ترکش‏ جنگ بر تن شرکت‌های گردشگری

کمتر کسی است که مثل «سامر‌المجالی» با صنعت هواپیمایی خاورمیانه و چالش‌هایش آشنا باشد.

به گزارش دنیای اقتصاد، او با بیش از ۴۰ سال سابقه کار در حوزه کسب‌و‌کار و به‌ویژه صنعت هوانوردی، مدیریت و عضویت در هیات‌مدیره بسیاری از شرکت‌های مطرح منطقه را در کارنامه خود دارد؛ از جمله مدیرعاملی چند هواپیمایی مثل سعودی‌گلف و گلف‌ایر بحرین.

او که اهل اردن و حالا مدیرعامل هواپیمایی پادشاهی اردن است، اخیرا در گفت وگویی با روزنامه نشنال‌نیوز توضیح داده که شش ماه درگیری‌های خاورمیانه ضربه بزرگی به شرکت او و اقتصاد کل منطقه وارد کرده است. با پیوستن عربستان به صنعت توریسم جهانی و گسترش روابط سیاسی این کشور، صنعت گردشگری در خاورمیانه در سال‌های اخیر سیری تکاملی را طی کرده است. «خالد ابراهیم»، از بنیان‌گذاران آژانس «میدل ایست» ضمن ابراز امیدواری از کاهش تنش‌ها می‌گوید این منطقه پتانسیل آن را دارد که به اروپای جدید تبدیل شود.

پس از آغاز حملات اسرائیل، فعالان صنعت گردشگری و صنایع مرتبط با آن بیش از هر حوزه دیگری دچار نگرانی شدند. هواپیمایی‌های بزرگ جهان پرواز‌های خود به منطقه را موقتا به حالت تعلیق در آوردند. همزمان با انتشار خبر جنگ، شرکت‌های مسافرتی اعلام کردند که تقاضای سفر به کشور‌های اطراف از جمله مصر، اردن، ترکیه و قبرس کاهش یافته است. «حسین عبدالله»، مدیرکل آژانس گردشگری لبنان در مصاحبه‌ای گفته بود که از زمان آغاز جنگ، هیچ رزروی نداشته‌اند. کمی آنسوتر، شرکت گردشگری «نرویژن کروز لاین» که برگزار کننده تور‌های کروز در سراسر جهان است، از افزایش کنسلی‌ها و کاهش رزرو‌ها در منطقه خبر می‌داد.

آژانس مسافرتی اسنشیالیست اسپانیا اعلام کرد که ۷۵‌درصد سفر‌ها به نقاط مختلف خاورمیانه و شمال آفریقا را کنسل کرده است. هتل‌ها نیز از این قاعده مستثنی نبودند. شرکت هتلداری «ماریوت» از کنسلی برخی از رزرو‌های ۲۷ هتلش در لبنان، اردن و مصر خبر می‌داد. همان‌طور که انتظار می‌رفت، پیامد‌های درگیری‌ها محدود به مناطق درگیر جنگ و تعطیلات سال نو میلادی نبود.

ابراهیم به رویترز گفته بود: «حتی عمان که از درگیری‌ها خیلی دور است ۱۵‌ درصد کنسلی تور داشته». مدیران شرکت‌های مرتبط می‌گفتند هنوز برای ارزیابی اثرات جنگ بر حوزه گردشگری زود است. برخی کارشناسان، اما معتقد بودند که این تاثیرات کوتاه مدت است و همه چیز به روال سابق برخواهد گشت.

سایه جنگ بر صنعت گردشگری

حالا بیش از شش ماه از آغاز حملات اسرائیل می‌گذرد. قطعا بزرگ‌ترین آسیب آن، فاجعه انسانی است که پیامدهایش، بسیار گسترده و بلندمدت خواهد بود. اما علاوه بر آن، اقتصاد منطقه نیز از ترکش‌های جنگ در امان نبوده و یکی از صنایعی که بسیار تحت‌تاثیر قرار گرفته، هواپیمایی است. کاهش رزروها، مشکلات عملیاتی و خسارات مالی از جمله چالش‌هایی هستند که هواپیمایی‌های منطقه در ماه‌های اخیر تجربه کرده اند.

