رایج‌ترین سرطان زنانه در ایران کدام سرطان است؟

دکتر علی مطلق، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در یادداشتی برای پایگاه خبری وزارت بهداشت، درباره سلامت زنان و پیشگیری از سرطان نوشت: سلامت زنان در ایران به ویژه در مراقبت‌های مادران و دسترسی به خدمات بهداشتی اولیه بهبود‌های قابل توجهی را تجربه کرده است، با این حال، چالش‌هایی همچنان در زمینه‌هایی مانند بیماری‌های غیرواگیر و به ویژه سرطان پستان وجود دارد.

هر سال بیش از ۲.۳ میلیون مورد سرطان پستان در جهان ثبت می‌شود و این سرطان رایج‌ترین نوع سرطان در میان مردان و زنان است و تقریباً ۱۲ درصد از کل موارد سرطان در جهان را تشکیل می‌دهد. همچنین عامل اصلی مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در زنان است. در ۹۵ درصد کشورها، سرطان پستان اولین یا دومین علت مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در میان زنان است. شیوع و تعداد مرگ و میر ناشی از سرطان پستان در حال افزایش است.

پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۰، بیش از ۳ میلیون مورد سرطان پستان و یک میلیون مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری هر ساله در جهان رخ دهد. به همین دلیل، سرطان پستان باید برای وزارتخانه‌های بهداشت و حتی کل دولت‌ها در سراسر جهان یک اولویت باشد. در ۱۷۳ کشور از ۱۸۳ کشور جهان (۹۵درصد) سرطان پستان عامل اصلی یا دومین علت مرگ‌ومیر ناشی از سرطان در زنان است که نشان می‌دهد هیچ وزارت بهداشتی نمی‌تواند در تلاش‌های خود برای مقابله با سرطان به‌عنوان یک مسئله مهم بهداشت عمومی، از آن چشم‌پوشی کند.

آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی

مطلق در ادامه این یادداشت تاکید کرده آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی ناشی از سرطان پستان همچنان تأثیرات خود را بر کشور‌های با درآمد کم و متوسط (LMICs) برای نسل‌های آینده خواهند داشت. در بسیاری از کشورها، تشخیص سرطان پستان می‌تواند منجر به ادامه چرخه فقر حتی در نسل‌های آینده نسل شود. کشور‌های با درآمد کم و متوسط بالاترین نرخ مرگ‌ومیر قابل اجتناب ناشی از سرطان پستان را دارند، به طوریکه بیش از ۷۰ درصد مرگ‌ومیر‌ها در میان زنان زیر ۷۰ سال رخ می‌دهد. این کشور‌ها که اتفاقا کشور‌هایی با سیستم‌های بهداشتی ضعیف‌تری هستند، کمترین توانایی را برای مدیریت بار فزاینده این بیماری دارند، در نتیجه این موضوع فشار زیادی بر افراد، خانواده‌ها، جوامع، سیستم‌های بهداشتی و اقتصاد‌های خورد و کلان وارد می‌کند. نرخ بالای مرگ‌ومیر ناشی از سرطان پستان در کشور‌های با درآمد کم و متوسط، نتیجه تشخیص دیرهنگام و دسترسی محدود به درمان با کیفیت است، که در برخی از این کشورها، به دلیل کمبود آگاهی در مورد فواید تشخیص زودهنگام و درمان‌های مؤثر، پیچیده‌تر می‌شود.

نکته مهم این است که این مشکلات قابل اجتناب هستند و اکنون بشر، ابزار‌ها و دانش لازم برای پیشگیری از سرطان پستان و نجات جان انسان‌ها را دارد.

کشور‌هایی که سیستم‌های بهداشتی قوی دارند، از سال ۱۹۹۰ مرگ‌ومیر ناشی از سرطان پستان را تا ۴۰ درصد کاهش داده‌اند. این نشان دهنده نیاز به سرمایه‌گذاری‌های راهبردی در سیستم‌های بهداشتی است که بر اصول تثبیت‌شده ارتقای سلامت برای تشخیص زودهنگام، تشخیص به موقع و دسترسی به مدیریت جامع به عنوان بخشی از پوشش همگانی سلامت، متکی باشد. نیاز آشکاری به تقویت سیستم‌های بهداشتی وجود دارد تا بتوانند به بار فزاینده سرطان پستان پاسخ دهند. این امر به ویژه با استفاده از خدمات تشخیص و درمان زودهنگام سرطان پستان که پایدار، مقرون به‌صرفه و عادلانه به ویژه در کشور‌های با درآمد کم و متوسط، امکان پذیر است. برای موفقیت و پایداری، این تلاش‌ها باید در نظام سلامت و با مشارکت مراکز بهداشتی اولیه، بیمارستان‌های سطح دوم و مراکز درمانی تخصصی ادغام شوند.

