتار قدرت سیاسی در ایران است. با شناسایی بافتار قدرت سیاسی در ایران در چند دهه گذشته هم اکنون سخنان رئیس جمهور در ارتباط با مسائل سیاست خارجی، حرف نهایی و اعلام نظر و موضع پایانی ایران دانسته نمی شود ولی در عین حال می تواند با توجه به نقش رئیس جمهور به عنوان رئیس قوه مجریه انعکاس دهنده نظرات بخشی از هیات حاکمه باشد که در یک دوران تاریخی معین چهارساله یا نهایتا هشت ساله دیدگاه های خود را در ارتباط با مسائل مختلف سیاسی در حوزه داخلی، منطقه ای و بین المللی بیان می کند. رئیس جمهور از رای مستقیم مردم برخوردار است اما توان مدیریت نهادهای فرادولتی را ندارد.  

مطهرنیا با بیان اینکه عربستان و دیگر کشورهای جهان هم اکنون با این ادبیات به ایران می نگرند می‌گوید: این ادبیات درست یا نادرست باشد باید بگوییم آنچه که رئیس جمهور کشور در صحن علنی مجلس و در زمانی که بودجه سالانه را تقدیم می کند مطرح کرده در حد و اندازه های جایگاه رئیس جمهور در ساختار و بافتار قدرت در نظام جمهوری اسلامی ایران به طور توامان دیده می شود. لذا اگر عربستان بخواهد وضعیت را به سمت یک وضعیت بهبود گرایانه حرکت دهد، همین حرفها را جدی تلقی کرده و با تاکید بر بیان آن از سوی رئیس دولت حاکم بر ایران زمینه های ایجاد یک نوع حرکت ملموس تر در جهت کاهش تنش ها حداقل در سطح رویین و لیتانی را به وجود آورد. اما اگر عربستان مصرانه خواهان ایجاد تنش بیشتر و درگیری های نیابتی معطوف به رو در رویی مستقیم تر باشد، به این سخنان بهایی نخواهد داد و تلاش می کند این اظهار نظر یا اعلام موضع را در چارچوب بیانات رئیس جمهوری بداند که تنها در حیطه قوه مجریه آن هم به طور محدود قدرت را در تهران دارد.  
 
عربستان دنبال محاصر تهران
مطهرنیا معتقد است: عربستان به سوی ایجاد یک محاصره منطقه ای برای تهران حرکت می کند. آنچه که این چند روزه تحت عنوان شناسایی قدس به عنوان مرکز و پایتخت اسرائیل و انتقال سفارت آمریکا به این منطقه بیان شده است، نوعی راستی آزمایی برای اراده سیاسی اعراب در جهت وحدت عملیاتی با اسرائیل در منطقه تلقی می شود. اکنون وضعیتی در منطقه حاکم شده است که به جای وحدت امت اسلام بر علیه اسرائیل آن هم در زمانه ای که ما هفته وحدت خوانده ایم شاهد همگرایی جهان عرب و پایتخت های بعضی کشورهای اسلامی در جهت همسویی با اسرائیل و در راستای هماهنگی هژمونی امنیتی آمریکا در منطقه و نظام بین الملل بر ضد تهران هستیم.  
 
تیم محمد بن سلمان به تیم ترامپ پیوسته است
او می گوید: آنچه که ایران در این وضعیت بیان می‌کند به این معناست که تهران در پی ایجاد یک نوع حرکت پویا و پوینده در اعلام مواضع سریع خود برای شکل دهی تنش زایی میان کشورهای مسلمان به ویژه دو پایتخت اصلی یعنی تهران و ریاض است. اما به نظر می رسد که عربستان این نکته و پیام را ادراک نمی کند. با توجه به پیوستگی و وابستگی که عربستان به عناصر منطقه ای متوجه سیاست های خارجی آمریکا و حتی به طور مستقیم با واشنگتن پیدا کرده، در طی چند سال گذشته این رویکرد تشدید شده است. عربستان به دنبال فضایی است که بتواند زمینه‌های برخورد شدیدتر و جبران مسائل موجود در منطقه به نفع این کشور را در یمن به دست آورد.
 
این تحلیل گر مسائل منطقه در پایان می گوید: بی تردید ریاض در چندین اعلام موضع صریح و آشکار از آمریکا درخواست کرده است که در ارتباط با ایران برخورد نظامی مستقیم را در دستور کار قرار دهد و ریاض هزینه های این برخورد مستقیم و لجستیک آن را پذیرا باشد. این یک اعلام موضع رسمی است که چندین بار از سوی مسئولین عربستان به صورت آهسته و بلند بیان شده و در ادبیات سیاسی موجود نیز قابل پیگیری و بررسی است. تیمی که اکنون محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در این کشور بر سر کار می‌آورد تیمی کاملا پیوسته به سیاست های ایالت های متحده آمریکا در دوران ترامپ و در عین حال ضد تهران است. به گونه‌ای که همین تیم می‌تواند تیمی باشد که ترامپ در واشنگتن دنبال شکل دهی آن است. آنچه به نظر می رسد، تغییر احتمالی وزیر خارجه عربستان و وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکاست که یکی از مهمترین حلقه های این تغییرات در آینده خواهد بود.