برنامه «جام‌جم» با موضوع بررسی یلدای تلویزیون مناظره‌ای را با حضور مدیر شبکه نسیم و سردبیر فرهیختگان در دستور کار قرار داد که از میان آن‌ها شاید بتوان به حذف شدن یا نشدن برندها و سلبریتی‌ها و همچنین این بحث که آیا دوربرگردان اتفاق افتاده یا خیر رسید.
به گزارش تسنیم، جدیدترین قسمت از برنامه «جام‌جم» یک موضوع روز را انتخاب کرد؛ «یلدای تلویزیون، تحول یا دوربرگردان؟» با حضور مدیر شبکه نسیم و سردبیر فرهیختگان مورد بحث و بررسی قرار گرفت. گفتگو با سؤال مجری برنامه آغاز شد. در این چند روز یک نکته‌ای مطرح می‌شود که تلویزیون دوربرگردانی را تجربه می‌کند یا همان بحث عقب‌نشینی تلویزیون از ایده تحول که محمد زعیم‌زاده سردبیر فرهیختگان اینگونه پاسخ داد.
رسم خود انتقادی را خیلی به ندرت در کشورمان داریم که خوشبختانه در برنامه «جام‌جم» وجود دارد و دیدگاه‌های مختلف را مطرح می‌کند؛ این جای امیدواری دارد و جزو استثنا‌های تلویزیون به شمار می‌رود. به طورکل نقد صداوسیما آن‌طور که یادم است از دهه هشتاد و قبل از آن از دو خواستگاه روشنفکری و گفتمان انقلاب اسلامی انجام می‌شد. اتفاقاً بخش عمده‌ای از آن خواستگاه گفتمان انقلاب اسلامی از دلِ همین فضای تشکل‌های دانشجویی بیرون آمد و شروع شده بود. من خودم سال ۱۳۹۰ دیداری خدمت مقام معظم رهبری رسیدیم؛ در دوره مدیریت آقای ضرغامی بود. حتی این نقد‌ها را دلسوزان انقلاب زمان آقای علی‌عسگری هم داشتند که دغدغه تحول در صداوسیما را داشتیم. همه رسانه ملی را ملی می‌خواستیم و می‌خواهیم؛ همیشه از طرح گفتمان تحول خوشحال می‌شدیم.
اما چرا یلدا مهم است و چرا نوشتیم دوربرگردان تلویزیون؟ آن‌چیزی که در یلدای ۱۴۰۲ اتفاق افتاد شاید بگویید نقد رادیکال؛ مستندات و دلایل داریم که مدیران صداوسیما فکر کنند چه شد؛ در این دو سال به این فکر می‌کردیم آیا می‌شود یک چرخی را از نو اختراع کرد. بعد از دو سال سازمان صداوسیما روی این نقطه است از این نظر گفتیم دوربرگردان! در واقع می‌توان گفت در یلدای ۱۴۰۲ کاریکاتور تحول را کشیدیم.
سیدمحمدرضا خوشرو مدیر شبکه نسیم و به عنوان رئیس کارگروه سرگرمی تلویزیون در این باره صحبت کرد: در این چند روز که مطالبی تحت عنوان دوربرگردان و یا عقب‌گرد مطرح می‌شد خیلی برایم سؤال ایجاد کرد این ابهام از کجاست. باورم نمی‌شود کسی تصوری از یک بازگشت داشته باشد. من مسئولیت کارگروه یلدا را در سال گذشته و امسال داشتم این تفاوتی را که شما به آن اشاره می‌کنید خودمان در نوع برنامه‌ریزی‌ها و موارد دیگر نمی‌بینیم. فقط تلاش کردیم برای بهتر شدن سعی کنیم و ذائقه مردم را بیشتر درنظر گرفتن و این قاعده رسانه است.
