سه نکته از زندگی سید محمد بهشتی؛ مسئولی که می‌خواست خودش باشد!

فرارو– سیدمحمد بهشتی، شهید بهشتی یا دکتر بهشتی همه الفاظی هستند که به یک شخصیت موثر و مهم در تاریخ ایران معاصر اشاره می‌کنند. دبیرکل حزب جمهوری اسلامی، رئیس دیوان عالی کشور، بنیان‌گذار مدرسه حقانی، امام جماعت مرکز اسلامی هامبورگ و .... محمدحسین بهشتی در تاریخ ۲ آبان ۱۳۰۷ به دنیا آمد. اگر انفجار هفت تیر اتفاق نیفتاده بود و بهشتی عمری طولانی داشت، امروز ۹۷ ساله شده بود.

به گزارش فرارو، بهشتی را هم باید مانند دیگر شخصیت‌های تاریخ، خاکستری دید و از بزرگنمایی و غلو درباره او خودداری کرد. به همین دلیل می‌خواهیم به بهانه این روز، برخی زوایای زندگی او را با هم مرور کنیم. 

معتقد به تغییر سیستم حوزه علمیه

نام آیت‌الله بهشتی با مدرسه علمیه حقانی گره خورده است. مدرسه حقانی بیشتر به خاطر این که برخی محصلانش پس از انقلاب به قضات و مقامات ارشد امنیتی کشور تبدیل شدند، معروف است. از شهید بهشتی به عنوان پایه‌گذار اصلی این مدرسه از لحاظ تدوین یک برنامه ۱۶ ساله آموزش تخصصی علوم اسلامی یاد می‌شود. شهید علی قدوسی، آیت‌الله احمد جنتی و مرحوم مصباح یزدی از دیگر مدیران این مدرسه بودند. آیت‌الله مصباح چند سال پس از حضور در حقانی، به علت اختلاف نظر‌هایی که وجود داشت این مدرسه را ترک کرد. مدیریت مدرسه با محوریت آیت‌الله قدوسی صورت می‌گرفت. 

حقانی بر اساس یک برنامه تحصیلی مدون و منظم آغاز به کار کرد. «طول مدت تحصیل در مدرسه حقانی طبق اساسنامه‌ای که آیت اللّه بهشتی نوشته بود ۱۶ سال در چهار دوره بود. این چهار دوره عبارت اند از: سه سال دوره مقدمات، پنج سال دوره سطح، شش سال دوره خارج فقه و اصول و دو سال دوره تخصصی در رشته‌های مختلف اسلامی از قبیل: فقه، اصول، فلسفه، حدیث و تفسیر.» (مجله حوزه، شماره ۱۴۶، ۱۳۹۰)

شیوه ورود طلاب به این مدرسه نیز متفاوت بود: «حسین حقانی که جزء نخستین اعضای هیات مدیره مدرسه است، در مورد چگونگی و شرایط پذیرش طلبه می‌گوید: «قبل از انقلاب، پذیرش طلاب به طور مستقل و با مراجعه داوطلبین به مدرسه انجام می‌گرفت. داوطلبین، حداقل، باید دارای مدرک سوم راهنمایی می‌بودند که با امتحان ورودی و آزمایش هوش پذیرفته می‌شدند. علاوه بر مصاحبه حضوری برای آگاهی دقیق از وضع خانوادگی، استعداد، احراز سلامت جسمی و روانی، آگاهی از انگیزه و هدف در علوم دینی ورود به سلک روحانیت، احراز عدم وابستگی منحرف و… انجام می‌شد. پس از این آزمایش‌ها و آگاهی ها، داوطلب باید تضمینی از سوی دو نفر از بزرگان و اساتید معروف حوزه جهت تأئید جهات اخلاقی بیاورد. پس از پذیرش، تا سه ماه نیز، به طور موقت و آزمایشی مشغول به درس می‌شد. در این مدت، برآورد می‌شد که آیا استعداد کافی برای تحصیل علوم دینی و روحانی شدن دارد یا خیر؟ اگر نداشت عذرش خواسته می‌شد.»

در نهایت هدف شهید بهشتی از ارائه این برنامه را می‌شود در این جمله منسوب به او جستجو کرد: «تربیت انسان‌هایی که محققانه و نه مقلدانه انسان و جهان را بشناسند و طلبه‌ی آگاه شده و آگاه کننده باشند.» در مجموع، گفته می‌شود که شهید بهشتی، چون در دانشگاه تحصیل کرده بود، زبان انگلیسی تدریس می‌کرد و کارمند آموزش‌وپرورش بود، معتقد بود سیستم بی‌نظم سنتی حوزه در آن زمان را باید با ایده گرفتن از نقاط قوت سیستم‌های جدید برطرف کرد. 

زندگی در شمیران

«تظاهر» به ساده‌زیستی در هیچ جای زندگی آیت‌الله بهشتی وجود ندارد. برعکس، بهشتی یک روحانی است که در تصاویر موجود از او پیش و پس از انقلاب، در آلمان یا ایران، خوش‌لباس ظاهر شده است. برعکس قاطبه روحانیون سنتی که نعلین می‌پوشیدند، بهشتی از کفش استفاده می‌کرد. تقریباُ در تمام تصاویر، بهشتی لباده بر تن دارد که دوخت و ساختار محکم‌تری نسبت به قبا (لباس سنتی روحانیون) دارد. 