ابتکار جهانی سرطان پستان

برای ارائه راهنمایی‌های راهبردی و هماهنگی با هدف کاهش مرگ‌ومیر جهانی ناشی از سرطان پستان در کشور‌های با درآمد متوسط، سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال ۲۰۲۱ "ابتکار جهانی سرطان پستان" (GBCI) را بنا نهاد. هدف این ابتکار ارائه توصیه‌های مبتنی بر شواهد برای اجرای مداخلاتی است که بر بهبود تشخیص زودهنگام، تشخیص دقیق، درمان و خدمات حمایتی تمرکز دارند. برای بهبود سیستم‌های مراقبت بهداشتی موجود، ضروری است که ورودی‌ها، خروجی‌ها و نتایج برنامه‌ها را برای شناسایی نقاط ضعف احتمالی در ارائه مراقبت‌ها نظارت کرد. سه شاخص کلیدی عملکرد (KPIs) مبتنی بر شواهد برای شناسایی شکاف‌های موجود در سیستم پیشنهاد شده است:

۱. پیش گیری از راه آگاهی عمومی و تشخیص زودهنگام: تشخیص حداقل ۶۰ درصد از مبتلایان سرطان پستان در مرحله یک و دو بیماری

۲. تشخیص به موقع: انجام ارزیابی‌ها از جمله تصویربرداری و تشخیص قطعی با نمونه برداری در بازه زمانی کمتر از ۶۰ روز

۳. مدیریت جامع سرطان پستان: انجام درمان کامل و چند مدالیتی برای حداقل ۸۰ درصد مبتلایان به سرطان پستان

این ابتکار عمل، هدف مشترک کاهش ۲.۵ درصدی سرطان پستان در سال را دنبال می‌کند و در صورت نیل به این هدف، در یک دوره ۲۰ ساله، از وقوع ۲.۵ میلیون مرگ ناشی از سرطان پستان جلوگیری خواهد شد.

برنامه‌های جسته و گریخته غربالگری

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه تاکید کرده که سرطان پستان رایج‌ترین سرطان در میان زنان ایرانی است و اگرچه برنامه‌های غربالگری جسته و گریخته اجرا شده‌اند، آگاهی و تشخیص زودهنگام به ویژه در مناطق روستایی همچنان از چالش‌ها هستند.

در دوره جدید وزارت بهداشت که از یک سو، تمرکز بر فعالیت‌های مبتنی بر شبکه بهداشتی درمانی و اجرای برنامه پزشک خانواده است و از سوی دیگر رویکرد کلی دولت، توجه ویژه به موضوعات زنان است، سرطان پستان باید به عنوان یکی از اولویت‌های زنان مورد توجه جدی قرار گیرد. فارغ از دستورالعمل (معاینه بالینی یا ماموگرافی)، هدف اصلی وزارت بهداشت، باید برگزاری یا مشارکت در پویش‌های اطلاع رسانی و آگاهی بخشی، توسعه دانش و مهارت ارائه دهندگان خدمات بهداشتی اولیه برای شناسایی موارد مشکوک، علامتدار و پرخطر، پایه گذاری شبکه‌ای از ارائه دهندگان خدمات در سطح دو، تقویت و تشویق بخش خصوصی برای مشارکت در این شبکه و ایجاد نظام ارجاع الکترونیک بین سطوح یک و دو است.

بی تردید حمایت سازمان‌های بیمه گر برای کاهش پرداختی بیمار نقش مهمی در این زمینه دارد و اجرای مصوبه شورایعالی بیمه و دولت که همچنان از مرداد سال ۱۴۰۰ بر زمین مانده است، همچنین جلب مشارکت سازمان‌های مردم نهاد و خیریه در امر تشخیص زودهنگام، می‌تواند نقش کلیدی در توسعه برنامه پیشگیری و تشخیص زودهنگام سرطان پستان و بهبود شاخص‌های بقا و کیفیت زندگی داشته باشد.