تیرماه شیرین برای حیات وحش ایران

هیچ جا خانه نمی‌شود، حتی اگر روزگاری به دلایلی خانه ناامن باشد و ترک شود، باز هم خانه است و بازگشتی را رقم می‌زند.

در ماه‌های گذشته، در کنار خبرهایی که نگرانی از آینده حیات‌وحش کشور را عمیق‌تر کرده و جای تصوری خوش برای آینده حیات‌وحش ایران باقی نگذاشته، هر از گاهی خبرهایی خوش به گوش می‌رسد. خبرهایی از بازگشت دوباره گونه‌هایی که سال‌ها، خانه را رها کرده و رفته بودند ولی حالا بازگشته‌اند یا زاد و ولد کرده‌اند تا خانه، خانه شود و پناهگاهی باشد که سال‌های پیش نبود. پیش از این کمتر شنیده می‌شد، گونه‌هایی که خانه را ترک کرده‌اند، در نزدیکی خانه مشاهده شده‌اند اما مدتی است که این اخبار هر از چند گاهی شنیده می‌شود و لبخند را روی لبان دوستداران محیط‌زیست می‌آورد.

یوزپلنگ آسیایی پس از ٤٠‌سال در پارک ملی گلستان
٢١ مهرماه‌ سال ٩٣، یوزپلنگ آسیایی پس از ٤٠‌سال به پارک ملی گلستان بازگشت. یکی از محیط‌بانان پارک ملی در حال گشتزنی در محدوده دشت میزار بایلو، دسته‌ای آهو دید که رم کرده بودند. یک یوز به دسته آهوان زده بود و باعث فرار آنها شده بود. مشاهده یوزپلنگ آسیایی پس از چهار دهه در منطقه‌ای که دیگر امیدی به زندگی یوزپلنگ‌ها در آن نمی‌رفت، تلاش‌های بسیاری را با خود همراه کرد تا درستی حضور یوز در منطقه را ثابت کند.  حضور یوزپلنگ آسیایی در استانی که سال‌هاست با آتش‌سوزی جنگل‌ها و از دست رفتن زیستگاه وحوش‌اش دست و پنجه نرم می‌کند، خبر بسیار خوشی بود که کارشناسان و محیط‌بانان را در پارک ملی مستقر کرد تا با کار گذاشتن دوربین حضور یوزپلنگ آسیایی در این منطقه را ثبت کنند. ثبت حضور یوز در این منطقه پس از سال‌ها برای دوستداران محیط‌زیست نویدبخش بازگشت امنیت به این زیست‌کره بود.

هر چند، تصوری از این بازگشت به ثبت نرسیده اما به گفته اسماعیل مهاجر مدیرکل محیط‌زیست استان گلستان، یوزپلنگ آسیایی که وارد پارک ملی شده بود، هنوز در منطقه حضور دارد و از پارک خارج نشده. او دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «متاسفانه دوربین‌ها خوب نبودند و نتوانستیم از یوزپلنگی که به منطقه وارد شده، عکس بگیریم اما از لاشه‌هایی که در منطقه دیده می‌شود، می‌دانیم که این یوز هنوز در پارک ملی حضور دارد و از منطقه خارج نشده است.»

او درباره ادعای حضور یوز در منطقه هم می‌گوید:  «لاشه‌هایی که در منطقه مشاهده می‌شوند، با شیوه شکار یوزپلنگ شکار شده‌اند و به همین دلیل می‌دانیم که این گونه وارد پارک ملی شده و هنوز در منطقه حضور دارد.»

مهاجر درباره مکان زندگی این یوزپلنگ هم می‌گوید:  «لاشه‌ها در دشت میزار بایلو و منطقه آلمه مشاهده شده‌اند، وقتی شکار می‌کند، یعنی در این مناطق حضور دارد.»

تولد گوزن زرد بعد از ١٥٠‌سال در لرستان
چند ماهی از حضور خوشحال‌کننده، یوزپلنگ آسیایی در گلستان گذشته بود که خبر جدیدی از راه رسید. گوزن زرد پس از ١٥٠‌سال در لرستان متولد شد.