هواپیمایی امارات از جمله شرکت‌هایی است که از آسیب جنگ در امان نبوده. احمد بن سعید آل‌مکتوم، معروف به شیخ احمد، مدیرعامل این هواپیمایی اواسط نوامبر سال گذشته در مصاحبه‌ای گفته بود: «وقتی صحبت از کسب‌وکار هواپیمایی باشد، ما همیشه دوست داریم در یک فضای امن کار کنیم. آیا جنگ تاثیری بر کسب‌و‌کار ما گذاشته؟ در مورد ما می‌توانم بگویم که آسیبش جزئی بوده».

او با اشاره به عملکرد موفق شرکتش در نیمه اول سال گفت: «اگر بحران ژئوپلیتیک نبود، قیمت سوخت می‌توانست همین تاثیر را داشته باشد.»

از زمان آغاز جنگ، تقاضا برای سفر به خاورمیانه و شمال آفریقا کاهش یافته است. رزرو پرواز‌ها به لبنان، اردن و مصر در سه ماه دوم ۲۰۲۴ در مقایسه با همین بازه در سال گذشته، به ترتیب ۳۳، ۳۱ و ۱۵‌درصد کاهش یافته است. پیامد‌های وارد شده بر صنایع گردشگری و هتلداری، بسیاری از مشاغل و کسب‌و‌کار‌های مرتبط را در معرض خطر قرار داده، اما کاهش تقاضای سفر‌های هوایی، تنها نوک قله کوه یخی است که بخش بزرگ آن زیر آب است. چندی پیش، نشنال‌نیوز در گزارشی نوشت که هواپیما‌های مسافربری که به فرودگاه بیروت می‌رسند، به علت وجود پارازیت‌ها (از سوی اسرائیل) ناچارند به جای جی پی اس از روش‌های جایگزین استفاده کنند. کمتر از یک ماه پیش، یکی از هواپیما‌های ترکیش ایرلاینز هنگام فرود در فرودگاه بیروت با مشکل مواجه شد، چون هنوز از جی پی اس استفاده می‌کرد. این هواپیما نزدیک به ۴۰دقیقه در فرودگاه دور زد و نهایتا مجبور شد به ترکیه بازگردد.

چنین وقایعی باعث ایجاد ترس نه تنها در گردشگران بلکه در مسافرانی می‌شود که قصد بازگشت به کشور خود را دارند. مثلا لبنانی‌ها برای دسترسی به بعضی کالا‌های کمیاب به دوستان و آشنایانی وابسته اند که امکان سفر به خارج از کشور را دارند. علاوه بر این، تنش‌ها می‌توانند ریسک سوانح هوایی را بالا ببرند.

پرواز بر فراز بحران‌ها

چهار سال از شیوع مرگبار کرونا در جهان گذشته و اقتصاد‌ها در حال احیای خود هستند. صنعت گردشگری جزو اولین صنایعی بود که پس از اعلام همه‌گیری کرونا به کلی تعطیل شد. صنایع مرتبط از جمله هواپیمایی و هتلداری با کاهش شدید تقاضا مواجه شدند. کرونا مردم را خانه نشین کرد و سفر‌های تفریحی و کاری یکی پس از دیگری کنسل شدند. بیش از دو سال طول کشید تا بیماری کنترل شود و کسب‌و‌کار‌ها به روال عادی برگردند (گرچه برخی کسب‌و‌کار‌ها نتوانستند خود را احیا کنند و به کلی تعطیل شدند). مردم از کنج خانه‌ها بیرون آمدند و هتل‌ها و رستوران‌ها و هواپیمایی‌ها به آرامی رونق گرفتند.

این روند داشت به تدریج پیش می‌رفت که جنگ اوکراین آغاز شد و معاملات را تا حدی به هم زد. همین کافی بود تا بسیاری از کسب‌و‌کار‌های فعال در دو کشور دوباره با چالش مواجه شوند. فعالیت بسیاری از آن‌ها در اوکراین و روسیه متوقف شد و مهم‌تر از همه، اختلال گسترده در زنجیره تامین جهانی بود. حالا در گیرودار ناآرامی‌ها در خاورمیانه، شرکت‌های بین‌المللی فعال در منطقه دچار دلهره شده اند. به‌خصوص هواپیمایی‌ها که سعی کرده اند رویکردی محتاطانه در پیش بگیرند. در هفته‌های آغاز جنگ، بسیاری از هواپیمایی‌ها از جمله دلتا و نروژ، پرواز‌های خود به منطقه را کنسل کردند. این نه تنها خسارات مالی برای شرکت‌های هواپیمایی به دنبال داشته بلکه مانع از کمک رسانی موثر به نقاط جنگ زده شده. به علاوه، لغو پرواز‌ها در بلندمدت می‌تواند باعث کمبود دارو و سایر اقلام ضروری در غزه شود.

