بعد از بحران نفت ارزان این‌بار بحران گاز ارزان اقتصاد ایران را تهدید می‌کند. آمریکا که حالا با استفاده از فناوری سطح بالای خود توانسته تولید پرهزینه نفت خود را افزایش دهد و در بازار جهانی نفت، قیمت‌شکنی کند، حالا براساس گزارش آژانس جهانی انرژی تا سال ٢٠٢٢ با پشت‌سرگذاشتن قطر و استرالیا به بزرگترین تولید‌کننده ال‌ان‌جی در جهان تبدیل می‌شود.
به جز این آمریکا که تا امروز عمده صادرات گاز خود را به اروپای غربی انجام می‌داد، از بازاریابی در آسیا و اروپای شرقی هم پرده برداشته است. این موضوع از نظر آژانس جهانی انرژی برای کشورهایی مانند ایران، قطر، روسیه و الجزایر که سهم مهمی در بازار صادراتی گاز دارند، یک تهدید جدی به شمار می‌آید.
براساس گزارش راشا‌تودی حجم تولیدات گاز آمریکا تا سال ٢٠٢٠، به ٨٩٠میلیارد مترمکعب افزایش خواهد یافت که این رقم چیزی معادل یک‌پنجم گاز تولیدشده در جهان است. آمریکا که با ورودش به بازار گازی جهان در یک‌دهه گذشته قیمت این فرآورده را از ١١دلار به ٣دلار کاهش داده بود، از حضور خود در بازارهای آسیایی و به‌ویژه ژاپن، کره‌جنوبی و هند سخن می‌گوید.
محمود خاقانی تحلیلگر انرژی حضور پررنگ‌تر آمریکا در بازار گاز جهان و پشت‌کردن ترامپ به معاهدات محیط‌زیستی را یک نشانه مهم برای بازار جهانی می‌داند و می‌گوید: آمریکا به دنبال آن است که با افزایش تولید و قدرت نفتی و گازی قیمت‌گذاری در بازار جهانی انرژی را به دست بگیرد. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که حالا بسیاری از مخالفان دولت برای ورود تکنولوژی‌های برتر نفت و گاز جهان به کشور سنگ‌اندازی می‌کنند و حتی مانع جبران عقب‌ماندگی‌های دوران تحریم می‌شوند.
آمریکا به دنبال بازارگردانی نفت و گاز
خاقانی که بهای انرژی در جهان را متاثر از نظام عرضه و تقاضا می‌داند، گفت: هرچند در میان‌مدت و بلندمدت، این عرضه‌کنندگان سنتی گاز در بازار آسیا هستند که می‌توانند نقش پایداری داشته باشند اما پیداشدن یک منبع تأمین گاز جایگزین با قیمت‌های پایین‌تر موجب افت قیمت جهانی گاز خواهد شد. این مسأله تأثیر قابل توجهی بر قراردادهای بلندمدت گازی خواهد داشت و درآمد کشورهای صادر‌کننده گاز را به نحو قابل توجهی کاهش خواهد داد.
افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر عامل دیگری است که این کارشناس انرژی معتقد است، به افت شدید قیمت نفت و گاز در سال‌های آینده منجر می‌شود. «افزایش ظرفیت مایع‌کردن گاز طبیعی به بروز مازاد عرضه در بازار و در نتیجه کاهش قیمت این حامل انرژی در جهان منجر شده و باعث شده است که کشورهایی نظیر پاکستان، تایلند و اردن به استفاده از آن روی آورند و این روند بشدت درحال تشدیدشدن است».
او با اشاره به خروج آمریکا از معاهده حفظ محیط‌زیست و اصرار ترامپ به بازگرداندن زغال‌سنگ به سبد انرژی آمریکا ادامه داد: به نظر می‌رسد که رئیس‌جمهوری جمهوریخواه آمریکا قصد دارد که از این طریق نفت و گاز مصرفی‌اش را کاهش داده و از این طریق سهمش در بازارهای جهانی انرژی را افزایش داده و به نوعی کنترل قیمت بازارهای بین‌المللی را در دست گیرد، اما این مسأله مورد علاقه بسیاری از کشورها همچون چین یا کشورهای اروپایی نیست.
او حضور توأمان توتال فرانسه و یک شرکت چینی برای توسعه فاز ١١ پارس‌جنوبی را نشان‌دهنده سیاست اروپایی برای کاهش قدرت انرژی آمریکا دانست و افزود: مفهوم این قرارداد نفتی این است که اروپایی‌ها و چینی‌ها وارد رقابت با آمریکا شده‌اند.
چشم‌بادامی که پیش‌بینی می‌شود حجم مصرف گازشان با ٤٠درصد رشد تا سال ٢٠٢٢ به ٤هزار میلیارد مترمکعب برسد، علاوه بر حضور در پروژه‌های نفتی ایران ٤٠میلیارد دلار صرف احیای جاده ابریشم کرده‌اند تا آن‌گونه که خاقانی می‌گوید، بتوانند از طریق دروازه طلایی ایران روابط کالایی و انرژی کشورهای آسیایی با اروپا را تسهیل کرده و آن را سرعت ببخشند.
نگرانی نسبت به افت دوباره قیمت گاز اما در شرایطی است که بهای نفت در بازارهای جهانی روند نزولی به خود گرفته و بسیاری بر این باور بودند که ایران برای کاهش ریسک ناشی از بدعهدی کشورهای عضو اوپک و عهدشکنی کشورهایی همچون عربستان سعودی، قزاقستان، لیبی و نیجریه به سمت توسعه بازارهای صادراتی گازی خود حرکت کند.
