تفرقه تهديدي براي قيام هاي دنياي عرب

فرارو- انقلاب ها و قيام ها در دنياي عرب كه طي تنها چند ماه در دو قاره به وقوع پيوسته، براي بسياري الهام بخش بوده زيرا حس جديدي از هويت ملي بر پايه تفكر شهروندي عرضه مي كنند.

به گزارش سرویس بین الملل فرارو؛ ولي در هفته هاي گذشته، شبح تفرقه – مذهب در مصر، بنيادگرايي در تونس، فرقه مذهبي در سوريه و بحرين،‌ قبيله در ليبي – قيام هايي را مورد تهديد قرار داده كه زماني به نظر مي رسيد مسائلي را كه از دوران استعمار دنياي عرب را به خشم آورده، حل خواهند كرد.

از كوچه هاي متعفن ايمبابا، محله اي در قاهره كه در آنجا مسلمانان و مسيحيان دست به نبردهاي خياباني زدند، تا نواحي روستايي سوريه جايي كه سركوب مهلك ساكنان موجب بروز وحشت نسبت به تصفيه حساب هاي فرقه اي شده است، مسئله هويت مي تواند تعيين كند كه آيا بهار عرب شكوفا خواهد شد يا پژمرده مي گردد؟ آيا اين قيام ها مي توانند راه هاي جايگزين براي از عهده برآمدن تنوع قبيله اي، فرقه اي، نژادي و مذهبي در دنياي عرب ايجاد كنند؟

مثال هاي قديمي در بيشتر موارد با شكست مواجه شده اند: حكومت مردان قوي در مصر، سوريه، ليبي و يمن ؛ توازن شكننده اي از جوامع ناآرام در لبنان و عراق؛ پدرسالاري سركوبگران در خليج فارس، جايي كه درآمدهاي نفتي براي خريدن وفاداري استفاده مي شود.

صديق العزم، روشنفكر برجسته سوري كه در لبنان زندگي مي كند به روزنامه نيويورك تايمز گفت "فكر مي كنم اين انقلاب ها به نوعي اميدوارند اين احساس هويت ملي را باز پس بگيرند. در غير اين صورت ، هزينه آن تجزيه،‌ ستيزه و جنگ داخلي است. اين امر در عراق بسيار روشن بود."

در بررسي سريع اين قيام ها و انقلاب ها در حالي كه سكوت اجباري ناشي از سركوب جاي خود را به بدآهنگي گوناگوني مي دهد، تفكر شهروندي گسترده تر مورد آزمايش قرار مي گيرد. امنيت و ثبات توجيهاتي بودند كه مردان قوي در دنياي عرب در ازاي سركوب ارائه كرده بودند و اغلب با تحريم ايالات متحده همراه بوده است. جوهر اعتراضات در بهار عرب آن است كه مردم مي توانند يك جايگزين را تصور كنند.

ولي حتي فعالان سياسي اعتراف مي كنند كه اين منطقه تا كنون هيچ الگويي نداشته كه گوناگوني و بردباري را گرامي بدارد.

در تونس، يك كشور نسبتا يك دست با مردمي تحصيل كرده ، خطوط شكاف بين ساكنان سكولار شهرهاي ساحلي و جمعيت مذهبي تر و سنتي تر مركز كشور، پديد آمده است.

در اين كشور، هنگامي كه فرهت رجهي، وزير كشور پيشين دولت موقت در يك مصاحبه اينترنتي گفت نخبگان ساكن شهرهاي ساحلي كه مدتي طولاني در دولت حضور داشته اند، هرگز پيروزي انتخاباتي حزب اسلام گراي النهضه را كه بيشتر حمايت خود را از ساكنان شهرهاي مركزي كسب كرده است، نخواهند پذيرفت، تنش ها موجب به لرزه در آوردن انقلاب نوپا در ماه جاري شد

آقاي رجهي گفت "از زمان تشكيل تونس، سياست در دستان ساكنان شهرهاي ساحلي بوده است. اكنون ورق برگشته، آنها حاضر نيستند حكومت را رها كنند." وي هشدار داد در صورتي كه اسلام گرايان در انتخابات جولاي برنده شوند، مقامات تونسي دولت قديم آماده به راه انداختن كودتاي نظامي هستند. وي گفت "اگر النهضه حاكم شود، يك رژيم نظامي به وجود خواهد آمد."

معترضان بار ديگر به مدت چهار روز به خيابان هاي تونس ريختند و خواستار انقلابي جديد شدند. پليس با باتوم و گاز اشك آور با آنها مقابله كرد و بيش از 200 نفر را دستگير و مقررات منع رفت و آمد در شهر برقرار كرد.

در قاهره،‌ حس هويت ملي كه در لحظه انقلاب به شدت اوج گرفت – وقتي كه هزاران نفر از تمامي آيين ها پيروزي خود را در ميدان تحرير جشن گرفتند و شعار دادند "سر خود را بالا نگاه دار چون تو يك مصري هستي" – جاي خود را به خشونت مذهبي و جدال بين اقليت قبطي با مسلمانان داده كه بازتابي از تنش هاي خفته ديرينه اي است كه دولت مستبد آنها را خفه كرده و يا اجازه داده بود به گند كشيده شود.