هیچ اتفاق خاصی نیفتاده غیر از بهتر شدن برنامه و گسترش مخاطبی که همراه رسانه خواهد شد و مخاطب خودش را بیشتر در فضای تلویزیون می‌بیند؛ این نکاتی که شما و دوستان فرهیختگان درباره تحول مدنظرتان است و مطرح می‌کنید با تحولی که ما به عنوان مدیران تحول می‌گوییم خیلی متفاوت است. شما طوری وانمود می‌کنید گویی تحول یک اتفاق عجیبی است؛ در حالی‌که تحول مجموعه‌ای از اقدامات، راهبرد‌ها و سیاست‌های مفید برای تلویزیون، سازمان صداوسیما و فضای رسانه‌ای کشور است و این نوع تفسیر‌های شما از عقب‌گرد و معنایِ تحول دیگر رسانه‌ها را متأثر خواهد کرد.
یک هیبتی از تحول را ترسیم کردند و مرتب به آن حمله می‌کنند؛ درباره آن تصمیم می‌گیرند و قضاوت می‌کنند سؤال ما این است کجای آن مغایرتی با تحول دارند مردم احساس بهتری دارند و پیمایش‌ها و نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد میزان مخاطب یلدای ما امسال بیشتر شده است. ضمن اینکه مدیوم تلویزیون به دلیل استقبال بیشتر از شبکه‌های اجتماعی و فضای‌مجازی و بالا رفتن قدرت انتخاب مردم در مصرف رسانه دچار یک کاهش مخاطب در کل دنیا شده است، اما در عین حال در مناسبت‌های ویژه حتماً افزایش داشته‌ایم. مخصوصاً یلدای امسال که تلاش بیشتری در رسانه‌ملی کردند.
زعیم‌زاده در ادامه به موضوع دوبرگردان تلویزیون پرداخت و گفت: من این تحول را قضاوتی نکردم و حتی نگفتم دوربرگردان اتفاق مثبتی است یا منفی؛ اما آنتن به ما می‌گوید شما در برنامه‌ریزی‌تان به آن استاندارد‌های دوره‌های قبل برگشتید. نگفتیم خوب است یا بد؛ اینکه می‌گویید آمار‌ها رشد پیدا کرده من خوشحالم. دوست داریم آمار‌ها در تلویزیون رو به رشد باشد. اساساً چنین وضعیتی را حاصل شیب نزولی مخاطب را در سال‌های اخیر می‌دانیم. آقای خوشرو به بحث خوبی ورود کردند ای‌کاش آمار‌ها را بگویند و این حق مردم است. تلویزیون با مالیات مردم اداره می‌شود بدانند چقدر مخاطب دارد؛ ارزشمند است.
من حتی مخالف آن مدل یلدا نیستم. فقط یک توصیفی کردم به دوره قبل برگشته است. به مدیران ارشد سازمان صداوسیما استناد می‌کنم که می‌گفتند طبقه متوسط یک چیز برساخته و واقعی نیست. رئیس سازمان صداوسیما درباره سلبریتی چه دیدگاهی دارند. ایشان در ۱۶ آذر یک سخنرانی داشتند در ابتدای صحبت‌هایشان گفتند خارج شدن از بندِ سلبریتی هزینه دارد. در ادامه گفتند می‌خواهیم سلبریتی سالم داشته باشیم. من اشاره‌ام به همین تناقض‌ها است و گرنه دوربرگردان خوب است یا نه و قضاوتی نکردم.
به نظرمن سازمان صداوسیما در وضعیت تناقض در سیاستگذاری قرار دارد. این تناقض‌ها از کجا می‌آید؟ یک مدعا‌هایی داشتیم و یک شعار‌هایی دادیم؛ مدتی گذشت به دیوار سفت واقعیت خوردیم. آقای خوشرو ما به آمار‌هایی رسیدیم که بنابر پیمایش‌های تلویزیون است. طبق آمار‌های خودتان که قابل استناد و قابل انتشار است، میزان مخاطب عمومی تلویزیون از آبان ۱۴۰۰ تا آبان ۱۴۰۲، ۲۳ درصد افت کرده است. این افت شما را به یک واقعیتی رسانده است. یا می‌روند به سمت یک انفعالی یا می‌روند به سمت رادیکال شدن در ایده‌ها؛ از دل این تناقض دو رویکرد بیرون آمده؛ یک رویکرد تئوری اقلیت وفادار که بخشی از سازمان به این سمت رفته که آن وقت با خودتان بگویید برای یک طیف خاصی برنامه تولید می‌کنم. همه مخاطبین من باید «پاورقی» ببینند من به این سمت و سوی تولید می‌روم.
