رشد ثروت درکاسبی‌های کوچک خاورمیانه

 با وجود آنكه تاریخچه کسب و کارهای خانوادگی به سالیان بسیار دور برمی‌گردد ولی تغییرات پی در پی در این نوع کسب و کارها باعث شده است تا آنها سهم بالایی از دنیای تجارت و اقتصاد داشته باشند. امروزه کسب و کارها دیگر قوانین ساده گذشتگان خود را نمی‌شناسند و با قوانینی تجارت می‌کنند که نسبت به گذشته تحول عظیمی پیدا کرده‌اند.

به گزارش شهروند، درواقع روزگار قراردادهایی که با دست دادن بسته می‌شدند، به سر آمده، روزگارانی که قوانین ساده‌ای وجود داشت و پیچیدگی امروز را نداشت. رشد سریع جمعیت، رقابت بیشتر، تغییر در رفتارهای اجتماعی، ارتباطات پیشرفته، بهبود حمل‌ونقل و محیطی که به‌طور دایم درحال تغییر است، کسب و کارهای خانوادگی را مجبور کرده روش‌های متفاوتی را برای تجارت در پیش گیرند.  در دنیای کنونی کسب و کار خانوادگی یک سازمان تجاری است که در آن تصمیم‌گیری توسط نسل‌های یک خانواده انجام می‌شود. این افراد رهبری و مدیریت شرکت را از طریق خونی یا ازدواج به دست می‌آورند و معمولا این نوع کسب و کار را می‌توان تجارت یا همان کسب و کار کوچک نیز نامید زیرا اصولا فقط اعضای خانواده همراه عده‌ای معدود در آن فعالیت می‌کنند. اکنون کسب وکار سریع‌تر و سخت‌تر شده است و دیگر فرصتی برای اشتباه نیست. در خاورمیانه خانواده‌ها علاوه‌بر این‌که هسته‌های کوچک اجتماعی هستند، بنیان‌های کسب و کار را نیز از دیرباز پی‌ریزی کرده‌اند.

ارزش‌گیری روزافزون در منطقه
 امروزه کسب و کارهای خانوادگی در مقایسه با گذشته، باید خود را از رقبایشان متمایز کنند. این تمایزها گاهی اوقات بسیار کوچک به نظر می‌رسند، اما هنگامی‌که برای حفظ سهم بازاری به کار می‌روند، تفاوتی عظیم ایجاد می‌کنند. هم‌اکنون کسب و کارهای خانوادگی در خاورمیانه حدود ٨٠‌درصد اقتصاد غیرنفتی منطقه را تشکیل می‌دهند. آنها اکنون با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند که نه‌تنها موفقیت کسب و کار بلکه اهداف حرفه‌ای و شخصی صاحبانشان و در مقیاس بزرگتر، سهامدارانشان را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. طبق تحقیق موسسه « Al Masah Capital » (یک موسسه سرمایه‌گذاری در دوبی) در ‌سال ٢٠١١ کسب و کارهای خانوادگی ٤٠‌درصد تولید ناخالص ملی منطقه خاورمیانه را تولید می‌کنند، اما فقط ٨‌درصد سهام آنها به‌طور عمومی مبادله می‌شود.  موسسه تحقیقاتی «دلویت»( Deloitte) نیز در همین زمینه تحقیقی درباره کسب و کارهای خانوادگی منتشر کرده است و اعتقاد دارد، نیازهای خانواده‌های درگیر کسب و کار با شرکت‌های عمومی متفاوت است. این تحقیق نشان می‌دهد کنترل و برنامه‌ریزی برای جانشینی مدیریت شرکت دو حوزه کاملا جداگانه‌اي هستند که روی عملیات‌های شرکت و رشد آن موثرند. یافته‌های تحقیق براساس پاسخ ٢٢٢ شرکت‌کننده به دست آمده و نشان‌دهنده شکاف در بخش نظارت، عملیات‌های وسیع و برنامه‌ریزی برای جانشینی است.

