بنابراین، بعید است که به خاطر یک مسئله انسان دوستانه، از این تلاش‌ها و هزینه‌ها صرفنظر کند. خصوصا که تاریخ نشان می‌دهد آمریکا به خاطر مسائل بشردوستانه تحریم‌ها علیه کشور‌های دیگر را رفع نمی‌کند. تحریم‌های بین المللی علیه عراق بعد از حمله به کویت، جان صد‌ها هزار کودک عراقی را گرفت، ولی آمریکا این تحریم‌ها را ادامه داد. وقتی که از مادلین آلبرایت، وزیر خارجه اسبق آمریکا، درباره مرگ نیم میلیون کودک عراقی در اثر تحریم‌ها پرسیده شد، آلبرایت در پاسخ گفت: «این امر، ارزشش را داشت.»
سال ۱۳۹۸ با بحران در روابط ایران و آمریکا آغاز شد و با بحران در روابط در روابط این دو کشور پایان یافت. اما به رغم همه بحران‌هایی که در این سال اتفاق افتاد، تنش‌ها در روابط دو طرف از سطح مشخصی فراتر نرفت. سال ۱۳۹۸، یکی از خبرسازترین سال‌ها در مناسبات تهران و واشنگتن بود و اتفاقات زیادی در آن رخ داد. همه این اتفاقات، از پیشنهادات پشت پرده ظریف در نیویورک و وساطت ناکام ماکرون گرفته تا درگیری مستقیم نظامی ایران و آمریکا بعد از ترور سردار سلیمانی، همگی یک نکته را آشکار کردند: نه مذاکره جدی در کار است و نه جنگ.
اروپایی‌ها در سال جدید، سه گزینه در اختیار دارند: اول، این است که برجام را کنار بگذارند و به گفته بوریس جانسون، برای امضای «توافق ترامپ» تلاش کنند. دوم اینکه همین رویکرد مذبذب فعلی را ادامه دهند. تمدید نامحدود مهلت حل اختلاف در برجام و همچنین مواضع اروپا در یک سال گذشته، نشان می‌دهد که اروپایی‌ها بیشتر به گزینه دوم تمایل دارند. با این حال، شرایط جدید از جمله موعد ۲۲ اکتبر، ممکن است ادامه گزینه دوم را دشوارتر کند. در نتیجه، اروپایی‌ها ممکن است به گزینه سوم متوسل شوند و آن، آغاز مذاکرات جدید برای حفظ و گسترش برجام است به طوری که نتیجه نهایی، نگرانی‌های مشترک اروپا و آمریکا در خصوص پرونده‌هایی نظیر آینده برجام، نفوذ منطقه‌ای و برنامه موشکی ایران را مرتفع سازد.
به نظر می‌رسد در حوزه سیاست خارجی، سال ۹۹ تفاوت چشمگیری با سال قبلی نخواهد داشت. تصور می‌شد که شیوع کرونا در ایران و جهان، زمینه‌ای انسانی برای رفع برخی تحریم‌ها ایجاد می‌کند. اما با وجود اینکه دستگاه دیپلماسی ایران به رهبری محمدجواد ظریف به مناسبت شیوع کرونا کارزار وسیعی را برای رفع تحریم‌ها به راه انداخته است، اما آمریکایی‌ها نه تنها هیچ تحریمی را رفع نکردند، بلکه عامدانه در بحبوحه بحران کرونا بر تحریم‌ها اضافه کردند تا بار دیگر این پیام را ارسال کنند که کارزار فشار حداکثری حتی در شرایطی که آمریکا برای رفع تحریم‌ها از نظر اخلاقی تحت فشار است، ادامه خواهد داشت. از این رو، فعلا، حداقل در نیمه اول سال نو، نمی‌توان چشم اندازی برای رفع تحریم‌ها و تنش زدایی تصور کرد.
گروسی می‌گوید ایران باید درباره فعالیت‌های هسته‌ای گذشته خود همکاری کند، در غیر این صورت با بحران مواجه خواهد شد. این در حالی است که طبق گزارش آژانس، ایران گفته است که هیچ ادعایی درباره فعالیت‌های گذشته را به رسمیت نمی‌شناسد. در چنین شرایطی، به نظر می‌رسد که ایران و آژانس به سمت یک بحران هسته‌ای دیگر حرکت می‌کنند. بحرانی که این بار نه خاطر برجام و اجرای آن، بلکه به خاطر فعالیت‌های ادعایی دو دهه پیش ایران اتفاق خواهد افتاد. چنین بحرانی، به احتمال زیاد برجام را نیز تحت الشعاع قرار خواهد داد.