یک دوستی از مدیران صداوسیما در همین استودیوی جام‌جم آمدند و گفتند چرا اینها (چهره‌ها) رامبد جوان در شبکه نسیم و سروش صحت و امثال اینها کار نمی‌کنند، چون دیکتاتوری نطق‌کشی می‌کند. البته من این حرف را قبول دارم دیکتانتوری تند فضا را سنگین می‌کنند نمی‌توانند کار کنند. اما قبول هم کنید ما به این سلبریتی مثلاً رامبد جوان می‌گوییم تو به گونه‌ای برای همان مخاطبی که من تعیین کردم برنامه بساز و او بلد نیست برای این مخاطب بسازد. من اعتقاد دارم وقتی سیدخندان داریم دیگر خندوانه را سیدخندان نکنیم! تلویزیون باید برای همه باشد، چون با جامعه‌ای متکثر روبروست. شما به رامبد جوان بگویید سیدخندان بساز نمی‌تواند بسازد.
این نکته‌ای که شما درباره رشد مخاطب مطرح می‌کنید اتفاق مثبتی است. اما اینکه ایده حکمرانی درستی در بحث سرگرمی نداریم. دوستانی که تئوری تحول را در این دوره سیاستگذاری کردند آمدند از ابتدا یک دوگانه غلطی را ایجاد کردند؛ ما یک سرگرمی داریم و یک آگاهی؛ مثلاً در گفت‌و‌گوی اخیر یکی از مدیران ارشد صداوسیما با یک نشریه آمده بود طبقه متوسط یک چیز برخاسته است و کسی می‌تواند صداوسیما را نقد کند از موضع حزب‌اللهی‌گری این کار را بکند. اینها همه موید آن بحث تئوری اقلیت وفادار است. ما می‌توانیم شبکه افق داشته باشیم یک شبکه افق لازم است، اما نه ۲۶ شبکه را افق کنیم که منجر به افقی شدن مجموعه سازمان صداوسیما می‌شود.
سید محمدرضا خوشرو در ادامه این نکته را مطرح کرد: حتماً چالش تفاوت و همگرایی سرگرمی و محتوا که چالشی مهمی هم است با تشکیل اتاق فکر‌های متعدد و با استفاده از نخبگان حل خواهد شد. رسانه وظیفه ساخت کار‌های جذاب و در عین حال محتوای خوب را برعهده دارد. من هنوز هم متوجه نشدم چه دوربرگردانی در یلدای ۱۴۰۲ اتفاق افتاده؟ به غیر از تلاش برای بهتر شدن برنامه‌ها. اگر فضای سلبریتیزم که اشاره می‌کنید و در مطالب‌تان بار‌ها آمده در کجای سازمان به این نکته اشاره کردند در حالی‌که بحث در نوع استفاده از چهره‌ها و سلبریتی‌ها بوده است. چگونگی بهره‌مندی از یک حقیقت و واقعیت جدّی در مدیوم تلویزیون مگر از چهره جدا می‌شود. تا به حال همچنین حرفی نزدیم که چهره‌ها حذف شوند و کنار استفاده از ظرفیت چهره‌های خودمان و چهره‌های جدید هم ایجاد کنیم؛ این ضرورت است. از طرفی به جای ضریب‌دادن‌های بی‌مورد از چهره‌ها در تناسب‌شان استفاده شود.
به واژه نطق‌کشی که بسیار مورد استقبال قرار گرفت، اشاره شد. من اعتقاد دارم به نوعی مغالطه پهلوان پنبه‌ای در حوزه نقد صداوسیما ایجاد شده اتفاقاً در دو سال اخیر برخی از رسانه‌ها همچون فرهیختگان اهتمام ویژه‌ای دارند و حجم قابل توجهی از مطالب‌شان را به این حوزه اختصاص داده‌اند. گویی سفارشی در دستور کارشان است به هیبت مجازی از تحول که درست کرده‌اند بتازند. در حالی که تحول مجموعه‌ای از اتفاقات خوب است و حرف‌های دل مردم و فرمانده بالادستی را مطرح می‌کند. سند تحول کنار من است و هیچ بندی از آن‌ها واقعاً بد نیست. شما می‌گویید ۲۳ درصد که سر اعداد و ارقام بحث داریم. ما روی کاهش مخاطب و ضرورت‌هایی که بایستی مخاطب افزایش پیدا کند جلسه و اتاق فکر داریم.
