محرمانه‌های نشست جده

سی‌ان‌ان در گزارشی به نشست روز چهارشنبه سازمان همکاری اسلامی در جده پرداخت و دستاورد‌های ایران در این گردهمایی، ذیل پاسخ به اسرائیل و ضرورت توقف آتش‌بس در غزه را بررسی کرد.

به گزارش دنیای اقتصاد، طی چند روز اخیر نه تنها خاورمیانه، در واقع بیشتر دنیا خود را آماده کرده‌اند تا ایران به دنبال ترور اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس، حمله انتقامی علیه اسرائیل انجام دهد. اما آیا ممکن است تهران به جای عملیات انتقامی، خواهان پیشرفت در مذاکرات صلح غزه باشد؟

این امیدی بود که رهبران منطقه را در یک نشست اضطراری در جده گرد هم آورد. سی‌ان‌ان در گزارشی به نشست روز چهارشنبه در جده پرداخت و نوشت: روز چهارشنبه بود و جهان در آستانه یک جنگ. پرواز‌های سراسر ایران و همسایگانش در بحبوحه ترس از شلیک موشک‌ها در هر لحظه لغو می‌شد که خود محرک تشدید جنگ در منطقه بود.

علی باقری، سرپرست وزارت امور خارجه ایران در شرایطی که کشورش در آستانه آغاز یک جنگ منطقه‌ای قرار داشت، با یکی از دستیاران خود که برای شنیدن صحبت‌های او خم شده بود، زمزمه می‌کرد. وزیر امور خارجه کامرون در سمت راست باقری و دیپلمات یمنی در سمت چپ او در اتاقی بودند که بسیاری دیگر از وزرای خارجه مسلمان نیز آنجا حضور داشتند تا از تبدیل وضعیت تنش‌ها به یک درگیری گسترده‌تر جلوگیری کنند.

از هفته گذشته که اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران ترور شد، رهبران جمهوری اسلامی قول انتقام از اسرائیل را داده‌اند. با وجودی که اسرائیل مسوولیت این ترور را تایید یا رد نکرده، اما برای مقامات ایران مشخص است که این اقدام از سوی اسرائیل انجام گرفته است. چند روز پیش یحیی سنوار به‌عنوان رهبر سیاسی حماس انتخاب شد.

این محل بی‌تکلف در جده، جایی برای آخرین تلاش‌ها با هدف فرونشاندن تنش‌ها بود؛ مقر سازمان همکاری اسلامی نسبت به استاندارد‌های مدرن و زرق و برق‌دار عربستان سعودی که به سرعت در حال مدرن شدن و درخشندگی است، کم اهمیت است. «بازی در اتاق»، اگر بتوان آن را این‌گونه نامید؛ ایمن صفدی، وزیر امور خارجه اردن که به دنبال ترویج ابتکاری است که پادشاهی آن کشور از آن حمایت می‌کند، درباره این نمایش‌نامه به سی‌ان‌ان گفت: «اولین قدم برای توقف تشدید تنش‌ها، پایان دادن به علت اصلی آن یعنی تجاوز مستمر اسرائیل به غزه است.»

تلاش برای متقاعد کردن بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل با هدف ملایم کردن موضع خود در مذاکرات آتش‌بس با حماس، مساله جدیدی نیست. اما نتیجه این تلاش‌ها ممکن است بسیار جذاب‌تر از تلاش‌های قبلی باشد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده می‌گوید که آمریکا و متحدانش مستقیما به اسرائیل و ایران اطلاع داده‌اند که هیچ‌کدام نباید این درگیری را تشدید کنند. بلینکن تاکید کرد که مذاکرات آتش‌بس وارد «مرحله نهایی» شده و ممکن است با تشدید بیشتر تنش‌ها در جا‌های دیگر منطقه به خطر بیفتد.

وزیر خارجه اردن آخر هفته گذشته سفری به تهران داشت و با باقری و مسعود پزشکیان، رئیس جمهور جدید ایران ملاقات کرد. به نظر می‌رسد اردن نگرانی‌هایی درباره تشدید تنش‌ها در منطقه دارد. سی‌ان‌ان در بحبوحه این تنش‌ها مدعی شده است که شاید ایران به جای انتقام مستقیم از اسرائیل به دنبال آتش‌بس در غزه باشد. آتش‌بسی که جان بسیاری از فلسطینی‌ها را نجات خواهد داد.