 حدود ٤٩‌درصد پاسخگویان در این تحقیق اعلام کرده‌اند هنگام تغییر مدیریت برنامه جانشینی مدیریت را مرور می‌کنند و ٤١‌درصد برنامه رهبری و هماهنگی نداشته‌اند. همچنین بیش از ٨٠‌درصد پاسخگویان گفته‌اند در هیأت‌مدیره‌شان هیچ محدودیت سنی وجود ندارد و تمام افراد خانواده با هر سنی می‌توانند در آن حضور یابند و یک‌سوم پاسخگویان اعلام کردند هیچ‌گاه تصمیمات و عملکرد هیأت اعضا را ارزیابی نمی‌کنند.

بازکردن راه ثروتمندی برای خانواده‌ها
«نومان احمد» مدیر مالیات منطقه‌ای در «دلویت» خاورمیانه می‌گوید: درحال حاضر به دلیل رشد کسب و کارهای کوچک خانوادگی در حوزه کشورهای خلیج فارس، بسیاری از شرکت‌های مشاوره اقتصادی بخش‌های خاصی را برای کسب و کارهای خانوادگی افتتاح کرده‌اند. هدف این بخش فراهم کردن خدمات برای مشتریان خصوصی است. به عبارت دیگر آنها ابزارهایی برای کسب و کارهای خانوادگی تهیه تا بتوانند رشد کنند و ثروتمند شوند. پس از سال ٢٠٠٨ میلادی کسب و کارهای خانوادگی تا حدودی توانسته‌اند روی پاهای خود بایستند. شرکت مشاور مدیریت جهانی معتقد است نه‌تنها کسب و کارهای خانوادگی باید رشد کنند و ماندگار شوند، بلکه باید فراتر از منطقه فعالیت کنند. به عبارت دیگر بزرگترین مزیت کسب و کارهای خانوادگی در منطقه خلیج، دستیابی به رشد چشمگیر منطقه از طریق شرکت بین‌المللی و ایجاد شعبه در بخش‌های مختلف است. قوانین محلی و سیاست‌گذاران در این زمینه مثبت عمل می‌کنند. آمار نشان می‌دهد کسب و کارهای خانوادگی که به‌عنوان پروژه‌های کارآفرینی ٥٠ تا ٦٠‌ سال پیش آغاز شده‌اند، طی سالیان اخیر به‌طور کامل متفاوت شده‌اند. این روند بیانگر آن است که این مدل کسب وکار جوهر اقتصاد محلی منطقه محسوب می‌شود. آنها نقشی حیاتی در توسعه اقتصاد دارند که به ایجاد یک محیط سرمایه‌گذاری باز، ایمن و شفاف کمک می‌کند. آنها فرصت‌های جدید خلق می‌کنند و بسیاری از آنها کسب وکارهای کوچکی را زیر چتر تجارت خانوادگی خلق می‌کنند. هر روز کسب و کارهای جدیدی از طریق سرمایه‌گذاری و گسترش شبکه آنها خلق می‌شوند. در همین زمینه باید به برخی از حوزه‌هایی که برای کسب وکارهای خانوادگی مشکل ایجاد می‌کنند، اشاره کنیم.