بحث تحول حتماً به نفع جامعه و کشور است که همین ساخت برنامه‌ای زنده برای نقد صداوسیما خود نشانی از تحول دارد. پیش از این نقد‌های صداوسیما را انجام می‌دادیم مُهر محرمانه بر روی آن می‌خورد. الان در این دوره به دستور رئیس صداوسیما برنامه‌ای به طور زنده پخش می‌شود که در معرض دید همگان قرار می‌گیرد؛ اینها آن بخش‌های مختلف تحول است؛ تحول در حوزه سلبریتی، ضریب دادن به هنرمندان و بازیکنان که از جایگاه والایی برخوردارند، اما این ایجاد تناسب مورد بحث جدّی ما است. اینکه برای قشر فرهیخته و برای ایجاد فرهنگ فرهیختگی تلاش کنیم مورد اولویت ما است. مصداق بارز آن ساخت ۲۵۰۰ آیتم و برنامه در جریان نمایشگاه کتاب بود که این ارزش‌گذاری به فرهیختگی جامعه را نشان می‌دهد. واقعاً در این چند روز با مطالبی که درباره یلدای تلویزیون نوشته شده، متحیر شدم.
زعیم‌زاده در این بخش به فقدان خلاقیت و نوآوری در برنامه‌های یلدایی تلویزیون اشاره کرد که هیچ ابتکار فرمی ایجاد نشد و چند نفر پشت یک میز به عنوان مجری بودند و یکسری سلبریتی حرف می‌زدند و اعداد و ارقام خوبی هم بابت حضورشان گرفتند.
خوشرو صحبت‌هایش را اینگونه ادامه داد: ما ۵۹ برنامه داشتیم در یلدای امسال حدود ۱۳۵ ساعت برنامه تولید شده و ۲۵۱ میهمان به برنامه‌های مختلف شبکه‌های سیما آمدند. یک بخشی را چارچوب‌بندی می‌کنید و احتمالاً سانسور! ما از زمین‌شناس میهمان داشتیم تا مداح و روحانی، بازیکن فوتبال و بازیگر سینما، تلویزیون، نمایش‌خانگی و خواننده از پاپ و گروه‌های سرود و موسیقی اقوام، اساتید دانشگاه، نخبگان و فعالان مجازی که در صحنه زندگی اجتماعی کشور نمود داشته در تلویزیون آمدند. ما تلاش داشتیم فضای شاد و با نشاطی را برای مردم ایجاد کنیم متناسب با انواع سلیقه‌ها، اما با پمپاژ انرژی منفی از سوی برخی رسانه‌ها همچون شما مواجه می‌شود.
یک تلاش عجیب و غریب رسانه‌ای می‌بینم که درک مردم از تحول و اتفاقات خوبی که در آنتن رقم می‌خورد این درک را در ذهن مخاطب و بخشی از جامعه مخدوش کند. این سم‌پراکنی‌ها نسبت به تحول، حسّ بدی را برای مردم ایجاد می‌کند. ما به سمت تعاملی‌تر کردن برنامه‌های تلویزیون رفته‌ایم و راهبرد دیگر ما ضمن استفاده از سرمایه‌ها و برندها، معرفی چهره‌های جدید است.
زعیم‌زاده همچنین تأکید کرد: تحول با هر خوانشی اگر ضد مخاطب بشود تحول نیست. تلویزیون دوره‌هایی داشته؛ در این تلویزیون خودمان چنین اتفاقی افتاده محل بحث است. در این تلویزیون که این همه نقد وجود دارد سریال سرزمین کهن که البته در دوره‌های قبل ساخته شده و الان پخش می‌شود کیفیت خوبی دارد و توقع از تلویزیون این است که در این کیفیت کار بسازد. یا برنامه «به افق فلسطین» که خیلی خوب دیده شد.
