روزهای سخت برای سوریه

تحولات عرصه ی میدانی در سوریه نشان از تلاش تازه و هماهنگ برخی کشورهای منطقه به همراه آمریکا برای سرنگونی دولت سوریه دارد؛ هدفی که تکفیری های آموزش دیده و مسلح مجریان آن هستند.

بر پایه ی برخی نشانه ها، نبرد در سوریه وارد مرحله ی تازه یی شده است. پیروزی های اخیر جبهه ی تکفیری ها و گروه تروریستی داعش از دگرگونی های ملموسی در عرصه ی میدان نبرد حکایت دارد و باید منتظر پیامدهای سیاسی و نظامی آن، هم برای دولت سوریه و هم برای مخالفان باشیم.

موفقیت داعش در تصرف شهر «پالمیرا» این احتمال را افزایش داده است که این گروه بتواند بر «غوطه» ی دمشق مسلط شود و با تسلط بر جاده ی اصلی حمص-دمشق، ارتباط مرکز را با بخش های شرقی قطع کند.

از سوی دیگر، در جبهه ی شمال شاهد پیشروی جبهه ی موسوم به «جیش الفتح» در استان «ادلب» هستیم. پیشروی های این گروه در مناطق شمالی سوریه خطر سقوط شهر مهم «حلب» را افزایش داده است و تصرف شهر «اریحا» به دست تکفیری ها مسیر پیشروی های آتی آنان را هموارتر ساخته است.

در چنین شرایطی، ارتش تلاش دارد با تمرکز نیروها، به تقویت مواضع خود در دمشق و مناطق ساحلی بپردازد و با تسلط بر «قلمون» راه ارتباطی با مقاومت لبنان را حفظ کند.

هم اکنون بسیاری از مناطق مرزی سوریه با عراق و اردن در کنترل داعش است و نیروهای آن با پیشروی هایی که در منطقه ی حمص داشته اند، توانسته اند پیشروی خود را تا بخش های مرکزی سوریه ادامه دهند. در مناطق هم مرز با ترکیه نیز جبهه ی تازه تاسیس جیش الفتح که از نیروهای تکفیری «النصره»، «احرارالشام» و «ارتش آزاد» تشکیل شده است، دست بالا را در اختیار دارند و پیشروی های خود را به سمت دمشق ادامه می دهند.

با توجه به آنچه گفته شد، مجموع تحولات هفته های اخیر در سوریه نشان از برتری نسبی تکفیری ها در عرصه ی میدانی نبرد دارد. این تحولات با یک سری اقدام های منطقه یی و بین المللی با هدف نهایی براندازی نظام سیاسی در سوریه همراه است. به عبارتی، این رخدادها بخشی از یک جورچین (پازل) کلان با هدف براندازی در سوریه است که تکه یی از آن در دست برخی کشورهای منطقه و تکه یی نیز در دست آمریکا و کشورهای غربی است.

اتفاقی که در بخش منطقه یی این جورچین به چشم می خورد، هماهنگی تلاش های ترکیه، قطر و عربستان سعودی برای رویارویی هماهنگ و برنامه ریزی شده با دولت سوریه است. بر اساس نشانه ها، این سه کشور با گذر از اختلاف های پیشین، تمام تلاش خود را برای گشودن یک جبهه ی قدرتمند در شمال سوریه با کمک گروه های تکفیری زیر یک پرچم به کار برده اند و توانسته اند با هماهنگی های به عمل آمده، گروه جیش الفتح را ایجاد کنند.

در این پیوند باید به سطح کلی تحولات در خاورمیانه اشاره داشت که به نوعی هرج و مرج هدایت شده، انجامیده است. با وجود این که ترکیه، قطر و عربستان اختلاف دیدگاه های قابل توجهی در مدیریت این تحولات و سهم خواهی از آن دارند، هرج و مرج یادشده فضای مناسبی را برای گره خوردن منافع سه کشور ایجاد کرده است. به عبارتی دیگر، ترکیه، قطر و عربستان به این نتیجه رسیده اند که با تکیه بر یک نقطه ی مشترک یعنی برکناری «بشار اسد» رییس جمهوری سوریه، توان خود را بر این هدف متمرکز سازند.

به نظر می رسد نوعی تقسیم حوزه های راهبردی منطقه یی با تکیه بر تعریف هدف های مشترک در سطح منطقه بین ترکیه، عربستان و قطر در حال شکل گیری است که نقطه پیوند دهنده آن ها تحولات یمن است. اقدام عربستان در تشکیل ائتلافی منطقه یی برای جلوگیری از پیشروی ارتش و نیروهای «کمیته ی مردمی انصارالله» نقطه آغازین چنین پیوندی بود. در این راستا، عربستان تلاش دارد با هویتی کردن تحولات منطقه زیر سایه ی شکاف های شیعی- سنی، نوعی همپیوندی بین کشورهایی ایجاد کند که خود را در محور سنی قرار می دهند.