٢٧ خردادماه‌ سال‌جاری، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست لرستان با اعلام این‌که نسل گوزن زرد ایرانی حدود ١٥٠‌سال پیش به علت‌های مختلف نظیر تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه در لرستان به شدت روبه انقراض نهاد و متاسفانه از این حیوان در استان فقط نام محلش به یادگار مانده بود، از تولد این‌گونه بعد از یک قرن و نیم در این استان خبر داد.

مهرداد فتحی بیرانوند ادامه داده بود که «در راستای احیای این‌ گونه ارزشمند از‌ سال ١٣١٤ تاکنون اقدام‌های موثری در دستور کار سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گرفت تا به این وسیله از انقراض گونه‌ای که در گذشته پراکندگی وسیعی از شمال آفریقا تا عراق و ترکیه داشته و امروز فقط در ایران وجود دارد جلوگیری شود.»

او با اشاره به این‌که در سال‌های گذشته تعداد ٣ رأس گوزن زرد ایرانی از زیستگاه دشت ناز ساری به خرم‌آباد منتقل شد تا با همکاری دامپزشکی لرستان نسل این گونه ارزشمند در لرستان احیا شود، گفت: «متاسفانه ٢ رأس از این گونه ارزشمند به دلیل جدال شدید با هم تلف شدند و فقط یکی از گوزن‌های نر زنده ماند. با تلاش محیط‌زیست لرستان و انتقال یک رأس گوزن دیگر به استان، بعد از ١٥٠‌سال اولین گوزن زرد ایرانی نر با وزن چهار کیلوگرم در پناهگاه قبلی‌اش متولد شد.»

گوزن زرد متولد شده در سلامتی کامل به سر می‌برد و به نظر می‌رسد که بار دیگر قرار است، گوزن‌های زرد طبیعت لرستان را زیر پا بگذارند.

تیرماه رکورددار بازگشت گونه‌های فراری به خانه
با آمدن تیرماه، فصل تازه‌ای از بازگشت به خانه آغاز شد. از نخستین روزهای ماهی که تاکنون تنها یک سوم آن سپری شده، خبرهای خوش بسیاری از بازگشت گونه‌های مختلف به خانه شنیده می‌شود. دوم تیرماه بود که خبر آمد، سبزقبا به دشت اسدآباد بازگشته است. این پرنده که به علت حضور زنبورداران در دشت اسدآباد این ناحیه را ترک کرده بود با بروز خشکسالی و تغییر مکان زنبورداران دوباره خانه را امن دیده و به این منطقه بازگشته است. به گزارش ایرنا، سبزقبا ازجمله پرندگان مهاجر است که در مناطق گرمسیر بیشتر یافت می‌شود و مسیر مهاجرت آن به گونه‌ای است که در فصل بهار و تابستان در ایران و در فصل‌های سرد ‌سال به سمت کشورهای آفریقایی و عربستان مهاجرت می‌کنند. دشت سرسبز اسدآباد در دهه گذشته میزبان شمار زیادی سبزقبا در فصل بهار و تابستان بود ولی زنبورداران با استفاده از شیوه‌های مختلف باعث شدند که این پرندگان دشت اسدآباد را ترک کنند.  خشکسالی و خداحافظی منطقه با زنبورداری، بار دیگر این دشت را برای حضور این پرندگان مناسب کرد. در این باره، رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست اسدآباد با اشاره به این‌که خوراک سبزقبا، حشرات و زنبورها است، می‌گوید: «در سال‌های گذشته شمار زیادی از کشاورزان در اسدآباد به زنبورداری پرداختند. زنبورداران برای در امان ماندن زنبورها از شکار با استفاده از سلاح ساچمه‌ای، انداختن ترقه و ایجاد سر و صدا و استفاده از سموم سعی کردند این پرندگان را از زنبورها دور کنند که این موضوع عاملی شد برای حضور نیافتن این پرنده در دشت اسدآباد. »

