توافق نامه امنیتی جدید بین ترکیه و عراق نشان دهنده خصومت دیرینه ترکیه در قبال گروه مسلح کردی پ ک ک و نیاز عراق به آب و توسعه اقتصادی است.
فرارو- دو کشور همسایه یعنی ایران و ترکیه از لحاظ تاریخی برای نفوذ در عراق با یکدیگر رقابت کرده اند. اکنون "مسعود پزشکیان" رئیس جمهور تازه ایران در عراق به سر می برد و ترکیه اخیرا یادداشت تفاهمی با عراق در زمینه همکاری نظامی، امنیتی و مبارزه با تروریسم امضا کرده است.
به گزارش فرارو به نقل از اندیشکده استیمسون، این تفاهم نامه که پس از سفر تاریخی "رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه به عراق در ماه آوریل نهایی شد مانور مهمی برای تقویت نفوذ ترکیه در عراق است. ترکیه با سازمان ممنوعه قلمداد کردن حزب کارگران کرستان (پ ک ک) به دنبال مشروعیت بخشیدن به عملیات فرامرزی خود و تقویت جایگاه خود در سیاست و امنیت عراق است. نسخه ای از توافق نامه تازه آنکارا و بغداد نشان می دهد که عراق و ترکیه در نظر دارند تلاش ها را برای "حفاظت از امنیت و منافع ملی خود و ارتقای هماهنگی امنیتی، نظامی و اطلاعاتی از طریق تبادل اطلاعات درباره سازمان های تروریستی را هماهنگ کنند".
ترکیه از دهه 1980 میلادی به این سو حملات نظامی فرامرزی را با هدف قرار دادن پ ک ک در شمال عراق انجام داده است. اشاره به پ ک ک به‌عنوان "تهدید مشترک" و "سازمان ممنوعه" نشان دهنده اقدام جدیدی است که هدف آن مشروعیت بخشیدن و ارتقای "جنگ علیه تروریسم" از سوی ترکیه است. دو کشور هم چنین توافق کرده اند که یک مرکز هماهنگی امنیتی مشترک در بغداد ایجاد کنند که تحت فرماندهی عملیات مشترک قرار دارد.
این توافق بدون بحث نبوده است. گروه های شبه نظامی عراقی از این تفاهم نامه انتقاد کرده اند. یک حمله هوایی ترکیه در تاریخ 23 آگوست باعث کشته شدن دو خبرنگار زن شد و یک همکار مرد آنان در خودرویی در منطقه ای بین سلیمانیه و حلبچه مجروح شد. ارتش عراق یک هفته پس از آن یک پهپاد ترکیه را که بر فراز شهر با اکثریت جمعیت کردنشین کرکوک در حال پرواز بود ساقط کرد. به نظر می رسد توافق جدید تا حدی توسط یک "توافق نامه آب استراتژیک" بین عراق و ترکیه عملی شده همان گونه که سخنگوی دولت عراق نیز به آن موضوع اشاره کرده است.
آب یکی از دلایل دیرینه اختلافات بین دو کشور بوده است زیرا هر دو رودخانه فرات و دجله که از ترکیه سرچشمه می گیرند منابع آبی حیاتی برای عراق هستند. بغداد ادعا می کند که سدهای ترکیه باعث کاهش سطح آب عراق شده اند در حالی که آنکارا می گوید عراق باید زیرساخت های آبیاری قدیمی خود را بهبود بخشد تا به استفاده کارآمدتر از آب دست یابد. این توافق نامه امنیتی هم چنین در کنار یک قرارداد اقتصادی تاریخی 17 میلیارد دلاری با عراق قرار دارد که هدف آن ایجاد یک کریدور محوری بین آسیا و اروپا از طریق ترکیه به نام جاده توسعه است. پایگاه صنعتی قوی ترکیه در خاورمیانه آن کشور را در جهت گسترش سهم بازار، افزایش تولید و افزایش سود قرار می دهد که در نهایت تورم را کاهش می دهد، اشتغال را تقویت می کند و پایه های اقتصادی ترکیه را مستحکم می سازد. برای اردوغان پروژه جاده توسعه از نظر استراتژیک می تواند به ترکیه و بغداد کمک کند تا خودمختاری کردها را از بین برده و مقاومت پ ک ک را تضعیف کنند. به گفته وزیر حمل و نقل و زیرساخت ترکیه در نشست اخیر با مقام های عراق قطر و امارات متحده عربی در ترکیه مقام های دولتی درباره چگونگی تسریع آن پروژه با یکدیگر بحث کردند.