اگر این شکاف هویتی را با رقابت های منطقه یی در یمن در یک منظومه ببینیم، پیوند ترکیه، قطر و عربستان برای ایجاد یک جبهه ی مشترک در سوریه و متحد کردن گروه های پراکنده ی تکفیری در سوریه بهتر قابل فهم خواهد بود.

این در حالی است که پیشرفت گفت و گوهای هسته یی ایران و گروه 1+5 و نزدیک شدن طرف ها برای دستیابی به یک تفاهم هسته یی، نوعی ترس از افزایش قدرت منطقه یی تهران را میان برخی کشورهای عربی به ویژه سعودی ها ایجاد کرده است.

از سوی دیگر، آمریکا نیز تلاش دارد با اطمینان دادن به همپیمانان منطقه یی خود، آن ها را از تداوم پشتیبانی های نظامی مطمئن سازد و همچنان مدیریت تحولات خاورمیانه را در دست داشته باشد. به همین دلیل، این کشور همراه با ترکیه تلاش کرده است آموزش تروریست ها را بر عهده گیرد تا از این راه، به براندازی نظام سوریه کمک کند.

در این میان می توان به احتمال فشار آمریکا بر عربستان برای همراهی با ترکیه در ایجاد جبهه یی مشترک از گروه های تروریستی در شمال سوریه نیز اشاره داشت و شاید این فشارها باعث ایجاد یک رویکرد مشترک میان ترکیه و عربستان شده است.

سویه ی دیگر رخدادهای سوریه را می توان در سطح بین المللی و تلاش برای اعمال فشار از راه سازمان ملل متحد بررسی کرد. در این راستا تلاش ها برای برگزاری کنفرانس های ژنو یک و 2 هر چند موفقیت آمیز بود، اما به دلیل کارشکنی های آمریکا و برخی کشورهای منطقه و به دلیل این که دولت سوریه دست برتر را در عرصه ی میدانی در اختیار داشت، این نشست ها با شکست همراه شد.

آمریکا تلاش دارد با فعالتر کردن پویش سازمان ملل متحد در بحران سوریه، ابتکار عمل را در دست گیرد. هدف اصلی این کشور برکناری اسد بدون دخالت نظامی است.

آمریکا از ترس روی کار آمدن تروریست ها در سوریه و این که در باتلاق سوریه گرفتار شود خواهان مداخله ی مستقیم نظامی در این کشور نیست و همزمان نیز تلاش دارد کمک کند تا نظام سیاسی سوریه به دست گروه های معارض غیرافراطی سرنگون شود. به همین دلیل، از یک سو شاهد مخالفت واشنگتن با تلاش های ترکیه و عربستان برای حمله ی نظامی به سوریه هستیم و می بینیم که این آمریکا به دنبال هماهنگ کردن دیدگاه های این 2 کشور درباره سوریه و ایجاد یک جبهه ی جدید از تکفیری ها در سوریه است و از سوی دیگر تلاش دارد با وارد کردن سازمان ملل متحد در مساله سوریه، بُعدی مشروعیت ساز به مداخله در بحران سوریه بدهد و از این راه، اجماعی بین المللی علیه دولت دمشق ایجاد کند.

به نظر می رسد آمریکا در هدف خود موفق بوده است و همپیوندی ترکیه، قطر و عربستان برای ایجاد یک جبهه ی مشترک در شمال سوریه نشان از این واقعیت دارد. شواهد نشان می دهد آمریکا تلاش دارد با کمک این کشورها وزن نیروهای تکفیری را در عرصه ی میدانی بالا ببرد و در چنین شرایطی، کنفرانس ژنو سه کلید بخورد.

اگر وضعیت میدانی در سوریه با شرایط کنونی تداوم یابد به نظر می رسد آمریکا به هدف خود دست یافته است و در صورت برگزاری نشست ژنو سه، دولت سوریه در موضع ضعف قرار خواهد گرفت و شاید مجبور به دادن امتیازهای زیادی به معارضان باشد.

بنابراین، می توان گفت با پیشروی های اخیر گروه های تکفیری در مناطق شرقی و شمالی سوریه، باید منتظر تحولات دیگری در عرصه ی نظامی و سیاسی در سوریه بود.

در عرصه ی نظامی افزایش درگیری ها بین نیروهای ارتش و تکفیری های جیش الفتح و داعش را باید انتظار داشت که ممکن است این درگیری ها به دروازه های دمشق نزدیک شود. البته در صورت موفقیت، باید شاهد تشدید جبهه ی درگیری ها میان جیش الفتح و داعش باشیم. اما در عرصه سیاسی باید به افزایش تلاش های منطقه یی و بین المللی برای برکناری اسد از قدرت (البته با حفظ ساختار حکومت) اشاره داشت. در صورت عقب نشینی بیشتر نیروهای ارتش، این احتمال بسیار است که در کنفرانس ژنو سه برخی طرف ها سرسختانه بر برکناری اسد تاکید کنند.