در یک دوره‌ای مهمترین کارگردانان سینما در تلویزیون ما سریال ساختند یا مدیرانی داشتیم که به راحتی می‌توانستند سلبریتی‌ها را مدیریت کنند. یکی از برنامه‌هایی که از شبکه شما حذف شده برنامه مهران مدیری است. آقای مدیری سال ۱۳۸۲ در سالی که مجلس ششمی‌ها تحصن کرده بودند و به سمت اعتصاب غذا رفت. روزنامه‌ای یک خبری منتشر کرد در سرویس بهداشتی، ساندویج می‌خورند. مدیری توانست با مهران مدیری تعامل کند و او در سریال آن روزهایش - نقطه چین- این آیتم را قرار داد و بسیار دیده هم شد.
او درباره حضور پسر نوجوان معروف به «واگعیه یا کیکه»؛ گفت: به قبل‌تر برگردیم مخاطب نگاه می‌کند اینستاگرام فیلتر است و فروش فیلترشکن در این مملکت جرم است. یک نفر به واسطه آن فضای مجازی فیلتر شده، مشهور شده با آوردنِ او به تلویزیون رسمیت می‌دهیم که کوهی از تناقض را بر سرِ مخاطب آوار می‌کنید. تحول در حوزه‌های مختلف قابل بحث است و می‌توان بحث کرد. الان بحث تحول نیست کاری که اتفاق افتاد در سطحی بازگشت به آن ایده‌های قبلی است. بگوییم آن‌ها خوب بود و در دوره‌ای تئوری‌هایی دادیم و بازگشت به آن دوران است و مردم می‌پذیرند. تلویزیون مسیرش باز می‌شود. اینکه می‌گویید استقبال شده خوشحالم.
در دوره جدید گفتید سرگرمی مسئله و دغدغه ما است و نماد سرگرمی در تلویزیون شبکه خود شما (نسیم) است. زمانی که شما آمدید شبکه نسیم شبکه سوم بود. در یک دوره‌هایی اول بوده است و الان شبکه دهم است! چرا این طور اتفاق افتاده است برند‌هایی که خودمان هزینه کردیم و تولیدش کردیم. در شبکه شما یا شبکه‌های دیگر، سرگرمی داشت و کار می‌کرد. چرا «عصر جدید» تعطیل است؟ چون یک بخشی به آن فضای دیکتاوری حاکم است برمی‌گردد که نطق می‌کشد. یک بخش دیگر مدیر سازمان ما می‌گوید با مسئول آن کار صحبت می‌کند لذتی مخاطب می‌برد مثل لذت بردن یک جانور است و سرگرمی نمی‌خواهیم. طرف چرا باید بسازد. برنامه‌های مختلفی را به این شکل تعطیل کردیم.
رامبد جوان هفت فصل «خندوانه» ساخته و کمپین کتابخوانی را راه انداخته؛ الان تعطیل است. چرا بخشی فشار است و بخشی خودش نمی‌خواهد یا اینکه از او خواسته شده چیز دیگری بسازد. همین شبیه به سیدخندان.
زعیم‌زاده: چیزی شبیه به اینها. چرا چیز‌هایی که خومان تولید کردیم نیست. وقتی فیتیله سرگرمی را پایین می‌کشیم برنامه‌هایی همچون دورهمی و خندوانه که شبکه نسیم را به جایگاه بالایی در تلویزیون رساند. ما با این کار‌ها آسیب اول را به مستضعفین می‌زنیم. تیم فکری سازمان که فریاد عدالتخواهی سر می‌دهند؛ وقتی سرگرمی را تعطیل می‌کنیم ضربه بزرگ را به کجا می‌زنیم. خیلی از مردم ما پول ندارند سینما و شهربازی بروند پای تلویزیون می‌نشستند دورهمی و خندوانه می‌دیدند و ما آن‌ها را تعطیل کردیم. برند‌هایی را تولید کردیم؛ دوست عزیزی از مسئولین ارشد سازمان صداوسیما در مصاحبه‌اش به نام «نسیما» اشاره کرد. می‌گفتند برنامه شاخص دوره تحول است و واقعاً دوربین را ببریم میانِ مردم، از ۱۰۰ نفر بپرسیم اسم این برنامه را هم نشنیده‌اند.