زمانی که یوکیا آمانو دبیر کل آژانس بود، برخی محافل ضدایرانی، آژانس را به تساهل در مقابل ایران متهم می‌کردند. آمانو درگذشت و دبیرکل جدید، یعنی گروسی، با حمایت آشکار آمریکا در دسامبر گذشته روی کار آمد. از همین رو، برخی محافل رسانه‌ای اعلام کردند که گروسی به تدریج مواضع سختگیرانه‌ای در مقابل ایران اتخاذ خواهد کرد. ظاهرا با صدور گزارش محرمانه اخیر، اتخاذ این مواضع شروع شده است.
در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ موعد رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران فرا می‌رسد. تقریبا دو هفته بعد از این تاریخ، یعنی در سوم نوامبر ۲۰۲۰، انتخابات ریاست جمهوری آمریکا برگزار خواهد شد. سوال مهمی که در این بین مطرح می‌شود این است که آیا دولت ترامپ حاضر خواهد شد که چند هفته قبل از انتخابات، برجام را از طریق فعال سازی مکانیسم ماشه از بین ببرد و بدین شکل یک بحران بین المللی را شروع کند؟ به این زودی نمی‌توان به این پرسش، پاسخ قطعی داد. اما ظاهرا اکتبر برای برجام و روابط ایران و آمریکا ماه حساسی خواهد بود.
اما در عین حال، پمپئو بر استمرار کارزار فشار حداکثری علیه ایران تاکید کرد. در چنین شرایطی، چقدر امکان گفتگو با آمریکا وجود دارد؟ ظاهرا ظریف معتقد است که فعلا امکانی برای گفتگو وجود ندارد. چرا که وی احتمالا می‌داند که اگر قصد ارسال پیام یا تعامل جدی با آمریکا را دارد، مورفی و دمکرات ها، کانال مناسبی برای ارسال سیگنال‌های مصالحه با کاخ سفید نیستند. در نتیجه، به نظر می‌رسد که دیدار ظریف با مورفی چیزی فراتر از استفاده از شکاف‌های داخلی آمریکا برای تبیین دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران نیست.
روی میز کار پمپئو در وزارت خارجه کاغذ‌های زیادی وجود دارد. اگر این اوراق به ایران مربوط باشند، آن‌ها را می‌خواند، اما اگر مربوط نباشند، کنار می‌گذارد. وقتی پمپئو در سازمان سیا بود، تمرکز مشابهی داشت. وی به محض به دست گرفتن زمام امور سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، یک مرکز عملیات ایران ایجاد کرد تا تلاش‌های جمع آوری اطلاعات و نیز عملیات‌های مرتبط با ایران را ارتقا دهد. بدین ترتیب ایران را به یک هدف اطلاعاتی تبدیل کرد.
بعد از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، فرانسه به تنها قدرت هسته‌ای این اتحادیه تبدیل شد. ماکرون با اشاره به احتمال شکل گیری مسابقه تسلیحاتی، خواستار گفتگوی استراتژیک اروپا درباره تسلیحات هسته‌ای فرانسه شد. درخواستی که از سوی رئیس پیمان ناتو رد شد.
سرنوشت برجام در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. گام‌های کاهش تعهدات ایران تمام شده و ایران اعلام کرده که دیگر خود را ملزم به رعایت محدویت‌های آن نمی‌داند. اما در عین حال، برخی مفاد آن را هنوز اجرا می‌کند. اروپا نیز ظاهرا به اجرای همین مقدار از برجام راضی شده و حداقل در کوتاه مدت برنامه خاصی برای تغییر یا بهبود مناسبات برجامی ندارد.
سفر‌های بورل به تهران و واشنگتن نتوانست تحول جدیدی در زمینه نجات برجام ایجاد کند. برخی ناظران معتقدند که رکود فعلی در تحرکات دیپلماتیک در کوتاه مدت نیز ادامه خواهد داشت. چرا که هم ایران و هم آمریکا وارد دوره‌ای از فعالیت‌های انتخاباتی شده‌اند و فعلا تمرکزی بر سیاست خارجی ندارند.
