تاثیر اجلاس عدم تعهد چیست؟

قرار است اجلاس سران عدم تعهد در تهران برگزار شود. آیا برگزاری این اجلاس در ایران می تواند تاثیری بر کاهش تحریم ها و روند مذاکرات میان ایران و 1+5 داشته باشد؟

دکتر مهدی مطهرنیا استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین المللی در این رابطه در گفتگو با فرارو گفت: «در چارچوب تئوریک اگر بخواهیم به این سوال پاسخ دهیم باید گفت باید تناسب وزن یک پدیده اجتماعی – سیاسی با تاثیرات عملیاتی آن در صحنه سیاسی مورد توجه قرار گیرد.»

وی ادامه داد: «اگر جنبش عدم تعهد را یک بازیگر صحنه بین المللی بدانیم باید به این نکته توجه داشته باشیم که وزن این بازیگر در معادلات بین المللی در بافت کنونی نظام بین الملل دارای چه میزان است تا بتوانیم این پرسش را به طور جدی تر مورد کنکاش قرار دهیم.»

وی افزود: «اساسا جنبش عدم تعهد در بافت کنونی نظام بین الملل از وزنی رسانه ای و تبلیغاتی برخوردار است و بیش از آنکه در صحنه عملیاتی بتوان از آن استفاده کرد می توان از طریق تونل تبلیغاتی و رسانه ای با عنایت به اهمیت به افکار عمومی در تاثیرگذاری بر تصمیم سازی ها و تصمیم گیری های بین المللی از آن بهره برد.»

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: «لذا نقطه مثبت جنبش عدم تعهد و برگزاری اجلاس های آن برای کشورهای عضو آن این است که می توانند مدعی آن شوند که در بیانیه های متفاوت عدم تعهد بر مبنای گزاره های منتشره در این بیانیه ها حقوق آنها تا چه اندازه مورد پروای دیگر اعضای عدم تعهد قرار گرفته است.»

وی تصریح کرد: «لذا جنبش عدم تعهد بیش از آنکه یک جنبش کیفی گرا باشد، یک جنبش کمیت پذیر است و بر اساس کمیت 120 کشور و امضای بیانیه های متفاوت از طریق عرصه رسانه ای – تبلیغاتی، تاثیرگذاری خاص خود را می تواند به جا بگذارد که این تاثیرگذاری خاص بیشتر به مدیریت رسانه ای کنشگران عضو در استفاده از موضع گیری های جنبش عدم تعهد باز می گردد.»

مطهرنیا گفت: «اما از منظر دیگر در عرصه Behavior policy یا رفتار سیاسی و Action Policy یا کنش سیاسی جنبش عدم تعهد چندان جایگاهی برای خود ندارد. چرا که این جنبش از بحران های متعددی در رنج است که در سطح تحلیل کلان باید به سه بحران عمده توجه داشت.»

وی ادامه داد:«بحران نخست بحران هویتی است. جنبش عدم تعهد توسط کسانی مانند تیتو، احمد سوکارنو، نهرو و جمال عبدالناصر بنیان گذاری شد که در زمان خود از رهبران بزرگ ضد بلوک شرق و غرب محسوب می شدند.»

این کارشناس مسائل بین المللی اظهار کرد: «فضای شکل گیری نقطه هویتی جنبش عدم تعهد فضای جنگ سردی است و در این فضا با وجود رهبران بزرگ یاد شده شاهد تاثیرگذاری تشدید شده ای در این زمینه هستیم.»

وی ادامه داد: «اما جنبش به دلیل آنکه درگیر مسائل بورکراتیک نشود هیچگاه به سازمان تبدیل نشد و حتی در دوران جنگ سرد و در فراز و نشیب های گوناگون بر خط استمرار آن خدشه وارد شد. به گونه ای که حتی در دوران جنگ سرد نیز جنبش عدم تعهد در مسیر استمرار هویتی خود با بحران روبرو بود.»

وی افزود: «فرو ریزش اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و دوران پسا جنگ سرد این بحران را تشدید کرد. در چنین بافتی کنشگران موجود در کمیت رو به تزاید جنبش عدم تعهد و رفتارهای آنها نیز بر این بحران افزود. چرا که کشورهایی در این جنبش عضو هستند که تنها تعهد به غیرمتعهدها ندارند.»

وی ادامه داد: «به این معنا که در بیانیه افزایی برای جنبش عدم تعهد همواره همراه جنبش هستند اما در عمل هرکدام از دولت های این کشورها تعهدات فراوانی به قطب های بزرگ قدرت در نظام بین الملل دارند و جزو بازیگران اصلی منطقه ای قدرت های بزرگ در جغرافیای عدم تعهد محسوب می شوند. لذا مصداق این ضرب المثل مشهور می شوند که نشستند و گفتند و برخاستند.»

مطهرنیا گفت: «بحران دوم بحران ساختاری است. جنبش عدم تعهد برای آنکه درگیر پیچ و خم های بورکراتیک نشود تبدیل به سازمان نشد. دارای دبیرخانه دائمی نیست و تشکیلات موثری ندارد و بالتبع ضمانت اجرایی برای بیانیه های صادره از سوی جنبش عدم تعهد وجود ندارد. همانطور که برای بیانیه شرم الشیخ در سه سال اخیر ضمانت اجرایی دیده نشد.»

وی خاطرنشان کرد: «لذا تاثیرگذاری جنبش عدم تعهد از این جهت هم کاهش خواهد یافت.»

این استاد دانشگاه گفت: «بحران سوم بحران کارکردی است. زمانی که یک جنبش فاقد انسجام درونی میان اعضاء و از سوی دیگر فاقد یک سازماندهی منسجم موثر است آیا می تواند کارکردی اثر بخش داشته باشد. بی تردید پاسخ منفی است.»

وی ادامه داد: «لذا در پاسخ به سوال اولیه می توان گفت تنها جنبه مثبت جنبش عدم تعهد بهره برداری رسانه‌ای – تبلیغاتی با مدیریت بهینه کشورهای عضو در این جنبش از این بیانیه‌های کمیت‌محور جنبش عدم تعهد می باشد.»

وی افزود: «لذا اگر می بینیم که سال هاست که جنبش نم و غیرمتعهدها در ارتباط با پرونده هسته ای ایران به بیان سخن می پردازند و حق مسلم ایران را در رسیدن به انرژی هسته ای صلح آمیز مسجل می دانند اما در نهایت چندان تاثیری بر روی موضع گیری جامعه بین المللی در عرصه عمل یا کنش سیاسی به جا نمی گذارد.»