در راهپيمايي وحدت در ميدان تحرير كه در ماه جاري برگزار شد مسيحيان قبطي به طور آشكار حضور نداشتند و هزاران نفر از آنها در نزديكي همان جا راهپيمايي مختص به خود را برگزار كردند و حتي در ميان مسلماناني كه در اين راهپيمايي شركت كرده بودند صداهاي ترديد شنيده مي شد.

ابراهيم سكر، 56 ساله و استاد شيمي گفت "روحانيون ما به عنوان مسلمان هميشه به ما مي گويند كه با مسيحيان خوب باشيم ولي فكر نمي كنم چنين چيزي در آن طرف هم رخ دهد." وي اظهار داشت كه قبطي ها كه 10 درصد از جمعيت مصر را تشكيل مي دهند هنوز خود را مصري هاي "اصلي" تلقي مي كنند زيرا حضور آنها به قبل از اسلام برمي گردد.

در ليبي، حاميان سرهنگ معمر قذافي تأييد مي كنند كه دولت او براي باقي ماندن بر سر قدرت در كشوري با اختلافات عميق منطقه اي، بر روي ترس از رقابت هاي قبيله اي و تفرقه احتمالي حساب مي كند.

مقامات مي گويند قبيله هايي كه در غرب كشور گسترده هستند و به سربازان سرهنگ قذافي كمك مي كنند هرگز انقلابي را كه از شرق برخاسته باشد صرف نظر از آن كه شورشيان چه قول هايي در مورد شهروندي فراگير در يك ليبي مردم سالار با پايتختي طرابلس در غرب كشور بدهند را نمي پذيرند.

شورشيان مي گويند كه انقلاب مي تواند يك هويت جديد ايجاد كند.

جادله شلوي، اهل تبروك كه هفته گذشته در ميدان تحرير حضور يافته بود مي گويد "قذافي به ليبي به عنوان شرق و غرب و شمال و جنوب نگاه مي كند. ولي اين قيام همه اين چيزها را به هم زده است. اين قيام براي شروعي جديد است."

جمال عبدالجواد، مدير "مركز اهرام براي مطالعات سياسي و راهبردي در قاهره" مي گويد "وحشت" روشي است كه حكام مستبد از آن بهره مي گيرند زيرا مردم "حتي از هم وطنان خود بيشتر وحشت دارند."

شايد اين امر بيش از هر جايي در سوريه حقيقت داشته باشد كشوري كه قيام گسترده عليه 40 سال حكومت توسط يك خانواده و تشديد تنش در ميان اكثريت سني و اقليت مسيحي و مسلمانان علوي در جريان است.

محسن، يك جوان علوي در سوريه به خبرنگار نيويورك تايمز در يك مكالمه تلفني گفت يكي از شعارهايي كه در بعضي از تظاهرات شنيده مي شود اين است كه "مسيحي برو به بيروت ، علوي به تابوت." وي با اظهار تأسف گفت "هر هفته كه مي گذرد، احساسات فرقه اي بدتر مي شود."

عليرغم موجي از سركوب و جنگ داخلي، اميد و خوش بيني هنوز منطقه را فرا گرفته است. در سراسر دنياي عرب، حس جديدي از سرنوشت جمعي وجود دارد كه بازتابي از روزهاي ملي گرايي عربي در دهه 1950 و 1960 است و شايد حتي از آن نيز فراتر رود.

اوباما رييس جمهور آمريكا در سخنراني خود در روز پنجشنبه گذشته در باره تحولات دنياي عرب در رابطه با اين حس به طور مستقيم سخن گفت. او گفت "از جدايي بين قبايل، نژادها و فرقه هاي مذهبي به عنوان وسيله اي براي ماندن بر سر قدرت يا محروم كردن كسي ديگر از قدرت استفاده شده است. ولي رويدادهاي شش ماه گذشته نشان مي دهد كه راهبردهاي سركوب و راهبردهاي منحرف كردن توجهات، ديگر كاربرد نخواهند داشت."

ولي ترس هاي كهنه از قدرت بده بستان كه بر اساس آن يك طرف برنده است و طرف ديگر به طور اجتناب ناپذيري بازنده، نيز وجود دارد. بحث در باره آينده از مسيحيان قبطي در قاهره گرفته تا كشاورزان علوي در سوريه ، تنها با در نظر گرفتن بقا مطرح مي شود . اختلافات در لبنان، كشوري كه هم تعدد 18 جامعه مذهبي را در خود جشن مي گيرد و هم نسبت به وجود چنين تعددي متأسف است، به قدري قوي است كه حتي تيم هاي فوتبال در اين كشور داراي وابستگي هاي فرقه اي هستند.

در بيروت كه به خاطر جنگ بر سر هويت، كشور ويران گشته و تا كنون از تندباد تغييرات در امان مانده، فعالان سياسي به مدت دو ماه به تحصن نشستند و خواستار تغييراتي كه در دنياي عرب طنين انداخته، شدند.

"ميدان تغيير"، نامي كه تظاهركنندگان براي محل تحصن انتخاب كرده اند، و درخواست آنها صريح و روشن است: "شهروندي براي متحد شدن و نه براي تفرقه." توني داوود، يكي از فعالان با گله مندي گفت "ما هنوز ما نيستيم. وقتي مي گوييم ما، منظورمان از ما چيست؟ ما به عنوان چه؟ به عنوان يك مذهب، يك فرقه ، به عنوان انسان؟"