اتحادیه اروپا در یک سال گذشته با وعده و وعید تلاش کرد برجام را حفظ کند، اما این سیاست بعد از فعال سازی مکانیسم حل اختلاف در ژانویه به پایان رسید. حال، اروپایی‌ها از شدت تهدیدات خود علیه ایران کاسته اند، ولی در عین حال، هیچ تمایلی به حفظ برجام از طریق تامین منافع اقتصادی ایران نشان نمی‌دهند. در چنین وضعیتی، بعید است که بورل بتواند راه حلی ارائه کند که بحران فعلی را به طور ریشه‌ای حل کند.
تلاش برای نشان دادن چهره ایران به عنوان کشوری صلح‌طلب در مقابل تجاوز‌های آشکار آمریکا، در شرایطی که سیاست نه جنگ و نه مذاکره نمی‌تواند راهگشای شرایط فعلی باشد، می‌تواند موثر واقع شود. در اصل، در چنین شرایطی بازگذاشتن مسیر مذاکره و گفتگو در عین تاکید بر مواضع جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد، ایران بدون راه‌حل نیست و می‌تواند از شرایط بحرانیِ فعلی عبور کند و ثبات منطقی را برقرار سازد.
در حالی که برخی ناظران احتمال می‌دادند که بن علوی از جانب آمریکا پیام آورده است، نعیمی، احتمال انتقال پیام از جانب آمریکا به ایران را بعید دانست و ماموریت بن علوی را جلوگیری از فروپاشی برجام دانست. وی در همین خصوص عنوان کرد: «ظاهرا اروپایی‌ها از بن علوی خواسته اند که برای نجات توافق هسته‌ای این تلاش را انجام دهد.» طبق ادعای نعیمی، بن علوی، ایده‌های اروپایی را به ایران منتقل و پاسخ ایران را دریافت کرد.
گذشته از امیدواری کاخ سفید به تاثیرگذاری بیشتر تحریم‌ها، مواردی مانند مشغول شدن ترامپ به استیضاح، زمینه سازی برای «معامله قرن»، استمرار مذاکرات تجاری با چین، نزدیکی فزاینده اروپا به آمریکا در موضوع برجام و کمبود وقت تا زمان برگزاری انتخابات بعدی ریاست جمهوری، ممکن است دولت ترامپ را از پیگیری مذاکره با ایران منصرف کنند.
ابتدا بسیاری از این واسطه‌ها برای دفع جنگ احتمالی وساطت می‌کردند، اما وقتی معلوم شد که ایران و آمریکا تمایلی به جنگ ندارند، واسطه‌ها برای از سرگیری گفتگو‌ها میان دو طرف تلاش کردند. گره اصلی هم همین جاست. دولت ایران بار‌ها اعلام کرده که اگر آمریکا تحریم‌ها را بردارد، ایران به سرعت با آمریکا مذاکره و حتی دیدار می‌کند. اما دولت ترامپ بار‌ها تاکید کرده که تحریم‌ها قبل از امضای توافق رفع نمی‌شوند.
تبعات خروج ایران از NPT تا حدودی خود را نشان داده است. و ایران عملاً اکنون با گذار ۵ گام خروج از برجام، در حال خروج کامل از برجام است و باید به شکل رسمی این خروج را اعلام کند. اما خروج از NPT و نپذیرفتن آن در واقع تهدیدی برای دستیابی به انرژی هسته‌ای فراصلح آمیز تلقی می‌شود و این می‌تواند زمینه‌های برخورد بیشتر با ایران را فراهم کند.
براساس همین ارزیابی، ایران گام‌هایی برای توقف کاهش اثرات تحریم‌های آمریکا برداشته تا جلوی فرسایش اقتصادی را بگیرد. در هشت ماه گذشته دولت ایران پنج گام در قالب روند کاهش تعهدات هسته‌ای برداشت تا اروپا را به تامین منافع اقتصادی ایران وادار کند و اکنون که اروپایی‌ها به ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل تهدید می‌کنند، ایران گزینه خروج از پیمان منع جنگ افزار‌های هسته‌ای (ان پی تی) و حتی ساخت بمب هسته‌ای را مطرح کرده است.
این مهارت در تهران نیز لازم بود. چون هر از چندگاهی در مقابل سفارت سوئیس در تهران، تظاهرات ضدآمریکایی برگزار می‌شد. کما اینکه همین مهارت لایتنر در مذاکراتی که به تبادل زندانیان میان ایران و آمریکا منجر شد، مفید واقع شد. یکی از مقامات دولت آمریکا گفته لایتنر بدون هیچ خستگی برای تبادل زندانیان تلاش کرد.