همچنین امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، روز چهارشنبه گذشته در تماس تلفنی با پزشکیان اعلام کرد که چرخه انتقام‌گیری بهتر است متوقف شود. پاسخ پزشکیان قابل تامل بود؛ وی گفت که اگر آمریکا و کشور‌های غربی واقعاً می‌خواهند از جنگ و ناامنی در منطقه جلوگیری کنند، برای اثبات این ادعا، فورا دست از فروش سلاح و حمایت از رژیم صهیونیستی بردارند و این رژیم را مجبور به توقف نسل‌کشی و حمله به غزه و پذیرش آتش‌بس کنند.

حزب‌الله می‌تواند به تنهایی عمل کند؟

نزدیک به ۱۰ ماه پس از جنگ اسرائیل در غزه به گفته مقامات فلسطین، تقریبا ۴۰ هزار فلسطینی جان خود را از دست داده‌اند و هنوز نشانه‌ای از پایان گرفتن جنگ وجود ندارد. نکته مهم در دستیابی آتش‌بس در غزه این است که امید‌ها برای رسیدن به آن کم و ممکن است از نظر ماهیت کوتاه‌مدت باشد.

این در حالی است که با جایگزینی یحیی سنوار به جای اسماعیل هنیه به نظر می‌رسد مسیر رسیدن به آتش‌بس دشوارتر شده است و طرفین در حال حاضر تمایلی برای گفتگو‌های معنادار ندارند؛ لذا اگر قرار است تغییری اتفاق بیفتد، طبق اجماع در سازمان همکاری اسلامی باید از بیرون و از سوی تنها فردی باشد که فعلا از راه دور قدرت تعدیل نتانیاهو را دارد یعنی جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده. اما تقریبا با گذشت یک سال از شروع درگیری‌ها، بایدن از رویارویی با تندروترین و دست راستی‌ترین دولت اسرائیل امتناع می‌ورزد که این امر نیز بر ناامیدی‌ها در جده افزوده است.

ریاض منصور، نماینده فلسطین در سازمان ملل، به همراه باقری و سایرین در اتاق بود.

وی گفت: «منطقه نیازی به تشدید تنش ندارد، آنچه منطقه به آن نیاز دارد آتش بس‌است. یعنی همان چیزی که منطقه برای رسیدگی به حقوق مشروع به آن نیاز دارد. من احساس می‌کنم که نتانیاهو می‌خواهد رئیس‌جمهور بایدن را به جنگ با ایران بکشاند.»

آنچه باقری در جده به دست آورد، حمایت دیپلماتیکی بود که به آن‌ها کمک کرد تا از کنج خارج شوند و منصور گفت: «با توجه به آنچه ایران می‌خواست، احترام به تمامیت ارضی و حاکمیت آن، وجود داشت و حمایت قوی از این مساله به عمل آمد.»

وی افزود: «ایران خواهان احترام به تمامیت ارضی و حاکمیت خود است و می‌دانید که حمایت قوی از این احساسات وجود داشت.»

در حالی‌که سرپرست وزارت امور خارجه ایران پس از نشست اضطراری چهار ساعته عازم تهران شد، تمرکز کمی به حزب‌الله لبنان معطوف شد که همچنان قصد دارد انتقام ترور فواد شکر فرمانده ارشد نظامی خود در بیروت را بگیرد؛ فواد شکر ساعاتی قبل از اسماعیل هنیه هدف ترور قرار گرفت.

یک مقام آمریکایی و یک مقام اطلاعاتی غربی به سی‌ان‌ان گفتند که ترس از اقدام حزب‌الله در حال حاضر بیشتر از ایران است و این احتمال را ایجاد می‌کند که این گروه ممکن است حتی بدون ایران عمل کند. به استثنای تبادل آتش مستقیم ایران و اسرائیل در ماه آوریل، حزب‌الله همواره مشت‌هایی را به اسرائیل زده است که ایران در زدن آن تردید دارد و ممکن است این بار ضربه‌ای مضاعف بزند؛ یکی برای ترور شکر و دیگری برای ترور اسماعیل هنیه.

اگر مساله این باشد، تلافی اسرائیل علیه حزب‌الله می‌تواند به سرعت به تشدید بحران منطقه‌ای و کشاندن پای ایران به جنگ ختم شود که همه از آن می‌ترسند. آنچه روشن است این است که نشست جده و دیپلماسی «کانال پشت پرده» فضا و زمان دیپلماتیک برای فروکش کردن نسبی بحران (ایجاد یک جاده خروجی برای کاستن از بحران) را فراهم می‌کند. فعلا برای این موضوع ظاهرا هم از سوی ایران و هم آمریکا تمایلی وجود دارد. به ادعای سی‌ان‌ان، اما چشم‌انداز آن به تصمیم‌گیری تهران بستگی دارد.