نفوذ ترکیه در عراق تحت دیکتاتوری "صدام حسین" با سرمایه گذاری های متعدد و تجارت قابل توجه بسیار قوی بود. با این وجود، از زمان مداخله نظامی ایالات متحده در سال 2003 میلادی و سرنگونی رژیم صدام، ایران با حمایت از بیش از دوازده حزب سیاسی و تامین مالی و آموزش گروه های شبه نظامی همسو با آن کشور نقش و نفوذ خود را در سیاست عراق تثبیت کرده است. نیروی حشد الشعبی همسو با ایران به عنوان قدرت سیاسی و نهادی مسلط عراق ظاهر شده است. شبه نظامیانی که بخشی از حشد الشعبی هستند مدت‌هاست که از ادامه حضور نظامی ایالات متحده در عراق انتقاد کرده و قصد دارند ایالات متحده را از عراق بیرون کنند. شبه نظامیان مورد حمایت ایران از زمان افزایش تنش های منطقه ای پس از حمله حماس به اسرائیل در هفتم اکتبر و جنگ متعاقب آن از سوی اسرائیل علیه غزه، حداقل 160 حمله به نیروهای آمریکایی در عراق و سوریه انجام داده اند.
گروه هایی مانند حزب‌الله عراق نیز پروژه جاده توسعه را به شدت مورد انتقاد قرار داده و آن را "منبع تداوم نگرانی" خوانده اند. نماینده ای از بلوک پارلمانی به نمایندگی از شبه نظامیان عصائب اهل الحق آن پروژه را "لکه ننگی در تاریخ سیاستمداران عراقی" توصیف کرده و افزوده است: "این پروژه هزینه دیگری است که مردم عراق متحمل می شوند. یک طبقه سیاسی آلوده به ویروس فساد وجود دارند که قادر به تمایز قائل شدن بین ضرر و منفعت نیستند".
با این وجود، "هاکان فیدان" وزیر امور خارجه ترکیه تایید کرده که نیروهای حشد الشعبی با تفاهم نامه امنیتی جدید و تروریستی خواندن پ ک ک موافقت کرده اند.
روابط ترکیه و عراق عمدتا تحت تاثیر اختلافات بر سر تهاجمات نظامی ترکیه، حقوق آب و خرید نفت کردستان عراق بوده است. پیشینه اختلافات نفتی فیمابین به سال 2013 میلادی باز می گردد زمانی که دولت اقلیم کردستان عراق صادرات نفت خود را به طور مستقل به ترکیه آغاز کرد اقدامی که بغداد آن را غیرقانونی تلقی کرد. دولت مرکزی عراق با تعلیق پرداخت های فدرال به کارمندان دولت اقلیم کردستان پاسخ داد. دیوان بین المللی داوری در سال 2003 میلادی در مورد پرونده داوری علیه ترکیه درباره صارات نفت کردستان عراق به نفع دولت عراق رای صادر کرد. ترکیه در سالیان اخیر به عنوان صادرکننده اصلی کالاهای تجاری به عراق از ایران پیشی گرفته است. شرکت های ترک در پروژه های ساختمانی و زیربنایی متعددی در شهرهای عراق سرمایه گذاری کرده اند که بخش هایی مانند انرژی، آب و پتروشیمی را در بر می گیرند.
ترکیه به طور سنتی نفوذ گسترده ای در شمال عراق داشته است جایی که با ایران رقابت می کند. هر کدام از آن دو کشور از احزاب مختلف سیاسی کردی حمایت می کنند. ترکیه از حزب دموکرات کردستان عراق حمایت می کند و ایران از اتحادیه میهنی کردستان عراق حمایت کرده است. از نظر جغرافیایی حزب دمکرات کردستان مناطق نزدیک به مرز ترکیه را کنترل می کند در حالی که حزب اتحادیه میهنی کردستان مناطق نزدیک به ایران را کنترل می کند.
سنجار خانه اقلیت ایزدی عراق به مرکز درگیری تبدیل شده است. آن منطقه به عنوان یک میدان جنگ استراتژیک برای کشورهای مختلف، جناح های مسلح و جاسوسانی عمل می کند جایی که بازیگران مختلف به دنبال تقویت نفوذ خود از طریق حامیان مختلف شان در آنجا هستند. ترکیه و ایران به عنوان قدرت های غالب در سنجار ظاهر شده اند علیرغم آن که ترکیه همزمان بر موصل، کرکوک و دهوک متمرکز شده منطقه ای که غنی از نفت است و از گذشته هدف و آرزوی ترکیه برای تصاحب ارضی بوده است.