نقض توافق از سوی بزرگترین تولید‌کننده
بحث «از دست دادن سهم بازار» در پی پایبندی به توافق کاهش تولید، از دیگر نگرانی‌هایی است که از همان روزهای نخست توافق اوپک در خرداد امسال کارشناسان نسبت بدان هشدار می‌دادند. محمود خطیبی کارشناس انرژی در همان روزهای نخست توافق به «شهروند» اعلام کرده بود که توافق کشورهای اوپک و غیراوپک صرفا بر کاهش تولید تأکید دارد و درباره میزان صادرات نفت‌خام محدودیتی اعمال نکرده است.
این نگرانی مطرح است که با کاهش بیشتر تولید از سوی برخی کشورها، ممکن است دیگر تولیدکنندگان، وارد بازارهای آنها شوند. نگرانی که حالا به واقعیت تبدیل شده و براساس اعلام اوپک، عربستان‌سعودی در ماه ژوئن تولید نفت خود را ۱۹۰هزار بشکه در روز افزایش داده است و به تولید ۱۰.۰۷میلیون بشکه در روز رسیده که این بالاتر از سقف تولید توافق‌شده ۱۰.۰۵۸میلیون بشکه در روز است که در سال گذشته تعیین شده بود. این درحالی است که تولید این کشور در ماه می ۹.۸۸میلیون بشکه بود.
افزایش تولید نفت عربستان‌سعودی در شرایطی از سوی این کشور مشاهده می‌شود که برای جبران کسری بودجه خود به قیمت بالاتری برای نفت نیاز دارد. به گزارش نشریه میس (MEES) درحالی که ذخایر صندوق ارزی عربستان در سال ٢٠١٤ به حدود ٧٣٢میلیارد دلار رسیده بود، پس از آغاز روند کاهش قیمت نفت طی دو‌سال حدود ٢٠٠میلیارد دلار از ذخایر این صندوق کاهش پیدا کرد و به جبران کسری بودجه این کشور اختصاص داده شد. به این ترتیب، در سال ٢٠١٦ ذخایر ارزی عربستان‌سعودی به ٥٣٦میلیارد دلار رسید. براساس پیش‌بینی‌ها، چنانچه کاهش ذخایر ارزی عربستان‌سعودی با همین روند ادامه پیدا کند، در سال ٢٠٢١ به منفی ٥میلیارد دلار خواهد رسید.
افزایش احتمال توافق‌شکنی
حالا اما بازار نفت در شرایط بحرانی قرار دارد و نگرانی‌ها از این‌که افزایش ذخایر جهانی نفت ممکن است باعث بی‌اثرشدن محدودیت اعمال‌شده با اوپک و سایر تولیدکننده‌های مهم شود، درحال افزایش است. ذخایر نفت‌خام آمریکا بیش از ۱۰۰میلیون بشکه بالاتر از میانگین ۵ساله خود باقی مانده است و حتی با قیمت‌های ۴۰ تا ۵۰دلاری هم ظرفیت تولید نفت شل آمریکا می‌تواند افزایش پیدا کند.
همچنین افزایش تولیدات لیبی و نیجریه هم بحرانی‌بودن این شرایط را تشدید می‌کند. در چنین شرایطی حتی ممکن است قیمت نفت به کمتر از ۴۰دلار هم تنزل کند، مگر این‌که کاهش مداومی در مقدار ذخایر نفتی و تعداد چاه‌های فعال ایجاد شود. طبق تحقیقی که توسط بلومبرگ انجام شد، ذخایر نفت‌خام آمریکا در هفته گذشته ۲.۸۵میلیون بشکه کاهش یافت.
افزایش تولید شل حتی با قیمت کمتر از ٢٥ دلار
در این میان برخی بر این باورند که در صورت افت قیمت نفت به کمتر از ٤٠دلار تولیدات شل صرفه اقتصادی خود را از دست خواهد داد، اما برخی دیگر از کارشناسان، نظری متفاوت دارند.
خاقانی دراین‌باره می‌گوید: چند سال پیش با احتساب هزینه‌های بالاسری و جاری قیمت تمام‌شده تولید نفت غیرمتعارف به ٨٥دلار تمام می‌رسید، اما پیشرفت تکنولوژی این قیمت را به ١٥دلار در هر بشکه کاهش داده است. همچنین براساس آنچه که شل اعلام کرده، حتی اگر بهای نفت به کمتر از ٢٥دلار هم برسد، تولید برای این کشور صرفه اقتصادی خواهد داشت.
او ادامه داد: این اتفاق در شرایطی است که به دلیل تکنولوژی که در دوران تحریم به دست ما نرسید و مدیریت بدی که بر صنعت نفت حاکم شد، این صنعت ما در دولت‌های قبل شخم زده شد. در سال ١٣٨٤ شرکت نفتی ٤,٥میلیون بشکه نفت تولید می‌کرد.
در آن سال‌ها تعداد پرسنل شرکت به ٨٠هزار نفر می‌رسید. ٨٠هزار نفری که بسیاری ٣٠درصد آن را مازاد عنوان می‌کردند، در دولت قبل به ٢٣٠هزار نفر افزایش یافت. اینها همان هزینه‌های مازادی بودند که در سال‌های دوری از تکنولوژی قیمت تمام‌شده ما را افزایش داده بود.