رامین رمضانی در زمینه استفاده از سموم توضیح داد:  استفاده از سم در بخش کشاورزی موجب مرگ حشرات شده و این پرندگان با خوردن لاشه حشرات مسموم می‌شدند. چند سالی شاهد حضور سبزقبا در دشت اسدآباد نبودیم ولی با خشکسالی و مهاجرت زنبوردارها به ارتفاعات دوباره این پرندگان زیبا در اسدآباد دیده شده‌اند. »

مشاهده بوبی نقابدار بعد از ٤٣‌سال در چابهار
بوبی نقابدار پس از ٤٣‌سال به چابهار بازگشت. چند روز پس از اعلام خبر بازگشت سبزقباها به دشت اسدآباد، خبر خوش دیگری از راه رسید. پرنده‌ای کمیاب که چهار دهه در چابهار مشاهده نشده بود، در این منطقه دیده شد. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان با اشاره به ثبت حضور پرنده کمیاب بوبی نقابدار (Masked Booby) بعد از ٤٣‌سال در بندر چابهار دراین‌باره می‌گوید: «محیط‌بانان یگان حفاظت و کارشناسان محیط‌زیست چابهار موفق به مشاهده یک گونه نادر پرنده به نام بوبی نقابدار در این شهرستان شدند که قادر به پرواز نبود. »

سعید محمودی ادامه می‌دهد: «دامپزشک در بررسی بالینی از این پرنده آثار هیچ‌گونه بیماری یا مصدومیتی مشاهده نکرد و به نظر می‌رسد این پرنده به دلیل گرمای شدید هوا و خستگی ناشی از پرواز در مسافت طولانی دچار تحلیل قوای جسمانی شده و قادر به پرواز نبوده است. این پرنده پس از تیمار و اطمینان از سلامتی، در یکی از زیستگاه‌های مستعد بندر چابهار رهاسازی شد.»
جوجه‌آوری اردک بلوطی برای نخستین بار در تالاب انزلییک روز پس از این خبر خوش، خبر دیگری آمد، گونه کمیاب و در معرض تهدید اردک بلوطی، برای نخستین بار در تالاب انزلی جوجه‌آوری کرد. کارشناس محیط‌زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست گیلان با تأکید بر این‌که هر ساله حدود ١٠٠ اردک بلوطی که در گویش محلی کاس گیلار نامیده می‌شود، از سیبری و بخش‌هایی از اروپا به تالاب انزلی می‌آیند، از جوجه‌آوری این پرنده برای نخستین بار در تالاب انزلی خبر داد.

عباس عاشوری ادامه داد: «جوجه‌آوری این گونه در معرض تهدید در دیگر تالاب‌های کشور نیز دیده شده ولی برای نخستین‌بار است که این پرنده در تالاب‌های شمال ایران جوجه‌آوری کرده است. این پرنده زیبا همراه با ١٠ جوجه‌اش در محدوده انتهای غربی تالاب انزلی حوزه سنگاچین کرکان مشاهده شده است.»  به گفته عاشوری، اردک بلوطی از گونه‌های در معرض تهدید (Near Threatened)  در سطح دنیا و در خطر انقراض در ایران است که هر ساله در تالاب‌های استان زمستان‌گذرانی می‌کنند. هم اکنون در اروپا به دنبال راهکارهایی برای افزایش این گونه در مناطق جوجه‌آوری آن هستند و بدون‌شک در صورت ادامه روند جوجه‌آوری این پرنده زیبا در سال‌های آینده در تالاب انزلی و با توجه به تعداد پرنده هایی که جوجه‌آوری می‌کنند و انتخاب محل جوجه‌آوری، می‌توان برنامه‌های حفاظتی مناسبی را در این زمینه ارایه داد.