خوشرو در ادامه صحبت‌های خود به نحوه انتخاب میهمانان شبِ یلدای تلویزیون اشاره کرد و گفت: "یکی از اقدامات دوره تحول این است که یک سبد میوه‌ای متنوع و متکثر از همه برنامه‌ها و اقشار را تدارک ببینیم و اصلاً ضرورت جامعه امروز با این تنوع و سلایق و ذائقه‌ها ما را به این ترکیب می‌رساند؛ لذا برنامه‌ریزی و اتاق فکر داریم و رقابت‌های بی‌مبنا و بی‌منطق شبکه‌ها را بیشتر شاهد بودیم. جلسات هفتگی داریم و یکی از چالش‌هایی که بسیار مراقبت کردیم میهمان مشابه و اصطلاحاً تکراری نداشته باشیم. اگر می‌خواهید خیرخواه تلویزیون باشید و گفتید دلسوزید؛ ما این جنس از نقد‌ها را در متن‌های شما نمی‌بینیم و بیشتر تخریب است و اینکه حال مردم را خراب کند. ما می‌نشینیم برنامه‌ریزی می‌کند متناسب با سلیقه مردم پیش برویم. شما عامه‌پسند‌ها را مور د نقد قرار می‌دهید در صورتی‌که ما میهمان نخبه هم داشتیم و شما ندیدید. این رفتار‌ها ضدحال به مردمی است که دنبال سرگرمی‌اند.
زعیم‌زاده کنایه‌ای به خوشرو زد که چرا همه برند‌های موفق قبلی را تعطیل کردید و دنبال اصطلاحاً اختراع چرخ از نو بودید؛ خوشرو اینگونه پاسخ داد: یک سال گذشته خندوانه و دورهمی روی آنتن بود و تا غدیر سال گذشته هم عصرجدید پخش می‌شد. دو سال از تحول گذشته با همان برند‌های قبلی بوده و برند‌های جدید در کنار آن‌ها رشد کردند. در همان شبکه‌ای که مورد نقد شماست «محفل» و «حسینیه معلی» ساخته شده است. همه اقوام عزاداری خودشان را در این صحنه می‌بینند. یکی از اتفاقات عامه‌پسندی و بند‌های مهم و راهبرد‌های سند تحول بازگشت به مردم است. برنامه معارفی ساختیم که ۴۰ درصد بیننده داشته است در همان شبکه‌ای که سقف میزان مخاطبان معارفی‌اش برای سمت خدا ۲۰ درصد بوده است. اتفاقات خوبی که در همین شبکه یلدا افتاده و پرمخاطب‌ترین برنامه سه سال گذشته بوده است.
شما می‌گویید برنامه خندوانه و دورهمی تعطیل شده‌اند اینطور نیست در این یک سال برند‌های جدید آمدند. آن‌ها فرصت استراحت‌شان است و برندینگ‌ها به این صورت‌اند. آن‌ها با شبکه تعامل دارند و برنامه‌ریزی می‌کنند که در ادامه فصل‌های جدید بتوانند برندشان را خوب پیش ببرند. اما من متوجه این همه سم‌پراکنی نمی‌شوم. یلدا ۴۷ درصد سال گذشته مخاطب داشته و مردم از تلویزیون یلدا را دیدند و امسال با توجه به این ریزش مخاطب در تلویزیون، ۴۸ درصد بوده و پربیننده‌ترین برنامه هم به شبکه سه اختصاص دارد.
خوشرو در پایان صحبت‌هایش تأکید کرد: همه برند‌هایی که داریم در دست بررسی‌اند که ادامه‌شان به چه صورت پیش برود. ضمن اینکه همه برندها اصلاح نیاز داشتند و قرار نیست هر برندی منحصر به فرد باشد و در اوج باشد؛ لذا طراحی‌های جدید توسط همان تیم تولید‌ها صورت گرفت و تیم‌های جدیدی که برند‌های جدید به وجود آمد. مثلاً «بگو بخند» را نگاه کنید یک بخشی از برنامه «خندوانه»، خنداننده شو تبدیل به یک برنامه استعدادیابی و نمایش طنز ساخته شد و امروز تعداد مخاطبین این برنامه در تلوبیون، از میزان مشاهده فصل آخر «خندوانه» بیشتر بود.