تمرکز روی فعالیت خاص
 موسسان کسب و کارهای خانوادگی در خاورمیانه امپراتوری‌های خود را با فرصت طلبی ساخته‌اند نه تمرکز روی یک فعالیت خاص. درواقع آنها روی برآورده کردن نیازهای متعدد منطقه تمرکز می‌کردند. امروز شاهد روندی هستیم که در آن نسل آتی حاضر است فعالیت‌های مختلف را رها کند تا روی منابع یا کسب و کاری تمرکز کند که موفق است. به‌طور همزمان آنها توانستند برخی از کسب و کارهای کم‌سود را بفروشند و به این ترتیب درآمدشان را افزایش داده‌اند. دسترسی آسان‌تر به بازارهای سرمایه نیز به انجام این تراکنش‌ها کمک کرده است. به‌طور مشابه و برخلاف نسل‌های قبلی، کسب و کارهای خانوادگی امروز درباره ورود به کسب‌وکار، محصول یا خدمت تازه محتاط‌تر هستند. برخلاف نسل‌های قبل، زمانی که تقاضا زیاد و عرضه‌کننده کم بود، نسل امروزی با رقابت چشمگیری از کسب و کارهای خانوادگی دیگر روبه‌روست که همان محصول یا خدمات را با کیفیت بهتر ارایه می‌کنند. تأثیر قیمت بالای نفت و هزینه دولت برای افزایش رشد اقتصادی در منطقه به اصلاحاتی منجر شده که آغاز یک کسب و کار را آسان‌تر می‌کند و در نتیجه تعداد تجارت‌های خانوادگی را نیز افزایش داده است.

 تمرکز بیشتر بر بازاریابی
 نسل‌های گذشته مجبور نبودند از روش‌های مختلف بازاریابی برای معرفی محصول یا خدمتشان استفاده کنند زیرا فرآیند گزینش محصولات و خدمات در قبضه تعداد کمی از خانواده‌ها بود. در خاورمیانه امروز، فرآیند گزینش محصول و خدمات شبیه فرآیندهای آمریکایی و اروپایی است و تضمین معرفی درست محصول به بازار اهمیت بسیار زیادی یافته است.

 نظارت شرکتی
 در مجموع، نظارت شرکتی برای نخستین نسل صاحبان کسب و کار خانوادگی در خاورمیانه، یک مفهوم خارجی بود و تنها موضوعی که باید به آن می‌پرداختند، جانشینی در نسل بعدی بود. اما امروزه نسل‌های دوم و سوم بیش از پیش روی ساختار رسمی نظارت شرکتی تمرکز می‌کنند که دلیل آن افزایش تعداد سهامداران و مسئولیت آنهاست. پیامدهای مثبت این امر افزایش تعداد کسب و کارهایی با مدیریت خانوادگی و مهارت بالا است.  تعداد زیادی از کسب‌وکارهای خانوادگی کنونی که اکنون نسل‌های دوم و سوم نیز در آن وارد شده‌اند، دلیل ورودشان وابستگی خانوادگی با موسس شرکت نیست بلکه تحصیلات، شایستگی و تجربه جایگزین این امر شده است.
 
کنترل و تصمیم‌گیری
 برخلاف پدران که کسب وکار را راه‌اندازی می‌کردند، نسل جدید خانواده‌ها باید با جنگ قدرت کنار بیایند که روی برخی تصمیمات تجاری تأثیر خواهد گذاشت. بررسی‌های دوره‌ای و اجرای ساختار نظارت شرکتی با مدیریت و کنترل دست و پنجه نرم می‌کند که برای بقای کسب وکار در آینده حیاتی است.

 محیط قانونی
 نسل‌های دوم و سوم کسب و کارهای خانوادگی اکنون شاهد قوانینی هستند که هر روز برتعدادشان افزوده می‌شود. هرچند این محیط قانونی تاثیری منفی روی تجارتشان دارد زیرا هزینه‌های نیروی کار را افزایش می‌دهد اما به کسب و کارها قدرت می‌دهد تا در اقتصاد جهانی باقی بمانند.

 فناوری ارتباطی
نسل کنونی اکنون سریع‌تر با دستگاه‌های الکترونیکی کار می‌کنند و می‌توانند تصمیمات تجاری را سریع‌تر از نسل‌های قبل از خود بگیرند. دیگر زمان و مکان درستی برای انجام تجارت وجود ندارد اکنون نخستین بودن مهم است. مدیریت کسب‌وکار خانوادگی سخت‌تر یا آسان‌تر از قبل نیست بلکه بسیار متفاوت است.  نسل‌های کنونی نقشه‌های خود را خلق می‌کنند و مسیر را برای نسل بعدی کارآفرینان هموار‌تر می‌کنند.