رویت خرس قهوه‌ای در لرستان
زمان زیادی نگذشت؛ تنها دو روز. خرس قهوه‌ای در لرستان مشاهده شد و خبر شاد و خوشحال‌کننده دیگری شد در عرصه محیط‌زیست کشور. نهم تیرماه بود که مدیرکل حفاظت محیط‌زیست لرستان از ثبت نخستین خرس قهوه‌ای بعد از سال‌ها در استان لرستان خبر داد. به گزارش روابط عمومی حفاظت محیط‌زیست لرستان، مهرداد فتحی بیرانوند با اشاره به گزارشی مبنی بر خسارت وارده به کندوداران منطقه شکار و صید ممنوع هشتادپهلو، گفت: «در بازدید‌های میدانی، ردزنی و دریافت اطلاعات از مردم بومی منطقه در زیستگاه این گونه به کمک محیط‌بانان با نصب دوربین کمراترپ، تصاویری از حضور این گونه به ثبت رسید.»  او ادامه داد:  «کاهش شدید در تعداد و محدوده پراکنش این گونه در سال‌های اخیر آسیب جدی را به این گونه وارد کرده است که مهم‌ترین آن شکار و از بین بردن زیستگاه بوده است.»

شناسایی پنج گله جدید دلفین‌های گوژپشت در قشم
آخرین خبر، نهم تیرماه آمد. خبری از حواشی جزیره قشم در خلیج‌فارس؛ پنج گله جدید دلفین‌های گوژپشت در اطراف قشم شناسایی شدند. مدیرکل محیط‌زیست سازمان منطقه آزاد قشم دراین‌باره با اشاره به این‌که به تازگی پنج گله جدید دلفین گوژپشت در اطراف این جزیره شناسایی شده که در این آب‌ها زندگی می‌کنند، گفت:  «پیش‌تر تصور می‌شد که فقط یک گله از دلفین‌های بینی بطری (Buttle noise) در اطراف جزیره هنگام و یک گله از دلفین‌های پورپویز (Porpoise) در اطراف جنگل‌های حرا زندگی و تنها گله دلفین گونه گوژپشت (Hump back) منطقه نیز به صورت مهاجر به این آب‌ها سفر می‌کنند.»

سیدمحمدهاشم داخته ادامه داد: «در ماه‌های اخیر با دعوت از پژوهشگران بین‌المللی حوزه پستانداران دریایی، ویژگی‌های رفتاری دلفین‌های جزیره قشم مورد مطالعه قرار گرفت و در این بین مشخص شد که پنج گله از دلفین‌های گوژپشت ساکن آب‌های اطراف جزیره قشم هستند. پیش از این تحقیقات تصور می‌شد که دلفین‌های گوژپشت تنگه هرمز همچون دلفین‌های گوژپشت اقیانوس هند از گونه sousa chinensis است. تحقیقات جدید نشان داد که دلفین‌های گوژپشتی که در این منطقه زندگی می‌کنند از نوع  sousa plumbea است.»

خبرهای بازگشت، مشاهده یا زاد و ولد گونه‌هایی که سال‌هاست دیگر در بسیاری از مناطق کشور حضور ندارند و حتی نسل‌شان هم در مناطقی منقرض شده، در میان خبرهای بد و نگران‌کننده‌ای که از وضع محیط‌زیست و حیات‌وحش کشور به گوش می‌رسد، گاهی مرهمی می‌شود بر نگرانی‌ها. این‌که بالاخره روزگاری می‌رسد که خانه امن شود و جانداری که زمانی آن را ترک کرده به خانه بازگردد.

در ١٠ روزی که از تیرماه امسال پشت‌سر گذاشته شده بیشترین خبر از بازگشت و مشاهده گونه‌ها به مناطق مختلف کشور شنیده شده و این امر نقطه امیدی شده برای اینکه، نخستین ماه تابستان امسال با خبرهای خوش دیگری در بخش محیط‌زیست و حیات وحش کشور همراه باشد و کمی از نگرانی‌ها بکاهد. حتی شاید تیرماه امسال، خبر بارداری دلبر (یوزپلنگی که در پارک پردیسان نگهداری می‌شود) هم شنیده شود تا خبرهای خوش حیات وحشی در این ماه تکمیل شود و نخستین تولد یوزپلنگ آسیایی در تهران رقم بخورد.