«برندن سوبی»، تحلیلگر مستقل حوزه هوانوردی می‌گوید که مشخص نیست آیا ناآرامی‌های اخیر بر تقاضای مسافران که با وجود تنش‌های منطقه همچنان به قوت خود باقی است، تاثیری خواهد گذاشت یا خیر.

او در ادامه می‌گوید: «اگر درگیری‌ها گسترش یابد، ممکن است مردم از یک جایی به بعد، از سفر منصرف شوند، اما فعلا که چنین اتفاقی نیفتاده». از سوی دیگر، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که به دلیل بی ثباتی شرایط ممکن است در آینده نزدیک، قیمت پرواز‌ها افزایش یابد و حتی سفر‌های تابستانی تحت‌تاثیر قرار بگیرند. برخی از پرواز‌های کنسل شده در هفته‌های نخست درگیری، هنوز از سر گرفته نشده اند. این موضوع، خسارت مالی هنگفتی برای برخی شرکت‌های هواپیمایی به دنبال داشته است؛ از جمله هواپیمایی ایزی جت بریتانیا که می‌گوید به دلیل جنگ، ۴۰ میلیون پوند ضرر کرده و هواپیمایی مراکش که هم به دلیل تعلیق پرواز‌ها و هم زلزله ماه سپتامبر، متحمل ضرر شده است.

سرزمین فرعون، خالی از گردشگران

اقتصاد مصر حتی قبل از وقوع جنگ نیز با مشکلات متعددی از جمله کاهش ارزش پول ملی در مقابل دلار، فرار سرمایه‌ها و بدهی هنگفت دولت دست و پنجه نرم می‌کرد. حالا این گل به سبزه جنگ نیز آراسته شده. جنگ به تدریج به مرز‌های این کشور نزدیک می‌شود و گردشگران را از سرزمین اهرام دور می‌کند.

گردشگری و کانال سوئز دو منبع اصلی تجارت خارجی مصر هستند. سال‌هاست که موزه ها، تفریح گاه ها، مجسمه‌ها و اهرام مصر هزاران توریست خارجی را به این کشور می‌کشانند. سال ۲۰۲۲، نزدیک به ۳ میلیون نفر از جمعیت این کشور در صنعت گردشگری کار می‌کردند.

جنگ در هفته‌های اول باعث کنسلی پرواز‌ها و لغو رزرو کشتی‌های کروز در مصر و اردن شد. «پاملا هافی»، مدیرعامل «آوالون واترویز»، ارائه دهنده تور‌های کروز در مصاحبه‌ای در دسامبر گفته بود: «نزدیک به نیمی از مهمان‌های ما که برای سه ماه اول ۲۰۲۴ رزرو کرده بودند، کنسل کردند».

صنعت گردشگری مصر پیش از وقوع جنگ نیز با چالش‌هایی مواجه بود، چرا که هنوز تحت‌تاثیر پیامد‌های کرونا بود. اما به نظر می‌رسید که دارد جانی دوباره می‌گیرد. جنگ غزه و بحران دریای سرخ، اما می‌تواند درآمد توریسم این کشور را تحت‌تاثیر قرار دهد. طبق رتبه بندی جهانی اس‌اند‌پی، این رقم ممکن است نسبت به سال گذشته ۱۰ تا ۳۰‌ درصد کاهش یابد.

«عمرو صلاح محمد»، مدرس دانشگاه جورج میسون در مصاحبه‌ای به الجزیره گفته: «گرچه تعیین میزان خسارت وارده به گردشگری مصر دشوار است، اما نشانه‌های اولیه، از جمله کاهش رزرو‌ها در هفته‌های اول، حاکی از رکود قابل‌توجه صنعت گردشگری است که در صورت تداوم درگیری ها، ادامه خواهد یافت».