آیت‌الله بهشتی، در قلهک زندگی می‌کرد. در خانه بزرگی که امروز به عنوان موزه‌سرای شهید بهشتی پذیرای عموم است. ماشین پژو سوار می‌شد و اینها را نیز پنهان نمی‌کرد. او یکی از اشخاصی است که ترور شخیصتش مدت‌ها پیش از ترور او و همراهانش در حزب جمهوری اسلامی در جامعه با محوریت سازمان مجاهدین خلق کلید خورده بود.

برخی آغاز این ترور شخصیت را از زمستان ۵۹ می‌دانند که با شعار‌هایی مثل «بهشتی بهشتی طالقانی رو تو کشتی» یا «بهشتی بهشتی، تو تجریش خونه داشتی» خودش را نشان می‌داد. 

مرحوم جواد اژه‌ای، داماد آیت‌الله بهشتی که سال ۱۳۹۹ بر اثر ابتلا به کرونا درگذشت، نقل جالبی از این موضوع دارد: «علیه ایشان دروغ‌های فراوانی را شایع کرده بودند. یک شب من منتظر ایشان بودم تا بیایند و شام بخوریم. ایشان مقید بودند که حتماً ۱۵ دقیقه مسواک بزنند. مشکل دندان داشتند و پزشک این توصیه را کرده بود. من فکر کردم در فاصله‌ای که ایشان مسواک می‌زنند، بهترین فرصت است تا من حرف‌هایم را کامل به ایشان بزنم. به ایشان گفتم الان یک وضعیتی شده که قیمت خانه در میدان خراسان و قلهک و شهباز جنوبی (۱۷ شهریور فعلی)، فرق زیادی با هم ندارد، چه‌بسا در آن منطقه فردی در خانه‌ای نشسته باشد که خانه فردی در قلهک خیلی بزرگ‌تر و گران‌تر باشد. شما بیایید برای اینکه به این غائله خاتمه بدهید، خانه‌تان را ببرید مرکز شهر و از شر این دروغ و تهمت‌ها خلاص شوید. ما واقعیت را می‌دانیم ولی مردم گاهی گول این تبلیغات را می‌خورند، این روز‌ها همه دارند به کم‌پولی و ساده‌زیستی تظاهر و از این طریق مریدپروری می‌کنند ... ایشان با حوصله مسواک‌زدنشان را تمام کردند. بعد مسواک را شستند و آن را به من نشان دادند و گفتند جوادآقا! به نظر شما این مسواک چقدر می‌ارزد؟ گفتم هیچ! مسواک مصرف‌شده را که کسی نمی‌خرد! ایشان گفتند دنیا در نظر من به اندازه همین مسواک هم نمی‌ارزد، مردم باید ما را همان‌گونه که هستیم ببینند، نه آن‌طور که دلشان می‌خواهد. من تحت هیچ شرایطی حاضر نیستم مردم را فریب بدهم. خانه من همین است. سوار ماشین ژیان هم نمی‌شوم و سوار اتومبیل پژو می‌شوم. این ماشین را هم از حقوق خود خریده‌ام. دلیل ندارد سوار اتومبیل نامطمئن و نامیزان بشوم...» (ایسنا به نقل از روزنامه جوان، ۱۳۹۹)

کارمند دولت

آیت‌الله بهشتی کارمند آموزش و پرورش در دوران پیش از انقلاب بود. بهشتی سال ۱۳۲۹ به استخدام آموزش و پرورش در می‌آید. برای این که بی‌نیاز از شهریه طلبگی باشد. کارش را به عنوان معلم آغاز می‌کند و ادامه می‌دهد. سال ۱۳۳۰ لیسانس فلسفه و حکمت اسلامی را از دانشگاه تهران دریافت کرد و به غیر از وقفه‌ای که به خاطر سال‌های حضورش در هامبورگ به وجود آمد، تحصیل در دانشگاه را تا مقطع دکتری ادامه داد. 

حضور شهید بهشتی در سیستم آموزشی را می‌شود به چند بخش تقسیم کرد. تاسیس مدرسه دین و دانش در ۱۳۳۳ در قم که تا سال ۱۳۴۲ نیز مدیریت آن را بر عهده داشت. تدریس در مدارس مختلف تهران و قم در قالب وظیفه معلمی و مشغول شدن در حوزه تالیف کتاب‌های درسی.

بهشتی سال ۱۳۴۳ با فشار ساواک از خدمت در آموزش به پرورش به خاطر فعالیت‌های سیاسی و انقلابی تعلیق می‌شود. ۶ سال بعد در سال ۱۳۴۹ بار دیگر به آموزش و پرورش بر می‌گردد و این بار در حوزه تالیف کتاب‌های درسی مشغول به کار می‌شود. دکتر بهشتی، شهید محمدجواد باهنر، مرحوم شیخ علی گلزاده غفوری و مرحوم سیدرضا برقعی مدرس کار تالیف کتب درس دینی دبیرستان که با دستور شاه به فرخ‌رو پارسا وزیر وقت آموزش و پرورش صورت گرفته بود را به سرانجام رساندند.

شهید بهشتی سال ۱۳۵۳ مورد تقدیر وزیر وقت قرار گرفت. در مجموع با توجه به این که شعله‌های انقلاب در سال‌های ۵۶ و ۵۷ به تدریج جان می‌گرفت و شهید بهشتی از چهره‌های موثر نهضت امام خمینی بود، می‌توان گفت دکتر بهشتی در مجموع حدود ۲۰ سال در آموزش و پرورش خدمت کرد. سیدمحمد حسینی زمانی که انفجار هفتم تیر رخ داد، ۵۳ ساله بود.